Ο σύγχρονος πόλεμος δεν διεξάγεται μόνο με όπλα και στρατεύματα, αλλά και με την τεχνολογία. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παρεμβολή στα σήματα GPS, η οποία έχει ενταθεί μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Το φαινόμενο αυτό δεν απειλεί μόνο στρατιωτικά συστήματα, αλλά και την ασφάλεια πτήσεων, τις μετακινήσεις πολιτών και κρίσιμες υποδομές στην Ευρώπη.
Το αεροσκάφος που μετέφερε την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, βγήκε εκτός πορείας αυτή την εβδομάδα εξαιτίας παρεμβολών στο σήμα GPS, σύμφωνα με την ΕΕ. Το αεροπλάνο αναγκάστηκε να κάνει κύκλους πάνω από αεροδρόμιο της Βουλγαρίας, προτού τελικά προσγειωθεί με τη βοήθεια παραδοσιακών χαρτών. Επρόκειτο για τυχαίο περιστατικό ή για στοχευμένη ενέργεια;
«Αυτή η ερώτηση πρέπει να απευθυνθεί στη Ρωσία», σχολίασε εκπρόσωπος της Επιτροπής. Η Φον ντερ Λάιεν δεν ήταν το μοναδικό υψηλόβαθμο πρόσωπο που επηρεάστηκε, καθώς η παρεμβολή στα σήματα GPS έχει γίνει συχνό φαινόμενο στην ανατολική Ευρώπη και τις Βαλτικές χώρες, γράφουν οι Financial Times. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το 2022, η λειτουργία του GPS έχει διαταραχθεί σε εκτεταμένες περιοχές, προκαλώντας προβλήματα τόσο σε στρατιωτικά συστήματα όσο και σε πολιτικές μετακινήσεις.
Πώς γίνεται η παρεμβολή στο GPS;
Το GPS (Global Positioning System) βασίζεται σε δορυφόρους που μεταδίδουν συνεχώς δεδομένα θέσης και χρόνου. Οι δέκτες σε οχήματα, αεροπλάνα ή και όπλα υπολογίζουν την ακριβή θέση τους συγκρίνοντας σήματα από πολλούς δορυφόρους. Επειδή όμως αυτά τα σήματα είναι πολύ ασθενή, καθώς οι δορυφόροι βρίσκονται στη μέση γήινη τροχιά, μπορούν εύκολα να «πνιγούν» από ισχυρότερα τοπικά σήματα. Ενας πομπός κοντά στον δέκτη μπορεί να στείλει ισχυρό σήμα στην ίδια συχνότητα και να μπλοκάρει τη λήψη. Στρατιωτικά, αυτό έχει τεράστιες συνέπειες: αεροσκάφη και drones καθηλώνονται, ενώ όπλα ακριβείας χάνουν τον στόχο τους. Παρά τις εναλλακτικές μεθόδους πλοήγησης, καμία δεν είναι τόσο φθηνή και παγκόσμια διαθέσιμη.
Το GPS, επισημαίνουν οι FT, δεν χρησιμοποιείται μόνο για πλοήγηση. Συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας, χρηματιστηριακές συναλλαγές και τηλεπικοινωνίες βασίζονται στον ακριβή συγχρονισμό που προσφέρει. Ετσι, οι εκτεταμένες παρεμβολές δεν απειλούν μόνο πτήσεις ή όπλα, αλλά και την ομαλή λειτουργία της καθημερινότητας και της εθνικής ασφάλειας.
Το περιστατικό με το αεροσκάφος της Φον ντερ Λάιεν
Στις 31 Αυγούστου, οι πιλότοι του ιδιωτικού αεροσκάφους που μετέφερε την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στη Βουλγαρία ανέφεραν παρεμβολές στο GPS κατά την προσγείωση στο αεροδρόμιο του Πλόβντιβ. Η Ρωσία διέψευσε οποιαδήποτε εμπλοκή, όμως χάρτες παρεμβολών που παρακολουθούνται από την ιστοσελίδα GPSJam.org δείχνουν τη Μαύρη Θάλασσα και τη Βουλγαρία ως «θερμές ζώνες». Ενδιαφέρον έχει ότι το σύστημα ADS-B του αεροσκάφους, το οποίο εκπέμπει συνεχώς τη θέση του, φαινόταν να λειτουργεί κανονικά, παρότι το GPS πλοήγησης είχε πρόβλημα. Η ηχογράφηση των συνομιλιών των πιλότων με τον πύργο ελέγχου δείχνει ότι χρειάστηκε να ακολουθήσουν μια «ασυνήθιστη» διαδικασία προσέγγισης. Ειδικοί επισημαίνουν στους FT ότι τα GPS που χρησιμοποιούνται για πλοήγηση και για εκπομπή σήματος είναι ξεχωριστά, και ίσως το δεύτερο να ήταν πιο ανθεκτικό στις παρεμβολές.
Η ηλεκτρονική παρεμβολή αποτελεί βασικό όπλο τόσο για τη Ρωσία όσο και για την Ουκρανία. Στόχος είναι η εξουδετέρωση drones και κατευθυνόμενων πυραύλων. Οπως παραδέχονται δυτικοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι, «η Ουκρανία είναι μια θάλασσα παρεμβολών». Αυτή η τακτική όμως ξεπερνά τα σύνορα και επηρεάζει την ανατολική Ευρώπη. Πιλότοι εμπορικών αεροσκαφών ελέγχουν πλέον «χάρτες παρεμβολών» πριν απογειωθούν. Το 2024, δύο πτήσεις της Finnair αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη Φινλανδία λόγω προβλημάτων στο GPS. Αντίστοιχα, πολιτικά αεροσκάφη στη Μαύρη Θάλασσα, πιθανώς επηρεασμένα από συστήματα στην κατεχόμενη Κριμαία, αντιμετωπίζουν αυξημένα περιστατικά απώλειας σήματος.
Η Ρωσία, σύμφωνα με τους FT, διαθέτει ισχυρούς σταθερούς πομπούς όπως το σύστημα Tobol, που μπορεί να μπλοκάρει σήματα σε τεράστιες αποστάσεις, αλλά και κινητές μονάδες όπως τα Zhitel ή Krasukha, που προστατεύουν στρατεύματα. Παρόμοιες τακτικές παρατηρούνται και αλλού: στη Μέση Ανατολή έχουν καταγραφεί δεκάδες χιλιάδες περιστατικά «παραπλάνησης» GPS, πιθανότατα προερχόμενα από το Ισραήλ.
Ετσι, όπλα που βασίζονται στο GPS, όπως πύραυλοι Himars ή τα κατευθυνόμενα βλήματα Excalibur, έχουν χάσει μεγάλο μέρος της χρησιμότητάς τους στο πεδίο μάχης. Ουκρανοί αξιωματούχοι δηλώνουν ότι «στην πράξη, το GPS δεν υπάρχει πια ως αξιόπιστο εργαλείο». Ωστόσο, η χρήση κρυπτογραφημένων στρατιωτικών συχνοτήτων GPS του ΝΑΤΟ περιορίζεται, για να αποφευχθεί διαρροή τεχνολογίας στους Ρώσους. Επιπλέον, ακόμη και τα κρυπτογραφημένα σήματα μπορούν να παρεμποδιστούν από προηγμένα συστήματα. Παρ’ όλα αυτά, η διατήρηση ισχυρών παρεμβολών απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας και δεν είναι πάντα βιώσιμη.
Εναλλακτικές τεχνολογίες υπάρχουν, αλλά καμία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το GPS σε ακρίβεια, παγκόσμια κάλυψη και χαμηλό κόστος. Οι πιο ελπιδοφόρες λύσεις για το μέλλον φαίνεται να είναι τα δίκτυα δορυφόρων χαμηλής τροχιάς, όπως το Starlink του Ελον Μασκ ή το Kuiper της Amazon.
Οι ειδικοί εξηγούν ότι η παρεμβολή δεν μπορεί να «διακρίνει» ένα μεμονωμένο αεροσκάφος, αλλά στοχεύει σε συγκεκριμένες περιοχές ή εύρος συχνοτήτων. Υπάρχει όμως και πιο ύπουλη τακτική: η εκπομπή ψεύτικων σημάτων που φαίνονται νόμιμα αλλά μεταφέρουν λανθασμένα δεδομένα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει πλοία ή αεροσκάφη σε επικίνδυνες καταστάσεις. Ενα τέτοιο περιστατικό πιθανόν προκάλεσε τη σύγκρουση δεξαμενόπλοιου στο Στενό του Ορμούζ το καλοκαίρι.
Οπως λένε οι ειδικοί, καταλήγουν οι FT, «καλό είναι να έχετε πάντα έναν χάρτη μαζί σας», διότι ακόμη και την εποχή των δορυφόρων, η παραδοσιακή πλοήγηση παραμένει το τελευταίο καταφύγιο απέναντι στις ηλεκτρονικές παρεμβολές.