Eίναι η πιο πολιτική έκθεση που έχουμε δει τελευταία στην Αθήνα. Ισως στην Ευρώπη. Το μαρτυρά το γεγονός ότι στη συνέντευξη για την παρουσίαση της έκθεσης «Numbers are Prehestoric» του σπουδαίου της Arte Povera, Μario Merz που παρουσιάζει ο ΝΕΟΝ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, υπήρχαν τόσοι δημοσιογράφοι από διεθνή μέσα: Corriere della Sera, Art Forum, στα εγκαίνια θα είναι συντάκτης των Financial Times, ενώ το BBC Culture έχει ήδη συμπεριλάβει την έκθεση στις κορυφαίες δράσεις αυτής της περιόδου. Και ναι, είναι αυτή η πλέον κατάλληλη στιγμή να δει το ελληνικό κοινό αλλά και οι ξένοι επισκέπτες που εξακολουθούν να έρχονται με αυξημένους ρυθμούς στην Αθήνα, την αφήγηση, την εσωτερική αναμέτρηση με την πολιτική, την φύση και τους αριθμούς, ενός εκ των κορυφαίων εκφραστών της «Φτωχής Τέχνης», της Arte Povera. Kαι μάλιστα, η έκθεση αποκτά ξεχωριστό διεθνές ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζονται για πρώτη φορά παγκοσμίως κάποια έργα του Metz.
Καθόλου τυχαία η έκθεση πραγματοποιείται τώρα στην Ελλάδα. Στην εποχή που οι αριθμοί μας κατακλύζουν και μεταγλωττίζονται σε τρόπο ζωής και ύπαρξης. Στην εποχή που η έννοια της ανάγκης επαναξιολογείται, βίαια και αναπότρεπτα. «Αποφασίσαμε πριν ένα χρόνο περίπου να κάνουμε την έκθεση, μέσα από μια συζήτηση που αφορούσε το πόσο επίκαιρη είναι η Arte Povera», λέει η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη. «Οι εκθέσεις που κάνουμε στον ΝΕΟΝ αναλύουν το περιβάλλον, αναλύουν αυτό που ζούμε τώρα. Αυτό που μας απασχολεί τώρα. Η δουλειά του Merz μας ανακουφίζει σε σχέση με το τι μπορούμε να κάνουμε. Δίνει απαντήσεις εκεί που η πολιτική δεν μπορεί να δώσει», καταλήγει η κα Κουντούρη.
Ο επιμελητής της έκθεσης Paolo Colombo εξηγεί πως τα έργα του Merz είναι σαν τελείες: Τις ενώνει ο ίδιος ο θεατής. Με το βλέμμα, τη ψυχική του διάθεση, τη φόρτιση αυτού που ζει, ο κάθε επισκέπτης δημιουργεί και προσλαμβάνει το τελικό έργο. Στην περίπτωση αυτή, παίρνει απαντήσεις σε ερωτήματα που τον απασχολούν, βλέποντας το έργο ενός αντιφασίστα, ενός παθιασμένου, ρωμαλέου, γιγαντιαίου άντρα που εξέφρασε την ένταση του πάθους αλλά και την ευθρασυτότητα του ανθρώπου και της φύσης, εξέφρασε το αέναο των αριθμών γύρω μας αλλά και τη διάχυσή του φωτός των αστεριών.
Η τέχνη του Merz διαπερνιέται από τη σχέση με την πολιτική αλλά και από την πίστη στην αναπαραγωγή και ευστροφία της φύσης, καθώς και στη μυστηριώδη καθολικότητα και ευστροφία των αριθμών. Στο έργο του η φύση είναι μια διαρκώς εξελισσόμενη δύναμη, όπως εκφράζεται μέσα από τις λογικές ακολουθίες του ιταλού μαθηματικού Leonardo Fibonacci. H έκθεση ξεκινά με ένα βίντεο τεσσάρων λεπτών που βοηθά ακόμα και τον επισκέπτη που δεν γνωρίζει το παραμικρό για την Arte Povera να μυηθεί στον κόσμο και στις απαρχές της. Βλέπει τον τρόπο με τον οποίο ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος που ισοπέδωσε ηθικές αξίες, ισοπέδωσε τη σιγουριά και την ομορφιά της ζωής, επηρέασε καθοριστικά το έργο του Merz.
