Είναι δυνατόν να προστατευτεί η άγρια ζωή και η φύση σε μια περιοχή όταν εκεί γύρω γίνονται έργα διάνοιξης ενός αγωγού φυσικού αερίου; Η απάντηση είναι «ναι», όταν αναλαμβάνουν δράση περιβαλλοντολόγοι κάνοντας προκαταρκτικά τις απαραίτητες μελέτες οι οποίες στη συνέχεια λαμβάνονται αυστηρά υπόψη από τους κατασκευαστές – όπως στην περίπτωση του Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου (TAP).

Με αφορμή, λοιπόν, τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Άγριας Ζωής (World Wildlife Day), η οποία τιμάται στις 3 Μαρτίου καταγράφονται οι βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζει για την προστασία της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας ο TAP, ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από την περιοχή της Κασπίας στην Ευρώπη. Σε όλη αυτή τη διαδρομή προτεραιότητα δίνεται τόσο στην ασφάλεια των ανθρώπων και του περιβάλλοντος όσο και στην προστασία της ελληνικής άγριας ζωής στη στεριά, στο νερό και στον αέρα, ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Με εκτεταμένες προπαρασκευαστικές μελέτες, που πραγματοποιήθηκαν πριν αρχίσει το έργο, αναγνωρίστηκαν και ταυτίστηκαν βιότοποι και άλλες περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος κοντά στην όδευση του αγωγού. Χάρη στις έρευνες αυτές, κατέστη δυνατόν να περιοριστούν εποχικά ορισμένες δραστηριότητες και να αποφευχθούν ευαίσθητες χρονικές περίοδοι, όπως τα διαστήματα αναπαραγωγής, χειμέριου ύπνου ή νάρκης, και δημιουργίας φωλιών για τα πουλιά, αλλά και να εφαρμοστούν άλλες μέθοδοι μετριασμού, όπως η μείωση του πλάτους της Ζώνης Εργασίας.

Παραδείγματα εφαρμογής
βέλτιστων περιβαλλοντικών πρακτικών

• Στη στεριά

Συλλογή σπάνιων σπόρων: Κατά την προετοιμασία της κατασκευής του αγωγού, συλλέχθηκαν σπόροι από τα σπάνια είδη φυτών Dianthus tenuiflorus, Dianthus formanekii και Verbascum cf. Dingleri, οι οποίοι στη συνέχεια μεταφέρθηκαν για φύλαξη, διατήρηση και έρευνα στο Εργαστήριο Φυσικού Περιβάλλοντος και Δασοκομίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Λόγω του μικροσκοπικού τους μεγέθους, οι σπόροι αφαιρέθηκαν με το χέρι από τους καρπούς με μεγάλη φροντίδα και προσοχή.

Προστασία «ξεχωριστών» γειτόνων: Μεγάλα σαρκοφάγα, ερπετά και αμφίβια συγκαταλέγονται ανάμεσα στους γείτονες του αγωγού. Για να τα αφήσει ανενόχλητα και να τα προστατεύσει, ο ΤΑΡ παρακολουθεί και μελετά τη συμπεριφορά τους. Για το λόγο αυτό (σε συνεργασία με την εργολήπτρια εταιρεία Bonatti/J&P Άβαξ και ΜΚΟ όπως ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, η Καλλιστώ, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς, κλπ.) τοποθετήθηκαν δεκάδες κάμερες που επιτρέπουν τη λήψη δεδομένων 24 ώρες το 24ωρο και μαγνητοσκοπήθηκε η δραστηριότητά τους. Στον φακό τους έχουν ποζάρει λύκοι, αγριόγατες, κόκκινες αλεπούδες, ζαρκάδια και ασβοί, καθώς κι ένας πραγματικά πολύ ιδιαίτερος επισκέπτης: η υπό εξαφάνιση καφέ αρκούδα.

Η μελέτη και ανάλυση των καταγραφών αυτών (συχνότητα εμφάνισης, τρόπος συμπεριφοράς, παρουσία ή απουσία μικρών) προσφέρει λεπτομερείς πληροφορίες για τη δράση των ζώων σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές και σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, βελτιώνοντας τα χρονοδιαγράμματα του Έργου.

