Οι οικολόγοι στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε μια μέθοδο προστασίας του αποδεκατισμένου πληθυσμού των ρινόκερων στον πλανήτη: στην αφαίρεση των κεράτων τους προτού πέσουν στα χέρια λαθροθηρών.
Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science και παρουσιάζει η Washington Post διαπιστώνει ότι η αφαίρεση των κεράτων έχει μειώσει τη λαθροθηρία τους κατά 78% μέσα σε μια περίοδο επταετίας, σε οκτώ από τα 11 καταφύγια που μελετήθηκαν στη Νότια Αφρική, όπου ζουν οι περισσότεροι ρινόκεροι της Μαύρης Ηπείρου.
Η διαδικασία αφαίρεσης των κεράτων από τα ογκώδη ζώα είναι αρκετά πολύπλοκη. Περιλαμβάνει νάρκωση, ειδική κάλυψη των ματιών και των αυτιών τους, και πριόνισμα των κεράτων τους, τα οποία δεν έχουν νευρώδεις απολήξεις, οπότε ξαναβγαίνουν μέσα σε λίγα χρόνια.
Την ώρα που η δαπανηρή επιτήρηση και η επιβολή του νόμου συχνά αποδεικνύονται μάταιες σε ένα τεράστιο και πολύπλοκο δίκτυο εγκληματικών συνδικάτων, διαφθοράς και ανισότητας πλούτου γύρω από τα νοτιοαφρικανικά καταφύγια, οι οικολόγοι και οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι η αποκεράτωση παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβίωση του είδους – αρκεί να λειτουργήσει ως μέτρο έσχατης ανάγκης και όχι ως μακροπρόθεσμη τακτική.
Οι ερευνητές δεν αγνοούν τις επιπτώσεις της αφαίρεσης του πιο εμβληματικού μέρους του σώματος αυτού του χαρισματικού είδους πανίδας, που τραβά το διεθνές ενδιαφέρον πολλών γενεών. Αλλά το λογικό ερώτημα που θέτουν οι ερευνητές της μελέτης είναι κατά πόσο ένας ρινόκερος παραμένει ρινόκερος χωρίς τα κέρατά του, αφού πρόκειται για το πιο ξεχωριστό τμήμα της ανατομίας του;
Οι ειδικοί αποκαλούν την αποκεράτωση «αναγκαίο κακό» με ελάχιστες βιολογικές επιπτώσεις. Πρόκειται για ένα πραγματιστικό και συχνά απαραίτητο εργαλείο, που αφαιρεί το εμπορεύσιμο τμήμα του ζώου, το οποίο αναζητούν μανιωδώς οι παράνομοι κυνηγοί σε περιοχές υψηλού κινδύνου λαθροθηρίας.
Υπάρχουν πλέον λιγότεροι από 28.000 ρινόκεροι παγκοσμίως – μια απότομη πτώση από τους 500.000 των αρχών του 20ού αιώνα, σύμφωνα με το Διεθνές Ιδρυμα Ρινόκερων, μια ομάδα προστασίας της φύσης. Η πλειονότητά τους προέρχεται από δύο αφρικανικά είδη – τους μαύρους, που είναι είδος προς εξαφάνιση (απομένουν μόλις 6.500), και τους λευκούς, που θεωρούνται σχεδόν απειλούμενοι (16.800).
Τρία άλλα είδη ρινόκερων ζουν στην Ασία, με δύο από αυτά –της Ιάβας και της Σουμάτρας– να μετρούν μόλις 50 ζωντανά το καθένα. Οι αφρικανικοί ρινόκεροι γίνονται στόχος λαθροθήρων, που τους σκοτώνουν για να τους κόψουν τα κέρατα, τα οποία στη συνέχεια εκτίθενται ως τρόπαια κοινωνικού στάτους ή χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική. Ενα κιλό κέρατος ρινόκερου στην ακμή του μπορεί να πουληθεί έναντι 57.000 ευρώ.
Υπολογίζεται ότι 12.713 ρινόκεροι έχουν θανατωθεί λαθραία στην Αφρική από το 2006 – κυρίως στη Νότια Αφρική, σύμφωνα με το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα για τη συντήρηση, Save the Rhino. Συνολικά 586 αφρικανικοί ρινόκεροι θανατώθηκαν λαθραία το 2023, σύμφωνα με το Διεθνές Ιδρυμα Ρινόκερων, με περισσότερους από τους 300 να δολοφονούνται σε ένα μόλις κρατικό πάρκο της Νότιας Αφρικής.
Η αφαίρεση των κεράτων είναι η μόνη πρακτική παρέμβαση κατά της λαθροθηρίας για την οποία οι ερευνητές έχουν βρει ισχυρά στοιχεία αποτελεσματικότητας, ενώ είναι και πολύ πιο οικονομική από άλλες μεθόδους, όπως οι περιπολίες φυλάκων καθ’ όλο το 24ωρο. Κατά τη διάρκεια της επταετούς περιόδου της μελέτης τα καταφύγια αφαίρεσαν τα κέρατα 2.284 ρινόκερων.
Η αφαίρεση του κινήτρου των λαθροθηρών μέσω της αποκεράτωσης πέτυχε «μεγάλες και απότομες» μειώσεις στις θανατώσεις, ενώ έγινε χρήση μόλις του 1%, περίπου, του προϋπολογισμού ύψους 74 εκατ. δολαρίων (64,82 εκατ. ευρώ) των καταφυγίων για την καταπολέμηση της λαθροθηρίας, σημειώνεται στη μελέτη.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο κίνδυνος λαθροθηρίας ενός μεμονωμένου κερασφόρου ρινόκερου ανά έτος ανέρχεται στο 13%, σε σύγκριση με κίνδυνο 0,6% ενός αποκερατωμένου ρινόκερου. Συνολικά 70 έως 134 ρινόκεροι σώθηκαν από λαθροθηρία κατά τους 12 μήνες μετά την αποκεράτωσή τους. Το μέσο κόστος για τη διάσωση ενός ρινόκερου είναι 7.133 δολάρια (6.250 ευρώ).
Η διαδικασία είναι μια δύσκολη επέμβαση από άποψη οργάνωσης, αλλά δεν προκαλεί πόνο για το ζώο, καθώς τα κέρατά του περιέχουν κυρίως κερατίνη – το υλικό των ανθρώπινων νυχιών. Συνήθως ένα ελικόπτερο εντοπίζει τον ρινόκερο και μια εξειδικευμένη ομάδα κτηνιάτρων τον προσεγγίζει οδικώς και τον ακινητοποιεί με τη χρήση αναισθητικού. Ακολούθως, το κέρατο αφαιρείται με αλυσοπρίονο. Μόλις αφαιρεθεί, φυλάσσεται σε ασφαλή, μυστική τοποθεσία.
Υπάρχει μια διαρκής συζήτηση σχετικά με τη νομιμοποίηση του διεθνούς εμπορίου κεράτων ρινόκερου. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η συγκομιδή κεράτων ανά τακτά χρονικά διαστήματα ίσως ικανοποιήσει τη ζήτηση, συμβάλλοντας παράλληλα στα ταμεία προστασίας των ρινόκερων, ενώ άλλοι φοβούνται ότι θα αυξήσει τόσο τη λαθροθηρία όσο και τη ζήτηση, σε μια εποχή που ελάχιστοι ρινόκεροι παραμένουν ζωντανοί.