Διαλυμένες υποδομές, χιλιάδες σπίτια κατεστραμμένα και περί τα 4,5 εκατ. πρόσφυγες εντός των ουκρανικών συνόρων να αναζητούν απεγνωσμένα στέγη. Ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως η Proliska προσπαθούν να βοηθήσουν τους κάτι παραπάνω από ταλαιπωρημένους Ουκρανούς να βρουν νέα στέγη, σε μια χώρα σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένη.
Ο Ολέκσι Πρίμα, μέλος της Proliska, προσπαθεί να τακτοποιήσει τους συμπατριώτες του που φεύγουν από τις πόλεις τους, καθώς οι μάχες συνεχίζονται. Αλλωστε, όπως γράφει το Politico, και ο ίδιος είναι πρόσφυγας στη χώρα του.
Εφυγε από την πόλη του, το Σεβεροντονέτσκ, τον Φεβρουάριο του 2022, μαζί με την οικογένειά του. Πέντε μήνες αργότερα οι ρωσικές δυνάμεις κατέστρεψαν και κατέλαβαν την πόλη. Ο Πρίμα μετακόμισε στο Ντνίπρο, στην κεντρική Ουκρανία, πόλη που έχει μετατραπεί σε βάση του ουκρανικού στρατού αλλά και σε «σπίτι» για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που εγκαταλείπουν τις πρώτες γραμμές του μετώπου.
Εθελοντές όπως ο Πρίμα είναι απαραίτητοι, καθώς η ουκρανική κυβέρνηση, που αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, δυσκολεύεται πολύ να διαχειριστεί τα εκατομμύρια των προσφύγων – και τους εκατοντάδες ακόμη που φεύγουν σε καθημερινή βάση από τις εμπόλεμες περιοχές.
Οι εκτοπισμένοι αντιμετωπίζουν γραφειοκρατικά εμπόδια για να λάβουν αποζημιώσεις για κατεστραμμένες κατοικίες ή για περιουσίες που εγκαταλείφθηκαν σε περιοχές κατεχόμενες από τους Ρώσους. Μεγάλες δυσκολίες αντιμετωπίζουν και αυτοί που θέλουν να μείνουν στην πόλη τους και να φτιάξουν ξανά το σπίτι τους.
Το πρόβλημα είναι τόσο μεγάλο, που κάποιοι επιλέγουν να επιστρέψουν σε περιοχές υπό ρωσική κατοχή, τονίζει το δημοσίευμα του Politico. Περισσότεροι από 4,5 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν καταγραφεί ως εσωτερικοί πρόσφυγες, αλλά η κυβέρνηση επιμένει ότι εργάζεται εντατικά για να τους βρει νέα στέγη. Ακόμη περισσότεροι έχουν φύγει στο εξωτερικό και έχουν καταγραφεί ως πρόσφυγες σε Δυτικές χώρες – πολλοί από αυτούς δεν έχουν πια σπίτια για να επιστρέψουν.
Στα περισσότερα από τρία χρόνια πολέμου, οι ρωσικοί βομβαρδισμοί έχουν προκαλέσει ζημιές άνω των 60 δισ. δολαρίων σε κατοικίες, σύμφωνα με το Kyiv School of Economics. Και η καταστροφή συνεχίζεται• σχεδόν καθημερινά, οι τοπικές αρχές αναφέρουν δεκάδες νέα κτίρια κατεστραμμένα ή κατεδαφισμένα.
Προσπάθειες αποκατάστασης
Η ουκρανική κυβέρνηση διαθέτει ένα σύστημα για την καταβολή αποζημιώσεων σε όσους έχουν χάσει ή υποστεί ζημιές στις κατοικίες τους, όμως αυτό δεν καλύπτει τη ζήτηση και οι διαδικασίες πνίγονται στα κανάλια της γραφειοκρατίας.
Το πρώτο βήμα είναι η υποβολή αίτησης στο πρόγραμμα eRecovery, τον κύριο κυβερνητικό μηχανισμό για αποζημιώσεις ιδιοκτητών κατοικιών. Στη συνέχεια, μια ειδική επιτροπή εκτιμά τις ζημιές και παρέχει προστατευτική ταινία για τα σπασμένα παράθυρα. Οι εθελοντές βοηθούν στον καθαρισμό των ερειπίων, ενώ οι κάτοικοι ξεκινούν την εξαντλητική διαδικασία για να λάβουν χρήματα από τις τοπικές και κεντρικές αρχές.