Μια αναπάντεχη συνάντηση στην Κοζάνη: Η καφέ αρκούδα θεωρείται είδος υπό εξαφάνιση στην Ευρώπη. Μάλιστα, η Ελλάδα είναι από τα λίγα μέρη στην ευρωπαϊκή ήπειρο όπου ζει πλέον: οι οροσειρές της Πίνδου και της Ροδόπης φιλοξενούν σχεδόν το 50%  του πληθυσμού της καφέ αρκούδας στη Δυτική και Νότια Ευρώπη. Οι προκατασκευαστικές έρευνες που διεξήγαγε η περιβαλλοντική ομάδα επιβεβαίωσαν περιοχές γνωστές ως κρίσιμα ενδιαιτήματα (critical habitats) της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα σε περιφερειακές ενότητες που διατρέχει ο αγωγός: στο Βέρμιο, την Κλεισούρα και τον ποταμό Αλιάκμονα στα σύνορα με την Αλβανία.

Ταυτόχρονα, όμως, ή έρευνα αποκάλυψε ακόμη μία –άγνωστη μέχρι τώρα– περιοχή με παρουσία αρκούδας: ένα δάσος στην Περιφερειακή Ενότητα (Π.Ε.) Κοζάνης. Μέλη της περιβαλλοντικής ομάδας βρήκαν πατημασιές αρκούδας εντός κι εκτός της Ζώνης Εργασίας του αγωγού στο σημείο, αλλά και σημάδια σε κοντινό δέντρο, μέθοδο που χρησιμοποιούν οι αρκούδες για να οριοθετήσουν την περιοχή τους. Έτσι, εγκαταστάθηκαν κάμερες για να επιβεβαιώσουν την παρουσία της και να μελετήσουν τη συμπεριφορά της.

Η ανακάλυψη οδήγησε στην απόφαση να περιοριστεί το πλάτος της Ζώνης Εργασίας στο συγκεκριμένο γειτονικό οικότοπο, να επαναπρογραμματιστούν κάποιες δραστηριότητες ώστε να έχουν ολοκληρωθεί πριν από τη χειμερινή περίοδο, και να εφαρμοστούν άλλες μέθοδοι μετριασμού, για να μην ενοχληθούν τα ζώα. Η στρατηγική αποδείχτηκε επιτυχημένη: αφού ξύπνησε από τον ύπνο της, η αρσενική αρκούδα επέστρεψε ανενόχλητη στον ίδιο κορμό δένδρου για να μαρκάρει εκ νέου την περιοχή της.

• Στο νερό

Ο αγωγός διασχίζει αρκετές υδάτινες οδούς, ποτάμια, ρυάκια και κανάλια. Για να διευκολυνθεί η κατασκευή και να περιοριστεί η όχληση, κάποια από τα περάσματα αυτά πραγματοποιούνται χωρίς διάνοιξη τάφρου (με κατασκευή κάτω από το ποτάμι) και με την εφαρμογή βέλτιστων μηχανικών και κατασκευαστικών ελέγχων. Σε περιπτώσεις διέλευσης από ποτάμια, πραγματοποιούνται επίσης αυστηροί περιβαλλοντικοί έλεγχοι. Παράδειγμα αποτελεί το πέρασμα του ποταμού Αγγίτη, στα σύνορα των νομών Σερρών και Δράμας.

Η γραμμοβελονίτσα του ποταμού Αγγίτη: Ο Αγγίτης ποταμός έχει αναγνωριστεί ως υδροβιότοπος μεγάλης σημασίας για το χέλι και τη γραμμοβελονίτσα. Κατά συνέπεια, τα κατασκευαστικά έργα για τον αγωγό στην περιοχή σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν με βάση το δεδομένο αυτό, υπό την επίβλεψη περιβαλλοντολόγων και οικολόγων, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται εξειδικευμένοι επιστήμονες από το τοπικό Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας (ΙΝ.ΑΛ.Ε.).

Αφού η περιοχή προετοιμάστηκε κατάλληλα με την κατασκευή υποδομής για την αντιμετώπιση διαρροής, καθώς επίσης αμμοπαγίδας και τοιχωμάτων, οι ειδικοί του ΙΝ.ΑΛ.Ε. χρησιμοποίησαν ηλεκτρικό ρεύμα μικρής έντασης για να αναισθητοποιήσουν και να συλλέξουν τα ψάρια.

