Στον 21ο αιώνα οι μέλισσες βιώνουν ένα πρωτοφανές συνδυασμό απειλών, που έχει οδηγήσει σε τεράστιες απώλειες των πληθυσμών τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Βασικός υπεύθυνος θεωρείται μια μυστηριώδης ασθένεια που τις εξοντώνει μαζικά. Διάφορες ιδέες έχουν πέσει στο τραπέζι για τον υπαίτιο αυτής της πάθησης, αλλά βασικός υποψήφιος πιστεύεται ότι είναι η εκτεταμένη χρήση ολοένα και πιο τοξικών φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες.
Ομως η κλιματική αλλαγή και η απώλεια των οικοσυστημάτων στα οποία ζει και δρα η μέλισσα αποτελούν επίσης παράγοντες που οδηγούν σε συρρίκνωση των πληθυσμών τους. Οι μέλισσες παίζουν ζωτικό ρόλο στην παραγωγή τροφής και συμβάλλουν στην επικονίαση του 70% των βασικών καλλιεργειών παγκοσμίως. Είναι, λοιπόν, ευνόητο, πως αν εξαφανιστούν, οι επιπτώσεις στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων θα είναι ανυπολόγιστες.
Οσον αφορά την ασθένεια που εξοντώνει τις μέλισσες, οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει ακόμη να βρουν κάποιους τρόπους αντιμετώπισης. Ομως ερευνητική ομάδα αποτελούμενη από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, του Βασιλικού Βοτανικού Κήπου Kew της Βρετανίας και του Κέντρου Βιοδιατηρησιμότητας του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Δανίας πιστεύει ότι βρήκε μια λύση στο πρόβλημα επιβίωσης των πολύτιμων εντόμων από την καταστροφή του περιβάλλοντός τους.
Συγκεκριμένα, δημιούργησαν ένα συμπλήρωμα διατροφής που, όπως φαίνεται, λειτουργεί ως ένα είδος «σούπερ τροφής». Αποικίες μελισσών που έλαβαν το συμπλήρωμα κατά τη διάρκεια δοκιμών είχαν έως και 15 φορές περισσότερες προνύμφες που κατάφεραν να φτάσουν στην ενηλικίωση.
«Αυτό το τεχνολογικό επίτευγμα παρέχει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται οι μέλισσες για να επιβιώσουν, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να τις τρέφουμε ακόμα και όταν δεν θα υπάρχει αρκετή γύρη. Είναι πραγματικά ένα τεράστιο κατόρθωμα» δήλωσε στο BBC News η Τζεραλντίν Ράιτ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Το πρόβλημα
Στις ΗΠΑ, οι ετήσιες απώλειες αποικιών μελισσών κυμαίνονται τα τελευταία δέκα χρόνια μεταξύ 40-50% και αναμένεται να αυξηθούν. Οι μελισσοκόμοι στη Βρετανία έχουν επίσης βρεθεί αντιμέτωποι με σοβαρές προκλήσεις.
Ο Νίκ Μένσικοφ πρόεδρος της Ενωσης Μελισσοκόμων στις περιοχές Κάρντιφ, Βέιλ και Βάλεϊς, είπε στο BBC News ότι έχασε το 75% των αποικιών του τον περασμένο χειμώνα, ενώ ανάλογες ήταν οι απώλειες σε όλη τη Νότια Ουαλία. «Αν και οι κυψέλες ήταν γεμάτες τροφή, οι μέλισσες απλώς λιγόστεψαν. Οι περισσότερες επιβίωσαν τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο και μετά εξαφανίστηκαν», δήλωσε.
Οι μέλισσες τρέφονται με γύρη και νέκταρ από τα λουλούδια, που περιέχουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων λιπιδίων που ονομάζονται στερόλες και είναι κρίσιμα για την ανάπτυξή τους. Παράγουν μέλι στις κυψέλες τους, το οποίο αποτελεί πηγή τροφής τον χειμώνα, όταν τα λουλούδια παύουν να παράγουν γύρη.
