Μια ομάδα αστέγων αποφασίζει να πάρει την κατάσταση στα χέρια της, εφόσον η κυβέρνηση δεν τους δίνει στέγη. Έτσι, πηγαίνουν στο A' Nεκροταφείο, κλέβουν τα φέρετρα και κάνουν μια καθιστική διαμαρτυρία στην πλατεία Κλαυθμώνος. Αν σας ακούγεται γνώριμο, τότε πιθανότατα έχετε διαβάσει τη συλλογή διηγημάτων του Γιάννη Ζευγώλη με τίτλο «Αστεγοσκόπιο». Εγώ την αγνοούσα μέχρι που μου την ανέφερε ο Βασίλης Βηλαράς. Ο Βασίλης είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης. Από το 2010 συνεργάζεται με το Θέατρο Κωφών Ελλάδος και αυτή η μικρή ιστορία αποτελεί το θέμα της επόμενης παράστασης που σκηνοθετεί ο ίδιος κι αναμένεται να κάνει πρεμιέρα το φθινόπωρο του 2015.

Το Θέατρο Κωφών Ελλάδος (ΘΚΕ) δημιουργήθηκε το 1983 μέσα από την επιμονή της Νέλλης Καρρά, η οποία μέχρι και σήμερα παραμένει καλλιτεχνική διευθύντρια του θεάτρου. Στα 32 χρόνια της πορείας του, το ΘΚΕ εξελίχθηκε και συνεχίζει να το πράττει. Όπως μου εξηγεί ο Βασίλης, χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εξέλιξης είναι η θέση και ο ρόλος των ακουόντων ηθοποιών. Ξεκίνησε από κάποιους θαλάμους πίσω από τις θέσεις του κοινού, σιγά-σιγά μετακινήθηκαν μπροστά από την πρώτη σειρά των θεατών, αργότερα έφτασαν στα πλάγια της σκηνής, μέχρι που πέρυσι, στην παράσταση «Κάρβουνο», κωφοί και ακούοντες ηθοποιοί συνυπήρξαν πάνω στη σκηνή. Ένα πείραμα που από το αποτέλεσμα και την αποδοχή του κόσμου, φάνηκε να λειτούργησε. Φυσικά, δεν πρόκειται να μείνουν σε αυτό. Στην νέα παράσταση θα επιχειρήσουν να πάνε τη συνύπαρξη ένα βήμα παραπέρα, έχοντας το ίδιο κείμενο αλλά δυο διαφορετικές περσόνες, δυο διαφορετικές σκηνικές συμπεριφορές που θα συμπληρώνει ο ένας τον άλλον, δημιουργώντας έναν ολοκληρωμένο χαρακτήρα από δύο οπτικές γωνίες.

Το όλο εγχείρημα ακούγεται πολύ ενδιαφέρον και ήταν αρκετό για να ξεπηδήσουν δεκάδες απορίες στο μυαλό μου. Πώς είναι να σκηνοθετείς κωφούς και ακούοντες ηθοποιούς ταυτοχρόνως; «Η διαδικασία προετοιμασίας διαφέρει, επειδή οι κωφοί έχουν ελλείψεις σε γνωστικό επίπεδο. Υστερούν σε παροχή πληροφορίας σε σχέση με τους ακούοντες. Οι πρόβες συνολικά διαρκούν συνήθως 7 μήνες. Οι 2 πρώτοι μήνες είναι μελέτη, έρευνα, σαν μάθημα ιστορίας. Οι κωφοί έχουν πολλά κενά και αυτό το πρόβλημα ξεκινά από το εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι σύνηθες οι δάσκαλοι στα σχολεία των κωφών να μην γνωρίζουν νοηματική οπότε υπάρχει πάντα ένας διερμηνέας. Συνεπώς, η αφετηρία της πληροφορίας μεταφέρεται πολύ δυσκολότερα. Ύστερα, είναι και το πώς χτίζεις έναν κόσμο σε επίπεδο αντίληψης. Σκέψου ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να πάρουν πληροφορία ούτε από την τηλεόραση ούτε από το ραδιόφωνο, ούτε είναι αυτονόητο ότι οι γονείς τους ξέρουν νοηματική ώστε να μπορούν να κουβεντιάζουν ισότιμα. Μπορεί να περιορίζονται μόνο στα βασικά. Επίσης, πολλοί δεν ξέρουν να διαβάζουν γιατί στο σχολείο δεν είναι κάτι με το οποίο καταπιάνονται ικανοποιητικά, οπότε ούτε μόνοι τους μπορούν να καλύψουν τα κενά αυτά. Είναι, λοιπόν, εντελώς θέμα συγκυρίας αν θα τύχει να συναντήσουν ανθρώπους που θα ενδιαφερθούν να τους μεταφέρουν πληροφορίες», μου εξηγεί ο Βασίλης.

Κατά πώς φαίνεται, τέτοιους ανθρώπους έχουν συναντήσει στο ΘΚΕ, με πρώτη και καλύτερη τη Σοφία Ρομπόλη, η οποία έχει αφιερώσει τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής της εκεί. Καθώς περνά η ώρα, συνειδητοποιώ πόσο ζωτικός είναι ο ρόλος της και πως χωρίς αυτήν πιθανότατα το θέατρο να είχε κλείσει, γιατί είναι εκείνη που θα μετατρέψει το κείμενο σε νοηματική και θα μεταφέρει τις σκηνοθετικές οδηγίες του Βασίλη στον κώδικα που καταλαβαίνουν οι κωφοί. Είναι εκείνη που θα βοηθήσει στην επικοινωνία ηθοποιών και θεατών μετά το τέλος κάθε παράστασης. Είναι επίσης εκείνη που θα πάει να δει μια παράσταση ακουόντων πρώτα μόνη της ώστε να προετοιμαστεί και κατόπιν θα πάνε όλοι μαζί για να τους την νοηματίσει. Βέβαια, αυτό προϋποθέτει ότι το εκάστοτε θέατρο θα επιτρέψει να συμβεί κάτι τέτοιο. Μπορεί να ακούγεται αυτονόητο, αλλά δεν είναι. «Προτιμάμε συνήθως παραστάσεις με λιγότερο κείμενο και περισσότερη σωματικότητα, γιατί σε πάρα πολλά θέατρα δεν θέλουν να είναι ένας διερμηνέας, φωτισμένος, δίπλα στη σκηνή, καθώς πιστεύουν ότι θα χαλάσει την αισθητική πλευρά της παράστασης ή θα τραβήξει την προσοχή των θεατών», επισημαίνει ο Βασίλης. Παρόλα αυτά, υπάρχουν φορείς που κάνουν τη διαφορά σε αυτό το ζήτημα, όπως η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Ίδρυμα Μ. Κακογιάννη, αλλά και το Εθνικό Θέατρο, το οποίο σε συνεργασία με τη Σοφία Ρομπόλη, τον Αντώνη Χριστοφόρου και την Ανδρονίκη Ξανθοπούλου, παρείχε τη δυνατότητα απόδοσης στη νοηματική στην παράσταση «Φιλουμένα» για ολόκληρο τον Μάιο.

Η συζήτηση με τον Βασίλη είναι σαν να έχεις μπει σε roller coaster. Σε συναρπάζει, αλλά βρίσκεσαι και σε συνεχή εγρήγορση. Είναι από αυτά τα άτομα που δεν τους φτάνουν οι 24 ώρες της ημέρας, καθώς εκτός από τη σκηνοθεσία στο ΘΚΕ, αξιοποιεί τις σπουδές του ως κοινωνικός λειτουργός, διδάσκοντας θεατρικό παιχνίδι σε παιδιά με αυτισμό, νοητική υστέρηση και μαθησιακές δυσκολίες, σε κέντρα ειδικής αγωγής, ενώ ταυτόχρονα προετοιμάζεται για μια παράσταση με μαρτυρίες από την κατοχή και τον εμφύλιο, που θα ανέβει τον Φεβρουάριο του 2016 και στην οποία συμμετέχει ως ηθοποιός. Συνεπώς, συχνά η συζήτηση περνά απότομα από το ένα θέμα στο άλλο. Από τις προκλήσεις που έχει η διδασκαλία θεατρικού παιχνιδιού και το πώς πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε παιδιού μέχρι την αίσθηση του ανεκπλήρωτου που υπάρχει στις καρδιές όσων έζησαν στην κατοχή και τον εμφύλιο και τη ματαίωση που πολλοί βιώνουν.

Μιας και το θέμα της περσινής παράστασης «Κάρβουνο» ήταν ακριβώς αυτό -ο εμφύλιος, δηλαδή- σύντομα ξαναγυρνάμε στο Θέατρο Κωφών και στη μεγαλύτερη επιτυχία τους που δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι πλέον οι θεατές, μιλώντας με τους ηθοποιούς μετά την παράσταση, δεν στέκονται στην αναπηρία αλλά στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Αυτό θα παρουσιάσει, άλλωστε, ο Βασίλης στην ομιλία του στο TEDxSparta στις 6 Ιουνίου. Tη συνύπαρξη και ενσωμάτωση κωφών και ακουόντων καλλιτεχνών για πρώτη φορά πάνω στη σκηνή. Μια σκηνή που, φυσικά, αντιμετωπίζει πολλά πρακτικά προβλήματα. Σωστά το φανταστήκατε, εννοώ το οικονομικό και λειτουργικό σκέλος του ΘΚΕ. Θα περίμενε κανείς ότι εφόσον πρόκειται για κάποιον φορέα που εκτός από πολιτιστικά, συμβάλλει και κοινωνικά, θα υπάρχει κάποιου είδους στήριξη από το κράτος. Όπως υποψιάζεστε, αυτό δεν συμβαίνει και για άλλη μια φορά, ιδιωτικές πρωτοβουλίες χρηματοδότησης από κοινωφελή ιδρύματα όπως το «Νιάρχος», «Ιωάννη Σ. Λάτση» και «Ευγενίδου», είναι οι στάλες δροσιάς σ' αυτήν την ξηρασία. Δίπλα στο ΘΚΕ, στέκονται επίσης και άνθρωποι που προσπαθούν καθημερινά να βοηθήσουν στο να παραμείνει ανοιχτό το θέατρο, είτε σε επίπεδο εγκαταστάσεων είτε σε παροχή υπηρεσιών, όπως η σύμβουλος του δήμου Αθηναίων, Λαρίσα Βέργου, η Νέλλη Παπαχελά από τον ΟΠΑΝΔΑ, ο Άρης Ασπρούλης ως υπεύθυνος επικοινωνίας, η Νικη Ψυχογιού ως σκηνογράφος και η Ανδριάνα Δακανάλη ως υπεύθυνη φωτισμού.

Πώς καταλαβαίνεις όμως ότι τα κατάφερες κι έμεινες ζωντανός; Μα, από το χειροκρότημα, όπως έχει τραγουδήσει και η Πρωτοψάλτη. Ομολογώ ότι ήταν η πρώτη απορία που είχα όταν συνάντησα τον Βασίλη, αλλά συγκρατήθηκα και τον ρώτησα στο τέλος. «Το χειροκρότημα στο θέατρο Κωφών είναι ένα καταπληκτικό πράγμα. Κρατάει λίγο, πρώτα από όλα. Οι περισσότεροι χειροκροτάνε κανονικά με παλαμάκια. Οι κωφοί χειροκροτούν με το νόημα. Υπάρχουν πολλοί ακούοντες που το βλέπουν και πάνε να το αντιγράψουν γιατί νομίζουν ότι είναι το σωστό. Γενικά υπάρχει πάντα μια αμηχανία στο πώς θα χειροκροτήσεις. Και στους κωφούς είναι μοιρασμένο, δηλαδή υπάρχουν κωφοί που επιθυμούν το νόημα γιατί το αναγνωρίζουν καλύτερα, αλλά αν σε μια αίθουσα 100 ατόμων χειροκροτήσουν όλοι με παλαμάκια, προκαλείται ένα ηχητικό κύμα και οι ηθοποιοί εισπράττουν μια δόνηση, οπότε και αυτό σε κάποιους αρέσει. Είναι ωραίο γιατί το κοινό είναι μικτό και κάπως ταιριαστό το χειροκρότημα με το εγχείρημά μας. Κι έχει και μια γλύκα το ότι οι ακούοντες πάνε να ενσωματωθούν στον κόσμο των κωφών, από σεβασμό στο περιβάλλον που είναι».

Περισσότερες πληροφορίες για το Θέατρο Κωφών Ελλάδος, εδώ.
Περισσότερες πληροφορίες για το TEDxSparta, εδώ.

«Κάρβουνο», 2014

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News