Με αυτή την υπόμνηση ο επισκέπτης μπαίνει στο πιο φωτεινό δωμάτιο του Μεγάρου Σταθάτου, πλάι στον κήπο, εκεί που η γειτνίαση με τη φύση είναι σχεδόν άμεση. Και συναντά ένα από τα περίφημα ιγκλού του Μerz, το Igloo con alberto (1969). Xώρος προστασίας, καταφυγίου, ασφάλειας, το ιγκλού στην επιβλητική αίθουσα είναι φτιαγμένο από γυαλί. Ένα δυνατό σχόλιο του καλλιτέχνη για την ευθραυστότητα της ζωής. Aλλά και μία τόσο σύγχρονη, τόσο σημερινή ανάγνωση, καθώς το «ιγκλού» μας τώρα, ο χώρος προστασίας, το καταφύγιο των Ελλήνων σήμερα είναι πιο εύθραυστο αλλά και διαφανές από ποτέ.To γυαλί, υλικό που επιτρέπει την πλήρη όραση, υπάρχει και στην επόμενη αίθουσα όπου κυριαρχούν όμως δεμάτια από λιγαριές στιβαγμένα στον τοίχο, πίσω από μια μικροσκοπική οθόνη που προβάλλει μια περφόρμανς του Merz: Ο ίδιος, με το δάχτυλο σαν να σβήνει ένα συνεχές σπιράλ για να καταλήξει στο κέντρο του, εκεί που βρίσκεται ένα σαλιγκάρι. Το Foresta con cideo sul sentiero (1995) υπογραμμίζει πως η πολιτική συνυφαίνεται με τους κύκλους της ζωής και της φύσης.
Καθώς το έργο του Mario Merz έχει καταλάβει όλο το Μέγαρο Σταθάτου, στον πάνω όροφο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με όλες τις εντάσεις των συναισθημάτων του, με την ποιητική του ιδιότητα, αλλά και με την πιο βαθιά διακήρυξη του ως πολιτικού όντος και ως ανθρώπου. Από τον μεγαλειώδη κατακόκκινο λέοντα με τις μικρές σφαίρες χρυσού στα μάτια, περνάμε στις neon επιγραφές του. Το πάθος γιγαντώνεται, το πρωτόγονο βρίσκεται στην αίθουσα, καθώς περνάμε στο μικρό δωμάτιο με την επιγραφή «Pittore in Africa». Δηλαδή, ζωγράφος στην Αφρική. Αφορμή για αυτό το έργο ήταν η επίσκεψή του σε μια Μπιενάλε όπου διαπίστωσε ότι υπήρχαν έργα καλλιτεχνών από ολόκληρο τον κόσμο, αλλά όχι από την Αφρική. Η πολιτική των αποκλεισμών, η τέχνη των αποκλεισμών.
Οι αριθμοί, η φύση και τώρα η πολιτική γίνεται το κυρίαρχο μήνυμα, καθώς στη επόμενη αίθουσα μια μακρόσυρτη επιγραφή από neon, που διαβάζεται όμως και αποσπασματικά σαν μικρά μηνύματα, γράφει «Sciopero generale azione politica relative proclamata relativamente all’arte» Δηλαδή: «Γενική απεργία διακήρυξη σχετικής πολιτικής δράσης σχετικά με την τέχνη». Στην ίδια αίθουσα παρουσιάζονται για πρώτη φορά σχέδια και ποιήματα του Merz της περιόδου 1973 ως 1990, τα οποία εκφράζουν την ρευστότητα που χαρακτήριζε ιστορικά και πολιτικά την Ιταλία στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα.
Λίγο πριν το τέλος της έκθεσης, είναι το σημείο του ξεσπάσματος και ταυτόχρονα της λύτρωσης του Merz πάνω στον λευκό τοίχο όπου καταγράφεται μια σειρά από ελευθερίες που ο ίδιος επιθυμούσε. Αρχίζοντας από το «Ελευθερία να διαβάζεις στη φυλακή» – ο ίδιος είχε φυλακιστεί για την αντιφασιστική του δράση και μέσα στο κελί του ζωγράφιζε συνεχώς, εκεί μάλιστα έκανε τα περίφημα σχέδια του χωρίς να σηκώσει καθόλου το μολύβι από το χαρτί. Και τελειώνοντας με τη φράση «Ελευθερία να μη πιστεύεις σε μια γενίκευση».
Η έκθεση ολοκληρώνεται με το «Una somma reale e una somma di gente» (1972) που πραγματοποιήθηκε σε μια καντίνα εργοστασίου, εστιάζοντας στο θέμα της τροφής, στη βασική ανάγκη. Εκεί συναντάμε και σκίτσα του Mario Merz που εξυψώνεται η σχέση του με τις λογικές ακολουθίες Fibonacci. Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Fondazione Merz και θα διαρκέσει από τις 22 Οκτωβρίου ως τις 31 Ιανουαρίου του 2016 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Στο πλαίσιο της έκθεσης θα υπάρχει εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά και εφήβους σε συνεργασία με την ομάδα «Θαλής + Φίλοι», ενώ θα πραγματοποιηθεί και ομιλία του Τεύκρου Μιχαηλίδη.
