Οι περισσότεροι από τους δημοσιογράφους που εκτελούν δοκιμές αυτοκινήτων στην Ελλάδα και το εξωτερικό διατυπώνουν τα τελευταία χρόνια τα παράπονά τους για την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία που προκαλούν στους χρήστες οι οθόνες αφής στα ταμπλό των οχημάτων, οι οποίες έχουν αντικαταστήσει τα «πατροπαράδοτα» κουμπιά.
Ανάμεσα σε αυτά που σημειώνουν είναι το γεγονός πως οι εταιρείες ενσωματώνουν σε αυτές τις οθόνες και σε πολύπλοκα μενού ακόμη και βασικές λειτουργίες του αυτοκινήτου, όπως η χρήση του καλοριφέρ και του a/c, κάτι που απαιτεί από τον οδηγό να αποσπάσει τα μάτια του από τον δρόμο για να πλοηγηθεί εν κινήσει και να βρει την κατάλληλη επιλογή πάνω στην οθόνη. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν αρχίζουν να ηχούν στην καμπίνα σειρά ειδοποιήσεων: από τη διατήρηση της λωρίδας μέχρι τα «μπιπ» για το όριο ταχύτητας που συχνά είναι λανθασμένα.
Οπως σημειώνει ο Economist, οι ίδιες αυτές οθόνες μπορεί να συνιστούν σοβαρό κίνδυνο. Η έλλειψη απτικής ανατροφοδότησης, η πολυπλοκότητα των μενού και η ανάγκη συνεχούς οπτικής προσοχής έχουν καταστήσει τις οθόνες των αυτοκινήτων ένα νέο πεδίο ανησυχίας για τους οργανισμούς οδικής ασφάλειας. Με βάση έρευνες στη Σουηδία και τη Νορβηγία αλλά και τις νέες ρυθμίσεις του οργανισμού Euro NCAP, το ερώτημα που θέτει το βρετανικό περιοδικό είναι αν ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός μάς κάνει λιγότερο ασφαλείς;
Το ξεκίνημα της μόδας: Tesla
Το Tesla Model S δεν ήταν το πρώτο αυτοκίνητο με ενσωματωμένες τις βασικές λειτουργίες του ταμπλό οθόνη αφής, αλλά ήταν αυτό που καθιέρωσε το πρότυπο. Η μινιμαλιστική του καμπίνα, σχεδιασμένη γύρω από μια τεράστια κεντρική οθόνη, αποτέλεσε το πρότυπο για δεκάδες άλλες εταιρείες. Σήμερα, σχεδόν κάθε νέο μοντέλο διαθέτει μια τέτοια οθόνη που ελέγχει όχι μόνο την ψυχαγωγία ή την πλοήγηση, αλλά ακόμη και βασικά στοιχεία ασφαλείας, όπως τα συστήματα υποβοήθησης λωρίδας. Η μόδα αυτή υιοθετήθηκε μαζικά, με την αγορά να παρουσιάζει την οθόνη ως απόδειξη τεχνολογικής καινοτομίας.
Το κατηγορητήριο
Οπως αναφέρει η βρετανική επιθεώρηση, τα επιχειρήματα κατά των οθονών είναι ξεκάθαρα: αν η χρήση κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση είναι επικίνδυνη και απαγορεύεται από τη νομοθεσία, τότε η ενασχόληση με μια οθόνη ενσωματωμένη στο ίδιο το αυτοκίνητο δεν μπορεί να θεωρηθεί ακίνδυνη. Με φυσικά κουμπιά, ο οδηγός μπορεί να δράσει «με το ένστικτο», χωρίς να πάρει τα μάτια από τον δρόμο. Η οθόνη αφής, αντίθετα, απαιτεί προσοχή και ακρίβεια. Επιπλέον, επειδή συγκεντρώνει πολλές λειτουργίες, συχνά χρειάζονται πολλά βήματα σε υπομενού για μια απλή ενέργεια, όπως η αλλαγή θερμοκρασίας ή σταθμού ραδιοφώνου.
Οι μελέτες
Σύμφωνα με τον Economist, το σουηδικό περιοδικό Vi Bilägare πραγματοποίησε το 2022 ένα αποκαλυπτικό πείραμα. Ζήτησε από οδηγούς να εκτελέσουν απλές λειτουργίες (αλλαγή σταθμού, ρύθμιση θερμοκρασίας) σε αυτοκινητόδρομο με ταχύτητα 110 χλμ./ώρα. Σε ένα παλαιότερο αυτοκίνητο με κουμπιά χρειάστηκαν περίπου 10 δευτερόλεπτα, κατά τα οποία το όχημα διένυσε 300 μέτρα. Αντίθετα, σε ένα ηλεκτρικό όχημα MG Marvel R με οθόνη αφής η ίδια διαδικασία απαίτησε 45 δευτερόλεπτα, χρονικό διάστημα κατά το οποίο το αυτοκίνητο κάλυψε κινούμενα 110 χλμ./ώρα, 1,4 χιλιόμετρα. Ακόμη και σε πιο φιλικές εκδοχές οθονών, όπως αυτές της Volvo ή της Dacia, οι οδηγοί χρειάζονταν αρκετά περισσότερα δευτερόλεπτα σε σχέση με το «παλαιού τύπου» αυτοκίνητο.