«Μας είπαν ότι οι αρχές θα αποκαταστήσουν τη βιτρίνα μόνο μετά την Πρωτοχρονιά… και πρέπει να επισκευάσουμε το εσωτερικό μόνοι μας. Δεν υπάρχουν χρήματα», υποστηρίζει μιλώντας στο Politico η Σβετλάνα Φεντόριβνα, 73 ετών, θυρωρός σε πολυκατοικία του Κιέβου που χτυπήθηκε από ρωσικό drone στις 17 Ιουνίου.
Το 2025 η Ουκρανία διέθεσε 15 δισ. γρίβνια (310 εκατ. ευρώ) για τη στήριξη των εσωτερικών μεταναστών, σύμφωνα με το υπουργείο Ανάπτυξης της χώρας. Περισσότερες από 7.300 οικογένειες έχουν καταφέρει να αγοράσουν κατοικίες σε πιο ασφαλείς περιοχές, ενώ έως το τέλος του έτους άλλες 3.000 θα λάβουν χρηματοδότηση. Συνολικά, περισσότερες από 135.000 οικογένειες έχουν λάβει κρατική αποζημίωση μέσω του eRecovery – από επιδοτήσεις για επισκευές μέχρι πλήρη αντικατάσταση οικίας.
Το συνεχιζόμενο πρόβλημα της στέγασης επισημάνθηκε τον Αύγουστο, όταν οι εθελοντές της Proliska στην ανατολική πόλη Παβλογκράντ παραπονέθηκαν ότι αναγκάστηκαν να στήσουν σκηνές, καθώς δεν υπήρχε χώρος για τους 400 νέους εκτοπισμένους που έφθαναν καθημερινά, λόγω αύξησης των ρωσικών επιθέσεων.
«Υπήρξε, ας πούμε, μια κορύφωση της εκκένωσης, όταν καταγράφηκε πραγματικά μεγάλος αριθμός ανθρώπων και ένα “σημείο συμφόρησης”, αλλά τραβήξαμε απευθείας την προσοχή της κυβέρνησης. Μετά την επίσκεψη του πρωθυπουργού στο κέντρο διέλευσης, το ζήτημα της επανεγκατάστασης, ειδικά των ατόμων με περιορισμένη κινητικότητα, λύθηκε πολύ γρήγορα», τόνισε ο Πρίμα στο Politico.
Μετά τα προβλήματα του Αυγούστου, η ουκρανική κυβέρνηση άρχισε να εμπλέκεται πιο ενεργά στην εκκένωση και επανεγκατάσταση. Τώρα προσπαθεί να μετακινήσει περισσότερους από 17.000 ανθρώπους από τη ζώνη του πολέμου, πρόσθεσε ο Πρίμα. Οι αρχές ανακοίνωσαν επιχορήγηση ύψους ενός δισ. γρίβνια για την κατασκευή προσωρινών καταλυμάτων, καθώς και απλούστερες διαδικασίες για τη μετατροπή κρατικών και δημοτικών κτιρίων σε χώρους φιλοξενίας προσφύγων.
«Κυρίως οικογένειες με παιδιά και ηλικιωμένοι στεγάζονται δωρεάν σε κρατικούς κοιτώνες. Ναι, δεν είναι το δικό τους σπίτι, αλλά είναι πολύ καλύτερα από το να ζουν κάτω από ασταμάτητους βομβαρδισμούς», είπε ο Πρίμα, προσθέτοντας ότι κάποιοι από τους κοιτώνες έχουν πρόσφατα ανακαινιστεί.
Συνολικά υπάρχουν 1.095 προσωρινές δομές φιλοξενίας στην Ουκρανία, με περισσότερες από 77.000 κλίνες για εκτοπισμένους, από τις οποίες περίπου 6.200 παραμένουν κενές, σύμφωνα με το υπουργείο Ανάπτυξης.
Εκτός από την προσωρινή στέγαση, οι τοπικές αρχές διαθέτουν εκατοντάδες εκατομμύρια γρίβνια από τα τοπικά ταμεία για εργασίες αποκατάστασης και άλλες αποζημιώσεις, καθώς και χαμηλότοκα δάνεια για νέες κατοικίες.
