Στις 22 και 23 Φεβρουαρίου το θέατρο “Βαχτάνγκοφ” της Μόσχας παρουσιάζει στο θέατρο Badminton το αριστούργημα του Μιχαήλ Λέρμοντοφ “Μασκαράτα”. Λίγο πριν την άφιξη της παράστασης στην Αθήνα, ο σκηνοθέτης της παράστασης και καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου “Βαχτάνγκοφ” Ρίμας Τούμινας μίλησε στο Protagon για την “Μασκαράτα” και την τραγική της σχέση με το θέατρο του, τον Λέρμοντοφ, το παιγνίδι ζωής-θανάτου, για τις μάσκες του θεάτρου και τις μάσκες της ζωής και φυσικά για την Ελλάδα.

Σε λίγες ημέρες θα παρουσιάσετε στην Αθήνα και στο θέατρο Μπάντμπιντον τη “Μασκαράτα”. Θα μας μιλήσετε για το πολύ ιδιαίτερο έργο του Μιχαήλ Λέρμοντοφ;

Είναι μια υπέροχη και σκληρή ιστορία του νεαρού Λέρμοντοφ, ο οποίος μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του την προώθησε σε μια άλλη κοσμική διάσταση στην οποία κυριαρχούν οι σκηνές με τις φανταχτερές αίθουσες και τα μεγαλεία. Μέσα σε αυτό το περιτύλιγμα της χλιδής παρουσιάζει την κοσμική εποχή στην οποία γεννιέται η ίντριγκα η οποία στο τέλος καταλήγει σε τραγωδία. Εμείς τα “απαρνηθήκαμε” όλα αυτά και βγάζουμε μπροστά τη χειμερινή Ρωσία. Με πάρκα, αυλές, καλοκαιρινούς κήπους τους οποίους μεταφέραμε στη χειμερινή διάσταση. Το έργο μας εκτυλίσσεται στην Αγία Πετρούπολη των πάγων, της χιονοθύελλας. Πάγος, νερό, φωτιά, φοβίες, συναισθήματα. Όλα εκφράζονται προς τη φύση. Εδώ αλλάζουνε οι όροι του παιγνιδιού. Όλα γίνονται πιο έντονα, πιο σκληρά. Σαν μια μεγάλη χιονόμπαλα συναισθημάτων.

Μιλήσατε για παιγνίδι. Το συγκεκριμένο παιγνίδι είναι ιδιαίτερα σκληρό.

Ναι, για αυτό εμείς παρουσιάζουμε ένα είδος παιγνιδιού πιο κοντά στον Βαχτάνγκοφ -το όνομα του οποίου φέρει το θέατρο μας- ο οποίος χαιρόταν και αγαπούσε τη ζωή. Έτσι και εμείς αλιεύσαμε τα λιγοστά κομμάτια χαράς που υπάρχουν μέσα στο έργο παρόλο που γνωρίζαμε πως ο θάνατος δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αυτό το καταλάβαμε και προσπαθήσαμε να στίψουμε όλους τους χυμούς της ζωής που υπάρχουν στο βιβλίο. Για αυτό είμαι σίγουρος πως οι Έλληνες θεατές δεν θα πλήξουν. Θα τους μεταφέρουμε στον ρωσικό χειμώνα και στις παγκόσμιες ίντριγκες οι οποίες υπάρχουν παντού.

Με τη “Μασκαράτα” ο Λέρμοντοφ είχε δεινοπαθήσει καθώς η λογοκρισία του την είχε απαγορέψει τρεις φορές.

Ναι, επειδή έβαζε δυναμίτη στα θεμέλια της κοσμικής ζωής παρουσιάζοντας τις αυλικές ίντριγκες τις οποίες το πόπολο δεν έπρεπε να γνωρίζει. Για αυτούς η αποκάλυψη τους προς τον κόσμο ήταν εξοργιστική.

Γιατί η εκάστοτε εξουσία φοβάται τη σάτιρα;

Γιατί στη σάτιρα φωλιάζει και ζει στην αλήθεια, η οποία με τη σειρά της εμβαθύνει και βγάζει προς τα έξω τα γεγονότα. Στη περίπτωση του Λέρμοντοφ έχουμε και μια ιδιαιτερότητα. Άσχετα και από τη “Μασκαράτα”, η εξουσία δεν τον πήγαινε. “Ποιος είναι αυτός που έγραψε και τι θέλει να μας πει;”. Ήταν από μόνος του σαν ένας Δον Ζουαν γεμάτος ίντριγκες. Έστελνε γράμματα παντού. Και αυτός δεν τους αγαπούσε. Σκοτώθηκε όπως και ο Πούσκιν σε μονομαχία. Αλλά αυτό είναι η ψυχή…

Η “Μασκαράτα” είναι ένα επίκαιρο έργο;

Παρόλο που δεν το σκεφτόταν και δεν ήταν στις σκέψεις του, η ίντριγκα και η πάλη είναι αιώνια. Όλη η ζωή είναι ένα μια παρτίδα πόκερ. Κάποιος κερδίζει, Κάποιος χάνει. Και αυτή είναι η ουσία της διαφωνίας και της πάλης. Το έργο είναι μια σφαίρα που εκπυρσοκροτεί και διανύει όση απόσταση χρειαστεί μέχρι να βρει τον θεατή στην καρδιά. Όπως έγινε και με την καρδιά του Λέρμοντοφ. Τον βρήκε στην καρδιά. Πάντοτε πρέπει να σημαδεύεις την καρδιά. Αυτό είναι η πολίτική, αυτό είναι ο πολιτισμός, αυτό και το φορκλορ. 

Η ιστορία της Μασκαράτας με το θέατρο σας είναι ιδιαίτερη. Θα μας την αποκαλύψετε;

Φυσικά κατ΄ αρχήν το έργο το έγραψε ο Λέρμοντοφ προκειμένου να ανέβει στο θέατρο μας. Το σημαντικότερο ωστόσο δεν είναι αυτό. Στις 21 Ιουνίου του 1941 έκανε πρεμιέρα η “Μασκαράτα” εδώ. Στις 22 Ιουνίου ξεκίνησε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και μια από τις πρώτες βόμβες που δέχτηκε η Μόσχα, έπεσε στο θέατρο ενώ παιζόταν το έργο. Το έργο διακόπηκε. Άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι τραυματίστηκαν. Στόχος μας ήταν να αναστήσουμε το βαλς της αγάπης του Χατσατουριάν, να επαναφέρουμε αυτό που οι μανάδες μας και οι πατεράδες μας δεν μπόρεσαν να δουν. Σήμερα αυτό ηχεί σαν αναμνήσεις, σαν εορτασμός για εκείνους που η ζωή τους, όπως και του έργου διακόπηκε βίαια. 

Χωρίς να αποκαλύψω περισσότερα, στο έργο “παίζεται” με τον άλλο κόσμο. Γιατί αυτό;

Ναι πράγματι. Υπάρχει νεκροταφείο και ζωή. Ζωή και νεκροταφείο. Όταν ο Κονσταντίν Τσιολκόφσκι (19ος αιώνας) ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο, που εμπνευσμένος από τον Ιούλιο Βέρν, σχεδίασε πυραύλους έθαψε τον γιο του, γύρισε στο σπίτι με την γυναίκα του. Σαν να μην είχε συμβεί τίποτα έβγαλε το παλτό του, μπήκε στο εργαστήριο του, πήρε τα σύνεργα του και άρχισε να σχεδιάζει. Σε έξαλλη κατάσταση η γυναίκα του και μέσα στο πένθος, ορμάει στο δωμάτιο και του λέει: “εσύ φταις για τον θάνατο του γιου μας! Πώς μπορείς να συνεχίζεις τη ζωή σου σαν να μην συνέβη τίποτα”. Αυτός την κοίταξε απορημένος και της απάντησε: “Εγω δεν τον έθαψα. Τον έστειλα στο αιώνιο ταξίδι στο διάστημα”. Κάτω από αυτό το πρίσμα πρέπει να δούμε αυτή την ιστορία. Έτσι πρέπει να κοιτάζουμε από ψηλά τη ζωή και να θεωρούμε τον εαυτό μας ως κομμάτι του διαστήματος. Αυτό ισχύει για το έργο, αλλά και για τη ζωή.

Απο το 1835 που γράφτηκε η “Μασκαράτα” μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά. Μπήκατε στον πειρασμό να αντικαταστήσετε το βαλς που κυριαρχεί στο έργο με κάποιον άλλο χορό που να ταιριάζει ίσως με την ένταση και τους γρήγορους ρυθμούς των σημερινών ανθρώπων;

Όχι. Το βαλς είναι αιώνιο. Αυτό δεν αλλάζει. Και δεν θα το αλλάξω εγώ χρησιμοποιώντας οθόνες, βίντεο και άλλα σύγχρονα μέσα.

Μασκαράτα ήταν ένα παιγνίδι που παίζονταν στη τσαρική Ρωσία, στο οποίο άντρες και γυναίκες έπαιζαν χωρίς να γνωρίζουν ποιος κρύβεται πίσω από τη μάσκα. Σε άλλες παραστάσεις που έχει ανέβει η Μασκαράτα, οι ηθοποιοί φορούν μάσκες. Εσείς τους τις βγάλατε. Γιατί;

Θεωρώ πως η καλύτερη μάσκα είναι η προσωπική μας μάσκα.

Όταν φοράμε μάσκα έστω με τη μορφή του παιγνιδιού που είχε το παιγνίδι της Μασκαράτας, νομίζετε πως απελευθερώνουμε τα συναισθήματα μας;

Ναι φυσικά, η μάσκα είναι για να ζεις με διαλείμματα, να επικοινωνείς. Ο καθένας έχει μια δική του μάσκα και δεν θεωρώ τίποτα κακό σε αυτό προκειμένου να μπορείς να διανύεις αποστάσεις. Για να επιβιώσουμε στη ζωή μας χρειαζόμαστε μάσκα. Φυσικά και πίσω από τη μάσκα είμαστε πιο προστατευμένοι. Πολλές φορές όμως κάποιος άλλος άνθρωπος ή κάποια γεγονότα έρχονται και σου κατεβάζουν τη μάσκα και τότε βιάζεσαι να την ξαναφορέσεις.

Τι εικόνες σας φέρνει στον νου ο Λέρμοντοφ;

Είναι τα παιδικά μου χρόνια. Παιδικά συναισθήματα, η μυρωδιά, η γεύση και ο ήχος του αιώνα. Και εμείς ως παιδιά πλάθαμε χιονόμπαλες, παίζαμε με αυτές. Χτίζαμε φρούρια. Επιστρέφαμε στα σπίτια μας τα μεσάνυχτα. Όλοι καταϊδρωμένοι γιατί παλεύαμε. Πάντοτε επέστρεφα στο σπίτι μου χωρίς τα γάντια μου. Μια φορά ο πατέρας μου απηύδησε και με έστειλε μέσα στην παγωμένη νύχτα να βρω τα γάντια μου. Φυσικά και δεν τα βρήκα. Έτσι ανέβασα το έργο στο οποίο βρήκα τα γάντια μου…

Σε λίγες ημέρες πηγαίνετε στην Ελλάδα. Τι είναι για εσάς η Ελλάδα;

Είναι σαν να με ρωτάτε τι σημαίνει για εμένα η Ρωσία (γέλια). Η χώρα μου!

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News