Το 2024 οι ερευνητές του νορβηγικού οργανισμού SINTEF χρησιμοποίησαν κάμερες που παρακολουθούσαν το βλέμμα των οδηγών. Το αποτέλεσμα ήταν ανησυχητικό: ακόμη και μια απλή αλλαγή θερμοκρασίας σήμαινε ότι ο οδηγός έπρεπε να αποσπάσει το βλέμμα του από τον δρόμο για 3,5 δευτερόλεπτα. Η αλλαγή σταθμού ραδιοφώνου απαιτούσε 11 δευτερόλεπτα, ενώ η εισαγωγή διεύθυνσης στο GPS, 16. Σε συνθήκες κυκλοφορίας, τέτοιες καθυστερήσεις ισοδυναμούν με εκατοντάδες μέτρα οδήγησης χωρίς o οδηγός να δείχνει ουσιαστική προσοχή στον δρόμο.
Σύμφωνα με τον Economist, μελέτη του βρετανικού Transport Research Laboratory το 2020 κατέληξε σε ακόμη πιο σοκαριστικό συμπέρασμα: η χρήση οθόνης αφής μπορεί να καθυστερήσει τον χρόνο αντίδρασης περισσότερο από ό,τι η οδήγηση με επίπεδα αλκοόλ πάνω από το νόμιμο όριο. Με άλλα λόγια, η τεχνολογία που παρουσιάστηκε ως «έξυπνη» μπορεί να έχει επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές της μέθης.
Οι οργανισμοί οδικής ασφάλειας αρχίζουν να λαμβάνουν μέτρα. Οπως επισημαίνει η βρετανική επιθεώρηση, από τον Ιανουάριο του 2025 οι κανονισμοί του Euro NCAP προβλέπουν ότι κανένα αυτοκίνητο δεν θα μπορεί να λάβει την κορυφαία πεντάστερη αξιολόγηση αν βασικές λειτουργίες, όπως τα φλας ή οι υαλοκαθαριστήρες, δεν διαθέτουν φυσικά χειριστήρια. Παρότι οι κανόνες αυτοί δεν έχουν νομική ισχύ, η επίδρασή τους είναι καθοριστική, καθώς οι κατασκευαστές χρησιμοποιούν τις βαθμολογίες του Euro NCAP ως βασικό διαφημιστικό εργαλείο.
Η αντίδραση των αυτοκινητοβιομηχανιών
Ορισμένες μεγάλες εταιρείες ήδη αλλάζουν πορεία. Volkswagen, Hyundai και Porsche έχουν αρχίσει να επαναφέρουν κουμπιά σε νέα μοντέλα, αναγνωρίζοντας τις προτιμήσεις και τις ανησυχίες των οδηγών. Οι οθόνες, εκτός από επικίνδυνες, συχνά θεωρούνται και ενοχλητικές στην καθημερινή χρήση. Η επιστροφή σε φυσικά χειριστήρια ίσως αποδειχθεί όχι μόνο πιο ασφαλής αλλά και πιο ελκυστική εμπορικά, σχολιάζει ο Economist.
H καινοτομία όμως δεν σταματά. Καθώς οι οθόνες αφής αρχίζουν να αμφισβητούνται, πολλοί κατασκευαστές στρέφονται στις φωνητικές εντολές και στην ενσωμάτωση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ωστόσο και αυτές οι τεχνολογίες ενδέχεται να κρύβουν νέους κινδύνους, σύμφωνα με το βρετανικό περιοδικό: από την αναξιοπιστία σε θορυβώδες περιβάλλον μέχρι την καθυστέρηση στην εκτέλεση εντολών.
Το ερώτημα επομένως είναι αν η τεχνολογία μπορεί τελικά να υπηρετήσει την ασφάλεια ή αν απλώς θα δημιουργεί νέες μορφές απόσπασης. Σύμφωνα με τον Economist, η συζήτηση για τις οθόνες αφής στα αυτοκίνητα δεν είναι απλώς μια αισθητική ή τεχνολογική διαμάχη. Είναι μια μάχη για την ίδια την ασφάλεια στον δρόμο. Οι αριθμοί δείχνουν ότι η μόδα των touchscreen κοστίζει πολύτιμα δευτερόλεπτα αντίδρασης. Και σε έναν αυτοκινητόδρομο, αυτά τα δευτερόλεπτα μπορεί να είναι η διαφορά ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο.