Μετά τον σύντομο αλλά καταστροφικό πόλεμο μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, η εύθραυστη κατάπαυση του πυρός προσφέρει στον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, την ευκαιρία να επανεμφανιστεί δημόσια. Ομως η χώρα στην οποία θα βγει δεν είναι πια η ίδια. Το Ιράν είναι βαθιά τραυματισμένο στρατιωτικά, κοινωνικά και πολιτικά. Οι απώλειες, η καταστροφή και η εσωτερική δυσαρέσκεια απειλούν τη σταθερότητα ενός καθεστώτος που επί δεκαετίες βασίστηκε στον φόβο, στην καταστολή και στον ιδεολογικό απομονωτισμό.
Οπως μεταδίδει το BBC, «ο Χαμενεΐ ίσως αποδειχθεί ο τελευταίος Ανώτατος Ηγέτης της Ισλαμικής Δημοκρατίας με πλήρη εξουσία», ενώ το κλίμα που επικρατεί στη χώρα θυμίζει περισσότερο το τέλος μιας εποχής παρά την αρχή μιας νέας ισορροπίας.
Επί σχεδόν δύο εβδομάδες, κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ισραήλ, ο 86χρονος Χαμενεΐ φέρεται να είχε αποσυρθεί σε ένα υπόγειο καταφύγιο, μακριά από κάθε δημόσια επαφή, υπό τον φόβο δολοφονικής απόπειρας. Σύμφωνα με πηγές του BBC, ακόμη και κορυφαίοι αξιωματούχοι της ιρανικής κυβέρνησης δεν είχαν καμία επικοινωνία μαζί του όλο αυτό το διάστημα.
Η εύθραυστη κατάπαυση του πυρός, που επιτεύχθηκε μετά τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς, με μεσολάβηση του προέδρου των ΗΠΑ και του εμίρη του Κατάρ, ενδέχεται να του επιτρέψει να επανεμφανιστεί, με μεγάλη προσοχή, όμως, αφού ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου «δεν απέκλεισε» το ενδεχόμενο στοχοποίησής του.
Την Πέμπτη απηύθυνε βιντεοσκοπημένο μήνυμα, λέγοντας πως «οι ΗΠΑ δεν κατάφεραν και τίποτα σπουδαίο με τα χτυπήματά τους, τα οποία δεν είχαν στόχο τα πυρηνικά, αλλά την παράδοση του Ιράν».
Οταν τελικά βγει, αν βγει από το καταφύγιο, θα αντικρίσει μια χώρα σε ερείπια. Οι ισραηλινές δυνάμεις κατάφεραν να ελέγξουν μεγάλο μέρος του εναέριου χώρου του Ιράν και προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις του. Ανώτατα στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης και του στρατού σκοτώθηκαν στις επιθέσεις, και η αποδυνάμωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της χώρας είναι σημαντική, αν και η πλήρης έκταση των ζημιών παραμένει ασαφής.
Τα πυρηνικά εργοστάσια του Ιράν, η αιτία πολυετών κυρώσεων και διπλωματικών εντάσεων, ανάμεσα στη χώρα και τις δυτικές δυνάμεις, επλήγησαν επίσης. Παρά τις δηλώσεις της Τεχεράνης ότι το εμπλουτισμένο ουράνιο έχει μεταφερθεί σε «ασφαλές και μυστικό σημείο», οι επιθέσεις φαίνεται να έχουν καθυστερήσει ή και να έχουν καταστρέψει μέρος του πυρηνικού προγράμματος. Πολλοί Ιρανοί αναρωτιούνται πλέον ανοιχτά: άξιζαν όλες αυτές οι δεκαετίες θυσιών;
Ο Χαμενεΐ φέρει, σύμφωνα με πολλούς Ιρανούς, την πλήρη ευθύνη για την πορεία σύγκρουσης που ακολούθησε η χώρα απέναντι στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Οι Ιρανοί κατηγορούν τον Ανώτατο Ηγέτη τους για την επιμονή του στην ιδεολογική στόχευση της «καταστροφής του Ισραήλ», ένα αφήγημα που δεν έχει πια την υποστήριξη της πλειοψηφίας. Οι πολυετείς κυρώσεις έχουν καταρρακώσει την οικονομία, μετατρέποντας έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς πετρελαίου του πλανήτη σε μια χώρα που παλεύει για επιβίωση.
Οπως λέει στο BBC, η καθηγήτρια Λίνα Χατίμπ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, «είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς πόσο ακόμη θα αντέξει το ιρανικό καθεστώς υπό τέτοια πίεση, αλλά αυτό που ζούμε μοιάζει με την αρχή του τέλους του». Η ίδια προβλέπει ότι ο Χαμενεΐ ενδέχεται να είναι ο τελευταίος ανώτατος ηγέτης στην πλήρη εκδοχή του αξιώματος.
