Μια νέα έκθεση, η οποία διοργανώθηκε από το Μουσείο Νόρμαν Ρόκγουελ και στη συνέχεια πρόκειται να περιοδεύσει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, παρουσιάζεται φέτος το καλοκαίρι στην Ιστορική Εταιρεία της Νέας Υόρκης.

Η έκθεση διερευνά τους πίνακες «Τέσσερις Ελευθερίες» του Νόρμαν Ρόκγουελ, καθώς και το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τους συνέλαβε ο πολυσυζητημένος καλλιτέχνης, που κατόρθωσε να αποδώσει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο την ψυχή της μεσοαστικής Αμερικής.

Πρόκειται για τα τέσσερα ιδανικά, της Ελευθερίας του Λόγου και της Λατρείας και [την απελευθέρωση] από το Φόβο και την Επιθυμία, που διατυπώθηκαν από τον Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ, κατ’ αρχάς σε μια απρογραμμάτιστη συζήτηση με δημοσιογράφους στην κατοικία του στο Χάιντ Παρκ και αργότερα στον Λευκό Οίκο το 1941.

Υπάρχει μια δύναμη και μια προφανής ειρωνεία στην έκθεση που κυοφορήθηκε για περίπου μια τετραετία μέχρις ότου παρουσιαστεί ακριβώς 75 χρόνια μετά την πρώτη εμφάνιση των έργων του Ρόκγουελ στο περιοδικό Saturday Evening Post: δύναμη, εξαιτίας του επείγοντος των λόγων του Ρούσβελτ αλλά και της ενάρετης ερμηνείας τους από τον Ρόκγουελ, και ειρωνεία, δεδομένου ότι την ημέρα που η έκθεση παρουσιάστηκε στον Τύπο, ο σημερινός πρόεδρος ενέκρινε έναν κανόνα που περιορίζει την ελεύθερη έκφραση των παικτών του NFL (αμερικάνικο ποδόσφαιρο), και ταυτόχρονα τουιτάρισε, όπως το συνηθίζει, θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με το FBI και την προεκλογική του εκστρατεία.

Κατά βάθος τόσο ο Ρούσβελτ όσο και ο Ρόκγουελ ήταν ρομαντικοί και συχνά η έκφρασή τους αντανακλούσε περισσότερο το πώς η Αμερική έβλεπε τον εαυτό της παρά αυτό που ήταν στην πραγματικότητα. Παρ’ όλα αυτά, παρατηρώντας την έκθεση, η οποία μετά τη Νέα Υόρκη θα περιοδεύσει στο εξωτερικό, μπορεί κανείς να εκτιμήσει το (παλιό) όραμα της εθνικής ενότητας, το οποίο «γαλβανίστηκε» μεν κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά δεν ήταν εντελώς άτρωτο, γράφει ο Guardian του Λονδίνου.

Οι «Τέσσερις Ελευθερίες» παρουσιάζονται στο κέντρο της έκθεσης.  Η Ελευθερία του Λόγου, η μόνη που βασίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός, απεικονίζει έναν άνθρωπο που η φωνή του ακούγεται σε μια συνεδρίαση του δήμου. Η Ελευθερία της (θρησκευτικής) Λατρείας δείχνει πολλά σκυμμένα κεφάλια σε στάση προσευχής.

Η Ελευθερία από την Επιθυμία, η πιο γνωστή από τις τέσσερις, απεικονίζει ένα εορταστικό δείπνο των Ευχαριστιών. Και τέλος η Ελευθερία από το Φόβο δείχνει δύο παιδιά που οι γονείς τους τα βάζουν στο κρεβάτι, ενώ ο πατέρας κρατάει μια εφημερίδα με τις λέξεις «βομβαρδισμοί» και «φρίκη» στο πρωτοσέλιδο.

Παρά το γεγονός ότι η βιογράφος Ντέμπορα Σόλομον περιγράφει τον διάσημο ζωγράφο ως «καταπιεσμένο» και «ιδεοψυχαναγκαστικό», οι πίνακές του υπογραμμίζουν το γεγονός ότι Ρόκγουελ κατάλαβε το αμερικανικό ήθος και το μυθικό πνεύμα αρμονίας ίσως καλύτερα και από τον ίδιο τον Ρούσβελτ.

«Οι Τέσσερις Ελευθερίες δεν κατάφεραν να προσελκύσουν τους Αμερικανούς» δήλωσε κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου ο Τζέιμς Κιμπλ, ένας από τους επιμελητές της έκθεσης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Seton Hall, «Ήταν πολύ αφηρημένα ιδανικά γι’ αυτούς. Σήμερα, [η ομιλία του Ρούσβελτ] θεωρείται μια από τις 50 πιο σημαντικές ομιλίες του 20ού αιώνα, αλλά εκείνη την εποχή ήταν, κατά κάποιον τρόπο, αποτυχημένη».

