Ποιος διαφωνεί ότι το Μεταναστευτικό έχει χαρακτηριστικά τσουνάμι; Αν πιστέψουμε τον βρετανικό Economist, συγκρούσεις, καταστροφές, διώξεις έχουν γιγαντώσει το φαινόμενο στα 123 εκατομμύρια ανθρώπων – τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτό του 2010. Το 2023 οι χώρες του ΟΟΣΑ δέχθηκαν 2,7 εκατ. αιτήσεις ασύλου – αριθμό ρεκόρ.
Η πρόσφατη υπερψήφιση της κυβερνητικής τροπολογίας, με βάση την οποία αναστέλλεται για τρεις μήνες η δυνατότητα των μεταναστών, που καταφτάνουν στη μοιραία γεωγραφικά Ελλάδα με πλωτά μέσα από τη Βόρεια Αφρική, να υποβάλουν αίτηση ασύλου, έχει διαφοροποιήσει καθοριστικά τα δεδομένα, εγείροντας μείζονα ερωτήματα, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις.
Η συγκυρία, το περίφημο timing, δεν είναι σαφώς υπέρ της. Αν μπορούσε να τρέξει τον χρόνο στο μέλλον, ίσως τα πράγματα να ήταν πολύ διαφορετικά.
«Θα ήταν χρήσιμο να είχε τεθεί σε ισχύ το ευρωπαϊκό Σύμφωνο Ασύλου και Μετανάστευσης, για το οποίο καθίσαμε επί οκτώ χρόνια στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων», σημειώνει, μιλώντας στο Protagon, η Μαρία Γαβουνέλη, καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο – Athens PIL, και γενική διευθύντρια του ΕΛΙΑΜΕΠ. «Το Σύμφωνο ενεργοποιείται ουσιαστικά τον Ιούλιο του 2026, σε έναν χρόνο δηλαδή από τώρα, και προβλέπει διαδικασίες σε καταστάσεις κρίσεων».
Είναι βέβαιο ότι η Κόλαση δεν θα μετατραπεί σε Παράδεισο σε μια νύχτα, με όχημα το Σύμφωνο. Τα εργαλεία όμως που θα προσφέρει κατά την εφαρμογή του θα μπορούσαν να αμβλύνουν τις πιέσεις που δέχεται η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής, χθες στη Μυτιλήνη και τον Εβρο, σήμερα στην Κρήτη, αύριο κάπου αλλού.
Είναι άλλωστε κάτι περισσότερο από σαφές ότι το σύστημα δεν λειτουργεί. Σχεδιασμένο για τη μεταπολεμική Ευρώπη, δεν μπορεί να αντεπεξέλθει πια, με τόσες συγκρούσεις, με τόσες ανισότητες, υπό το βάρος της κλιματικής αλλαγής. «Περίπου 900 εκατ. άνθρωποι θα ήθελαν να μεταναστεύσουν μόνιμα», εκτιμά ο Economist. «Δεδομένου ότι είναι σχεδόν αδύνατο για έναν πολίτη μιας φτωχής χώρας να μετακινηθεί νόμιμα σε μια πλούσια χώρα, πολλοί μετακινούνται χωρίς άδεια. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες πολλοί ανακάλυψαν ότι το άσυλο ανοίγει μια κερκόπορτα. Αντί να διασχίσουν κρυφά τα σύνορα, όπως στο παρελθόν, ζητούν άσυλο».
20.000 ευρώ το «κεφάλι»
Αν η μηχανή του χρόνου μετέφερε την Ελλάδα στο καλοκαίρι του 2026 (με την αισιόδοξη προοπτική, γιατί όλο και κάποια καθυστέρηση θα υπάρξει), ποια μέσα θα είχε στα χέρια της, για να αντέξει στις διογκούμενες πιέσεις που προκαλούν οι αφίξεις – κατά χιλιάδες – προσώπων που αναζητούν καλύτερη ζωή;
Ο Αγγελος Συρίγος, βουλευτής και καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εξηγεί ότι το νέο ευρωπαϊκό Σύμφωνο (υπεγράφη τον Ιούνιο του 2024, με περιθώριο διετίας, προκειμένου να γίνει «κτήμα» των κρατών μελών) προβλέπει αυστηρότερα μέτρα εντός της χώρας πρώτης υποδοχής, κατά κανόνα πιο μακρές περιόδους κρατήσεων, με έλεγχο του προφίλ κάθε αιτούντος ασύλου. «Στη δίνη του φαινομένου, θα ενεργοποιείται μηχανισμός για την απομάκρυνση εκείνων που έχουν υποβάλει αιτήσεις ασύλου, και οι οποίες έχουν ήδη απορριφθεί», τονίζει χαρακτηριστικά ο καθηγητής. «Θα έχουμε ταχείες διαδικασίες στα σύνορα. Είναι άλλο να υποβάλει αίτηση ένας σουδανός, προερχόμενος από μια χώρα που σπαράσσεται από εμφύλια σύρραξη, και άλλο κάποιος από το Μπαγκλαντές, ή τη Γεωργία».
