Η Ισλανδία είναι μια νησιωτική χώρα που εκτείνεται στη μεσοατλαντική κορυφογραμμή – ένα όριο μεταξύ δύο πλακών του φλοιού της Γης που απομακρύνονται. Αυτό επιτρέπει στο θερμό, υγρό πέτρωμα που ονομάζεται μάγμα να αναβλύζει από τα βάθη της Γης. Ευρισκόμενη ακριβώς κάτω από τον Αρκτικό Κύκλο, με θερμοκρασίες παγετώνων, η Ισλανδία διαθέτει 34 ενεργά ηφαίστεια, τα μισά εκ των οποίων είναι θαμμένα κάτω από πάγο πάχους έως και ενός χιλιομέτρου.
Αυτός ο πάγος λιώνει, καθώς το κλίμα της περιοχής θερμαίνεται, όπως επισημαίνει ο Economist. Κάποιοι προβλέπουν ότι οι παγετώνες θα εξαφανιστούν στους επόμενους δύο αιώνες, γεγονός που θα μπορούσε να «αναστατώσει» τα ηφαίστεια από κάτω τους, με αποτέλεσμα να εκρήγνυνται συχνότερα, πιο βίαια, ή και τα δύο. Η Ισλανδική Μετεωρολογική Υπηρεσία έχει θεσπίσει ένα τριετές έργο για να προσδιορίσει αν λιγότερος πάγος σημαίνει περισσότερο μάγμα.
Οι παγετώνες πιέζουν τον φλοιό της Γης. Η πίεση που προκαλούν συμπιέζει το υποκείμενο πέτρωμα, αυξάνοντας το σημείο τήξης του. Με την αφαίρεση του πάγου, το πέτρωμα ανακάμπτει –η γη γύρω από ορισμένα παγωμένα ηφαίστεια ανεβαίνει έως και 3 εκατοστά ετησίως – μειώνοντας την πίεση. Αυτό σημαίνει ότι το σημείο τήξης του μειώνεται, ενισχύοντας τον σχηματισμό μάγματος, το οποίο στη συνέχεια εκρήγνυται από τα ηφαίστεια ως λάβα.
Σύμφωνα με τον Economist, τα πρώτα γεωλογικά δεδομένα των Ισλανδών υποδηλώνουν ότι παράγεται δύο ή τρεις φορές περισσότερο μάγμα κάτω από το νησί από ό,τι πριν από έναν αιώνα. Ντόπιοι γεωφυσικοί προβλέπουν ότι το νεοδημιουργημένο μάγμα μπορεί να αρχίσει να καταφθάνει μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Ο ρυθμός ανάπτυξής του θα εξαρτηθεί από το πώς οι δεξαμενές μάγματος κάτω από μεμονωμένα ηφαίστεια αναδιαμορφώνονται από την ανάκαμψη της γης μετά το λιώσιμο των πάγων.
Κάποια από αυτά ενδέχεται να εκρήγνυνται συχνότερα, ενώ άλλα, λιγότερο συχνά αλλά με μεγαλύτερη βιαιότητα. Αυτό ίσως έχει αρχίσει ήδη να συμβαίνει, καθώς τα δύο ηφαίστεια της κεντρικής Ισλανδίας, Γκριμσβότν και Μπαρνταρμπούνγκα, τις τελευταίες δεκαετίες είναι πιο ενεργά από ό,τι συνήθως. Αντίθετα, η Κάτλα, στον Νότο, στο οποίο κάποτε καταγράφονταν εκρήξεις κάθε περίπου πενήντα χρόνια, παραμένει σιωπηλή για πάνω από έναν αιώνα.
Η Ιστορία σίγουρα υποστηρίζει την ιδέα ότι το λιώσιμο των πάγων διεγείρει την παραγωγή μάγματος. Υπήρξαν 30 έως 50 φορές περισσότερες ηφαιστειακές εκρήξεις μετά την υποχώρηση ενός στρώματος πάγου πάχους χιλιάδων μέτρων που έπνιξε την Ισλανδία στην τελευταία εποχή των παγετώνων, πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Παρότι ο πάγος τότε ήταν πολύ περισσότερος από ό,τι στις μέρες μας, η αντίστροφη σύνδεσή του με την ηφαιστειακή δραστηριότητα διακρίνεται σαφώς.
Η Ισλανδία δεν είναι η μόνη περιοχή που επηρεάζεται από το φαινόμενο. Η Ανταρκτική, η Αλάσκα και οι Ανδεις παρουσιάζουν τα ίδια προβλήματα. Συνολικά, περίπου 250 ηφαίστεια είναι γνωστό ότι κρύβονται κάτω από –ή κοντά σε– στρώματα πάγου. Και, τουλάχιστον η Ανταρκτική, ενδέχεται να φιλοξενεί πολλά άλλα που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί.
Τόσο η Ισλανδία όσο και η Ανταρκτική και η Αλάσκα είναι ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες, αλλά οι Ανδεις – ή τουλάχιστον οι παράκτιες περιοχές στα δυτικά τους – δεν είναι. Σύμφωνα με έρευνα του 2020, μόλις 20.000 άνθρωποι κατοικούν σε ακτίνα 5 χλμ. από ηφαίστειο που έχει πληγεί, αλλά 160 εκατομμύρια ζουν σε ακτίνα 100 χλμ. από ένα τέτοιο ηφαίστειο και, ως εκ τούτου, ίσως να διατρέχουν κίνδυνο από διαταραχές στην παροχή νερού και από κατολισθήσεις λάσπης.
Αλλωστε οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να ζουν κοντά στα ηφαίστεια για να επηρεαστούν. Οταν το Εϊζιαφγιαλατζοκίλ, ένα μικρό ηφαίστειο για τα ισλανδικά δεδομένα, εξερράγη πριν από δεκαπέντε χρόνια, έστειλε στην ατμόσφαιρα ένα νέφος τέφρας που προκάλεσε έξι ημέρες χάους στις αεροπορικές πτήσεις.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, το Λάκι, ένα άλλο ισλανδικό ηφαίστειο, εξέπεμψε τόσο πολύ διοξείδιο του θείου και τέφρα, που ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι καταστροφές των καλλιεργειών που προκλήθηκαν από την επακόλουθη πτώση της θερμοκρασίας έπαιξαν ρόλο στην εκδήλωση της Γαλλικής Επανάστασης!
Οι τρέχοντες φόβοι για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία περιστρέφονται γύρω από τη ζημιά που μπορεί να προκαλέσει η άνοδος της θερμοκρασίας. Το γεγονός ότι μπορεί επίσης να προκαλέσει καταστροφικές πτώσεις της θερμοκρασίας είναι μια επιπλέον παράμετρος αυτού του ανθρωπογενούς φαινομένου.