Μέσα στο ίδιο το καθεστώς υπάρχουν, επίσης, ενδείξεις ρωγμών. Σύμφωνα με ανεπίσημα δημοσιεύματα, πρώην στελέχη του καθεστώτος απευθύνθηκαν στους σιίτες θρησκευτικούς ηγέτες της πόλης Κομ, που βρίσκονται εκτός της πολιτικής εξουσίας, για να εξετάσουν τη δυνατότητα αλλαγής ηγεσίας. «Ηρθε η ώρα να γίνει ο λογαριασμός», εξηγεί στο BBC ο καθηγητής Αλί Ανσαρί του Πανεπιστημίου St Andrews. «Υπάρχουν τεράστιες διαφωνίες στην ίδια την ηγεσία της χώρας, και ταυτόχρονα μεγάλη δυσαρέσκεια στον λαό».
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Ιρανοί βίωσαν αντικρουόμενα συναισθήματα: η ανάγκη υπεράσπισης της πατρίδας συγκρούστηκε με τη βαθιά απέχθεια προς το καθεστώς. Η κοινωνική αλληλεγγύη εκδηλώθηκε με έμπρακτη φροντίδα· άνθρωποι από επαρχίες φιλοξενούσαν όσους έφευγαν από τις βομβαρδισμένες πόλεις, οι τιμές σε βασικά προϊόντα έπεσαν και γείτονες στήριζαν ο ένας τον άλλο.
Ομως παρ’ ότι πολλοί θέλουν να αλλάξει το καθεστώς, οι περισσότεροι είναι επιφυλακτικοί απέναντι στην ιδέα να συμβεί αυτό μέσω μιας ξένης επέμβασης. Η πτώση του καθεστώτος δεν θα οδηγήσει κατ’ ανάγκην σε τάξη και δημοκρατία. Υπάρχει ο φόβος για χάος και αναρχία, δεδομένου ότι η ιρανική αντιπολίτευση στο εξωτερικό παραμένει διασπασμένη και χωρίς σχέδιο.
Η Χατίμπ προειδοποιεί ότι το καθεστώς θα εντείνει την καταστολή και τα σημάδια δείχνουν ότι αυτό συμβαίνει ήδη: Τις τελευταίες ημέρες, έξι άτομα έχουν εκτελεστεί και 700 έχουν συλληφθεί με κατηγορίες κατασκοπείας υπέρ του Ισραήλ. Μια Ιρανή λέει στο BBC Persian: «Περισσότερο από τον πόλεμο, φοβάμαι ένα πληγωμένο και ταπεινωμένο καθεστώς που θα ξεσπάσει στον λαό του».
Η κατάπαυση πυρός δεν πείθει τους περισσότερους ότι ο πόλεμος τελείωσε, σύμφωνα με το BBC. Το Ισραήλ, που διατηρεί πλήρη εναέρια υπεροχή, ενδέχεται να συνεχίσει τις επιχειρήσεις. Αν και οι περισσότερες πυραυλικές εγκαταστάσεις του Ιράν επλήγησαν, σύμφωνα με τις ισραηλινές αρχές, υπολογίζεται ότι περίπου 1.500 βαλλιστικοί πύραυλοι παραμένουν επιχειρησιακά ενεργοί. Ο ισραηλινός αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, Εγιάλ Ζαμίρ, ανέφερε ότι το Ιράν διέθετε πριν από τον πόλεμο 2.500 πυραύλους, πολλοί εκ των οποίων έπληξαν ισραηλινές πόλεις, με σοβαρές συνέπειες.
Επιπλέον, υπάρχει ανησυχία ότι το Ιράν θα επιταχύνει τις προσπάθειες για απόκτηση πυρηνικής βόμβας. Παρότι οι πυρηνικές εγκαταστάσεις υπέστησαν σημαντικές ζημιές, η Τεχεράνη ανακοίνωσε ότι έχει αποθηκεύσει εμπλουτισμένο ουράνιο σε ασφαλές σημείο. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι το υπάρχον απόθεμα ουρανίου, εμπλουτισμένο κατά 60%, μπορεί με λίγα ακόμη βήματα να μετατραπεί σε υλικό για εννέα πυρηνικές κεφαλές. Η απόφαση του ιρανικού κοινοβουλίου να μειώσει τη συνεργασία της χώρας με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA) αποτελεί άλλο ένα σημάδι ρήξης με τη διεθνή κοινότητα.
Ο Χαμενεΐ ίσως αισθάνεται προσωρινά ασφαλής, αλλά στα 86 του χρόνια και με εύθραυστη υγεία, γνωρίζει ότι το τέλος της εποχής του πλησιάζει. Πιθανότατα ήδη σχεδιάζει μια ομαλή διαδοχή, περνώντας την εξουσία είτε σε κάποιον άλλο ανώτερο κληρικό, είτε σε κάποιο συλλογικό σχήμα. Στα παρασκήνια, οι Φρουροί της Επανάστασης που παραμένουν πιστοί στον Ανώτατο Ηγέτη, είναι πολύ πιθανό να επιχειρήσουν να διατηρήσουν την εξουσία.