Ωστόσο η κλίμακα του προβλήματος είναι τεράστια. Μόνο στο Κίεβο, την πλουσιότερη πόλη της Ουκρανίας, έχουν υποστεί ζημιές περισσότερες από 2.345 πολυκατοικίες από το 2022, αλλά ο δήμος σχεδιάζει να ανοικοδομήσει μόλις 52, σύμφωνα με το δημοτικό συμβούλιο.
Ζώντας υπό ρωσικό έλεγχο
Οι Ουκρανοί που παραμένουν σε περιοχές υπό ρωσική κατοχή αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες. Μόλις τον περασμένο μήνα απέκτησαν το δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση αποζημίωσης στην Ουκρανία, λόγω της αδυναμίας του Κιέβου να διερευνήσει τις ζημιές. Το νέο πρόγραμμα δεν απαιτεί φωτογραφίες που να αποδεικνύουν την έκταση της καταστροφής του σπιτιού.
Αν δεν λάβουν αποζημίωση, ορισμένοι Ουκρανοί αναγκάζονται να επιστρέψουν στις ρωσοκρατούμενες περιοχές. Περίπου το 30% των κατοίκων της Μαριούπολης –που καταλήφθηκε από τους Ρώσους έπειτα από αιματηρή πολιορκία στους πρώτους μήνες του πολέμου– αναγκάστηκαν να επιστρέψουν, σύμφωνα με τον εξόριστο δήμαρχο της πόλης, Βαντίμ Μποϊτσένκο. Η έλλειψη στέγης στις περιοχές υπό ουκρανικό έλεγχο ήταν ο κύριος λόγος για την επιστροφή τους, πρόσθεσε.
Οι άνθρωποι επιστρέφουν επίσης επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος να πουλήσουν τις περιουσίες τους, είπε ο Μαξίμ Μποροντίν στο Politico. «Μόνο κάποιος με ρωσικό διαβατήριο μπορεί να πουλήσει περιουσία. Αρα, ένας Ουκρανός πρέπει να επιστρέψει στη Μαριούπολη, να πάρει ρωσικό διαβατήριο… Μόνο τότε έχει πιθανότητες να πουλήσει», σημείωσε. Τα λίγα σπίτια που έχει κτίσει το Κρεμλίνο στη Μαριούπολη από το 2022, έχουν πουληθεί σε Ρώσους.
Οι ουκρανοί πολίτες θεωρούν ότι είναι ελάχιστες οι πιθανότητες του ουκρανικού στρατού να ανακαταλάβει πόλεις όπως η Μαριούπολη. «Εκτός αν η Ρωσία καταρρεύσει ξαφνικά, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα η πόλη μας να απελευθερωθεί σύντομα. Οι Ρώσοι πλέον χαρίζουν τα σπίτια των πολιτών σε φιλορώσους κατοίκους στη Μαριούπολη. Καταγράφουν συνεχώς τα λεγόμενα “αζήτητα σπίτια” εκείνων που έφυγαν», προσέθεσε ο Μποροντίν.
Η κυβέρνηση κατασκευάζει, μάλιστα, νέο συγκρότημα κατοικιών για τους πρόσφυγες της Μαριούπολης στην πόλη Μπιλά Τσέρκβα, στην περιφέρεια του Κιέβου.
«Είναι σαν να είσαι δέντρο που ξαφνικά ξεριζώθηκε… Σε μια στιγμή έχασες ό,τι είχες ζήσει και δουλέψει γι’ αυτό. Και οι κατακτητές απλώς πήραν τα πάντα –το σπίτι σου– και το έδωσαν σε άγνωστους ανθρώπους», συμπληρώνει ο Πρίμα. Οπως πολλοί άλλοι εσωτερικοί πρόσφυγες, πλέον ζει σε ενοικιαζόμενο διαμέρισμα στο Ντνίπρο και δεν έχει καν υποβάλει αίτηση για αποζημίωση ή χαμηλότοκο στεγαστικό δάνειο.
«Ακόμη δεν ξέρω πού θα καταλήξω. Ο πόλεμος έχει φτάσει ήδη στην περιοχή του Ντνίπρο και πλησιάζει όλο και πιο κοντά. Γι’ αυτό δεν μπορώ να αγοράσω διαμέρισμα. Δεν είναι η στιγμή, καθώς οι βομβαρδισμοί καταστρέφουν σπίτια καθημερινά στο Ντνίπρο, και υπάρχει πιθανότητα να χρειαστεί να φύγω ξανά στο μέλλον», εξηγεί ο Πρίμα.