Πάνω από 400 ψάρια από 13 είδη συλλέχθηκαν και επανατοποθετήθηκαν στο ποτάμι μετά το πέρασμα του αγωγού, ανάμεσα στα οποία ήταν πεταλούδες (Carassius gibelio), κουνουπόψαρα (Gambusia holbrooki), και η ενδημική γραμμοβελονίτσα του Αγγίτη (Cobitis punctilineata).

• Στον αέρα

Οι δαλματικοί πελεκάνοι (Pelecanus crispus), ένα μεγαλόσωμο μέλος της οικογένειας των πελεκάνων και το μεγαλύτερο υδρόβιο πουλί του γλυκού νερού, αλλά και πυγμαίοι κορμοράνοι (Microcarbo pygmeus), είδη που απαντούν σε ελληνικούς υδροβιότοπους, όπως η λίμνη της Καστοριάς, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της ορνιθοπανίδας σε όλη την περιοχή της κατασκευής του αγωγού και ο TAP έχει δεσμευθεί ως προς την προστασία της.

Ακόμη, έχουν υπάρξει φορές, που διασώθηκαν τραυματισμένα ζώα, όπως στην περίπτωση ενός νεαρού γερακιού που βρέθηκε στην περιοχή «Ποταμός» της Θράκης, τον Νοέμβριο του 2017.

Η διάσωση του νεαρού γερακιού: Το πανέμορφο πουλί εντοπίστηκε χτυπημένο από κυνηγό σε χαντάκι δίπλα στον δρόμο. Δεν μπορούσε να πετάξει. Ο ειδικός στην ορνιθοπανίδα της εργολήπτριας εταιρείας του ΤΑΡ στην περιοχή, ενημερώθηκε άμεσα, και το γεράκι μεταφέρθηκε στο Κέντρο Επανένταξης Άγριων Ζώων «Δράση για την Άγρια Ζωή» στη Θεσσαλονίκη. Έπειτα από μερικές εβδομάδες ξεκούρασης και φροντίδας, ελευθερώθηκε πίσω στη φύση.

Προστασία της ορνιθοπανίδας κοντά στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης: ​Τον Μάιο του 2017 ερευνητές περιβαλλοντολόγοι διαπίστωσαν ότι σε μια παλιά χωματερή κοντά στο χωριό Γέφυρα της Π.Ε. Θεσσαλονίκης -μεταξύ άλλων πουλιών– είχαν κάνει τις φωλιές τους τρία είδη ορνιθοπανίδας ειδικού ενδιαφέροντος: η χαλκοκουρούνα (Coracias garullus), ο μελισσοφάγος (Merops apiaster) και η μικρή κουκουβάγια (Athene noctua).

Η ανακάλυψη οδήγησε στην απόφαση για προσωρινή διακοπή των εργασιών στην περιοχή μέχρι το τέλος της περιόδου φωλιάσματος. Επίσης, ορίστηκαν εβδομαδιαίες επισκέψεις/παρακολουθήσεις έως και τις αρχές Αυγούστου για να επιβεβαιωθεί ότι οι νεοσσοί είχαν πετάξει από τις φωλιές.

Νέα έρευνα που διεξήχθη έναν χρόνο αργότερα, τον Μάιο του 2018, έδειξε ότι οι πληθυσμοί των πουλιών παρέμεναν ενεργοί στην περιοχή. Αυτό σημαίνει ότι μετά την ολοκλήρωση των κατασκευαστικών εργασιών στη Γέφυρα και τα έργα αποκατάστασης που ακολούθησαν, τα πουλιά επέστρεψαν στον οικότοπο και δημιούργησαν ξανά τις φωλιές τους. Έτσι, η πάλαι ποτέ χωματερή μετατράπηκε σε ένα αποκαταστημένο και κατάλληλο περιβάλλον για τα σπάνια είδη πουλιών που ζουν εκεί.

Tο έργο των περιβαλλοντικών ομάδων του ΤΑΡ και των εργοληπτριών εταιρειών του δεν σταμάτησε όμως με την εκπόνηση των προπαρασκευαστικών μελετών αλλά συνεχίζεται με την παρακολούθηση των περιοχών από τις οποίες διέρχεται ο αγωγός, με απόλυτο σεβασμό στην ελληνική γη, και με στόχο την προστασία και διατήρηση του τοπικού περιβάλλοντος και της άγριας ζωής που φιλοξενεί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News