Απείρως σημαντικό είναι και το σύστημα υποχρεωτικής αλληλεγγύης, πάντα κατά τον κ. Συρίγο, το οποίο στις ισχυρές πιέσεις του μεταναστευτικού παρέχει τη δυνατότητα διαμοιρασμού του όγκου των αιτούντων άσυλο σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το νέο Σύμφωνο προβλέπει μάλιστα «συνεισφορά» του κράτους – μέλους εκείνου, που θα αρνηθεί να δεχθεί αιτούντες στους κόλπους του, επιβάλλει ένα είδος προστίμου με άλλα λόγια για τους αθετούντες τη συμφωνία, που φθάνει τις 20.000 ευρώ ανά άτομο.
Στο πλαίσιο αυτής της εθελοντικής συμμετοχής, τα κράτη μέλη είναι εξάλλου υποχρεωμένα να υποβάλουν στην αρχή κάθε χρόνου σχέδια μετεγκατάστασης, με συγκεκριμένο αριθμό αιτούντων που μπορούν να (υπο)δεχθούν.
Ακόμη και αν ακούσουμε τις φωνές που επιμένουν – ορθώς – για τη δημιουργία δομών φιλοξενίας και σύγχρονων υπηρεσιών ασύλου, το Σύμφωνο προβλέπει χρηματοδότηση – υποστήριξη από τα κράτη μέλη. Η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι μόνη της, ούτε η Κύπρος, η Μάλτα, η Ιταλία, η Ισπανία, οι χώρες πρώτης υποδοχής.
«Το σύστημα έχει ξεγελαστεί»
Στη νομική – πολιτική διαμάχη που ξέσπασε με την κυβερνητική τροπολογία της σκληρής γραμμής, ήταν πολλοί αυτοί που επικαλέστηκαν τη Σύμβαση της Γενεύης, του 1951. Το «Ευαγγέλιο» για τους πρόσφυγες, υπό τη σκέπη της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, που γεννήθηκε για να προστατεύσει αρχικώς όσους διέφυγαν από τα κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, αναζητώντας άσυλο σε δυτικές χώρες, υπερβαίνοντας αργότερα (1967) τους γεωγραφικούς περιορισμούς, επεκτεινόμενο και στον υπόλοιπο κόσμο.
Το σχόλιο του Economist αξίζει αναφοράς, καθώς εμπεριέχει ψήγματα αλήθειας: «Οι περισσότερες χώρες την έχουν υπογράψει (σσ: τη Σύμβαση της Γενεύης). Ωστόσο, όλο και λιγότεροι την τιμούν. Η Κίνα δέχεται λιγότερους πρόσφυγες από το μικροσκοπικό Λεσότο και στέλνει τους Βορειοκορεάτες στην πατρίδα τους για να αντιμετωπίσουν το γκουλάγκ. Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει τερματίσει το άσυλο στην Αμερική σχεδόν για όλους, εκτός από τους λευκούς Νοτιοαφρικανούς, και σχεδιάζει να δαπανήσει περισσότερα για την απέλαση παράτυπων μεταναστών από όσα ξοδεύουν άλλες χώρες για την άμυνα. Η στάση της Δύσης σκληραίνει. Στην Ευρώπη οι απόψεις των σοσιαλδημοκρατών και των δεξιών λαϊκιστών συγκλίνουν».
»Οι ψηφοφόροι έχουν δίκιο να πιστεύουν ότι το σύστημα έχει ξεγελαστεί. Οι περισσότερες αιτήσεις ασύλου στην Ευρωπαϊκή Ένωση απορρίπτονται πλέον αμέσως. Ο φόβος για χάος στα σύνορα έχει τροφοδοτήσει την άνοδο του λαϊκισμού, από το Brexit έως τον Ντόναλντ Τραμπ, και έχει δηλητηριάσει τη συζήτηση για τη νόμιμη μετανάστευση. Για να δημιουργηθεί ένα σύστημα που θα προσφέρει ασφάλεια σε όσους την έχουν ανάγκη, αλλά και μια λογική ροή μετανάστευσης εργατικού δυναμικού, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να διαχωρίσουν το ένα από το άλλο (…)».
»Αν οι φιλελεύθεροι δεν οικοδομήσουν ένα καλύτερο σύστημα, οι λαϊκιστές θα οικοδομήσουν ένα χειρότερο».