Ο Ρόκγουελ, όμως, «εντυπωσιάστηκε από τα ιδανικά που διατύπωσε ο Ρούσβελτ», πρόσθεσε η Στέφανι Χάμπους Πλάνκετ, αναπληρώτρια διευθύντρια και επικεφαλής των επιμελητών του Μουσείου Νόρμαν Ρόκγουελ στο Στοκμπριτζ της Μασαχουσέτης, «τα ονόμασε “υψηλά” ιδανικά και ήθελε να βρει έναν τρόπο να τα κάνει οικεία στο αμερικανικό κοινό».

Οι πίνακες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 1943 σε τέσσερα τεύχη του περιοδικού Saturday Evening Post, μαζί με δοκίμια συγγραφέων και διανοουμένων της εποχής. Κατόπιν, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ χρησιμοποίησε τις «Τέσσερις Ελευθερίες» του Ρόκγουελ για την πολεμική προπαγάνδα του τυπώνοντας αφίσες, που απέφεραν 133 εκατ. δολάρια για τη χρηματοδότηση του πολέμου.

Το περιβάλλον γύρω από το έργο του Ρόκγουελ παρουσιάζεται επίσης στην έκθεση με αρκετά εξώφυλλα του Saturday Evening Post: ένα από αυτά (του 1943) δείχνει ένα μωρό με κράνος που κραδαίνει ένα όπλο.

Σε μια αφίσα του Γραφείου Πληροφοριών του Πολέμου ο Εχθρός, ένας άνθρωπος με μια σβάστικα στο περιβραχιόνιό του καρφώνει ένα μαχαίρι στη Βίβλο ενώ σε μια άλλη στην οποία εμφανίζεται ο θείος Σαμ ντυμένος με την αστερόεσσα να σηκώνει τα μανίκια του, υπάρχουν οι φράσεις «Γιαπωνέζοι … είστε οι επόμενοι!» και «Θα τελειώσουμε τη δουλειά».

Ακόμη, η έκθεση δοξάζει τα έντυπα μέσα ενημέρωσης: «Η εκτύπωση ήταν το κέντρο του σύμπαντος στα μέσα του 20ού αιώνα», λέει η Χάμπους Πλάνκετ, «Τα περιοδικά είχαν πραγματικά κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι ένιωθαν όσα συμβαίνανε. Έτσι, το γεγονός ότι ο Ρόκγουελ ήταν ένας δημοφιλής εικονογράφος του Post που είχε 4 εκατ. συνδρομητές εκείνη την εποχή, πραγματικά γαλβάνισε την αμερικανική γνώμη».

Η έκθεση, η οποία θα ταξιδέψει του χρόνου στη Νορμανδία για την επέτειο της Απόβασης στη Νορμανδία  που έγινε την 6^η Ιουνίου 1944 (είναι η πιο διάσημη D-Day), χωρίζεται σε τμήματα. Μια αίθουσα με φωτογραφίες των Ντοροτέα Λάνγκε και Άρθρουρ Ροθστάιν είναι αφιερωμένη στην πολεμική γενιά, σε μια άλλη, ονόματι «Κληρονομιά της Ελευθερίας», παρουσιάζεται ο διάσημος πίνακας του Ρόκγουελ με τη Ρούμπι Μπρίτζες το πρώτο αφροαμερικανάκι που πήγε σε σχολείο λευκών στη Νέα Ορλεάνη, καθώς και η Δολοφονία στο Μισισιπή, μια απεικόνιση της δολοφονίας τριών ακτιβιστών για τα πολιτικά δικαιώματα από μέλη της διαβόητης Κου Κλουξ Κλαν.

Το πνεύμα του Ρούσβελτ και του Ρόκγουελ, ζει, όμως, και έξω από την πινακοθήκη. Οι φοιτητές, που επισκέπτονται την έκθεση, ενθαρρύνονται να κολλούν στους γυάλινους  τοίχους της Ιστορικής Εταιρείας της Νέας Υόρκης σημειώματα με την προσωπική τους άποψη για την ελευθερία.

Πλάι, λοιπόν, στην «Ελευθερία της Εκφρασης» μπορεί κανείς να διακρίνει την ελπίδα για «Ελευθερία της Πρόσβασης», «Ελευθερία από την Περιβαλλοντική Υποβάθμιση», ακόμη και «Ελευθερία από τον Τραμπ». Και ενώ η έκθεση μεταφέρει τους επισκέπτες στην Αμερική των μέσων του 20^ου αιώνα, επισημαίνοντας μια στιγμή τόσο κρίσης όσο και ενότητας, τα σημειώματα που είναι κολλημένα απέξω μας υπενθυμίζουν ότι τα ιδανικά παραμένουν μόνο αν τα καταφέρουμε.

Info

• New-York Historical Society Museum & Library
• Έκθεση: Rockwell, Roosevelt & the Four Freedoms
• Διάρκεια: 25 Μαΐου – 02 Σεπτεμβρίου 2018
• Διεύθυνση: 170 Central Park West, New York, NY 10024, ΗΠΑ, http://www.nyhistory.org

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News