Οταν οι μελισσοκόμοι αφαιρούν το μέλι για πώληση ή όταν απλώς δεν υπάρχει αρκετή γύρη, δίνουν στις μέλισσες συμπληρωματική τροφή. Ωστόσο αυτή η τροφή αποτελείται από πρωτεϊνούχο αλεύρι, ζάχαρη και νερό, και πάντα υστερούσε σε απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Είναι σαν να τρέφεται ο άνθρωπος με δίαιτα χωρίς υδατάνθρακες, αμινοξέα ή άλλα ζωτικά θρεπτικά στοιχεία.
Η στερόλη ήταν πάντα πολύ δύσκολο να παραχθεί τεχνητά. Μέχρι που η καθηγήτρια Ράιτ ηγήθηκε μιας ομάδας επιστημόνων επί 15 χρόνια, με στόχο να ταυτοποιήσει ποιες ακριβώς στερόλες χρειάζονται οι μέλισσες και πώς να τις συνθέσουν.
Η νέα τροφή
Στο εργαστήριο οι ερευνητές έχουν μικρά διαφανή κουτιά με μέλισσες σε εκκολαπτήρα, τις οποίες ταΐζουν με διαφορετικές τροφές που παρασκευάζουν. Χρησιμοποιούν απλό οικιακό εξοπλισμό για την παρασκευή των πρώτων υλών και φτιάχνουν λευκούς, γυαλιστερούς σωλήνες τροφής.
«Βάζουμε συστατικά σε κάτι σαν ζύμη για μπισκότα, με διαφορετικές πρωτεΐνες, λίπη, ποσότητες υδατανθράκων και μικροθρεπτικά συστατικά που χρειάζονται οι μέλισσες. Σκοπός μας είναι να καταλάβουμε τι προτιμούν και τι τους κάνει καλό», εξηγεί η Τζένιφερ Τσένελς, μέλος της ερευνητικής ομάδας. Οι ερευνητές τοποθετούν τους σωλήνες μέσα στα κουτιά και οι μέλισσες τσιμπολογούν το μείγμα.
Σε αυτό το εργαστήριο, μέσω γενετικής τροποποίησης, η ομάδα της Ράιτ κατάφερε να δημιουργήσει μια μαγιά που παράγει τις έξι στερόλες που χρειάζονται οι μέλισσες. «Ηταν μια τεράστια ανακάλυψη. Οταν η Τσένελς κατάφερε να τροποποιήσει τη μαγιά ώστε να δημιουργήσει τις στερόλες, μου έστειλε φωτογραφία του χρωματογραφήματος, του διαγράμματος που δείχνει τη χημική δομή. Το έχω ακόμα στον τοίχο του γραφείου μου» λέει η Ράιτ.
Το «σούπερ τρόφιμο» δινόταν επί τρεις μήνες σε μέλισσες στις κυψέλες του εργαστηρίου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αποικίες που τράφηκαν με αυτό είχαν έως και 15 φορές περισσότερες προνύμφες που έφτασαν στην ενηλικίωση.
«Οταν οι μέλισσες έχουν πλήρη διατροφή, λογικά θα είναι πιο υγιείς και λιγότερο ευάλωτες σε ασθένειες», εξηγεί η επικεφαλής της έρευνας, προσθέτοντας ότι η νέα τροφή θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε καλοκαίρια όπως το φετινό, που τα ανθοφόρα φυτά σταμάτησαν να παράγουν πρόωρα.
«Ειδικά όταν το καλοκαίρι έρχεται νωρίς, οι μέλισσες δεν έχουν αρκετή γύρη και νέκταρ για να αντέξουν τον χειμώνα. Οσο περισσότερους μήνες μείνουν χωρίς γύρη, τόσο μεγαλύτερη διατροφική πίεση θα αντιμετωπίσουν, με αποτέλεσμα οι μελισσοκόμοι να έχουν μεγαλύτερες απώλειες τον χειμώνα» εξηγεί η Ράιτ.
Απαιτούνται μεν μεγαλύτερης κλίμακας δοκιμές για να αξιολογηθεί η μακροπρόθεσμη επίδραση της νέας τροφής στην υγεία των μελισσών, ωστόσο το συμπλήρωμα θα μπορούσε να είναι διαθέσιμο σε μελισσοκόμους και αγρότες σε διάστημα δύο ετών.