Αν κάποιος έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει ρωσική τηλεόραση ή τις ομιλίες του Βλαντίμιρ Πούτιν, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Ρωσία είναι σαν ένα πολιορκημένο φρούριο, που παλεύει να διαφυλάξει την ανθρωπιά απέναντι στη διεφθαρμένη Δύση, υπερασπιζόμενη τις παραδοσιακές αξίες της οικογενειακής ζωής και προετοιμασμένη να θυσιάσει τη ζωή για να αντιμετωπίσει τον θάνατο.
Ομως, όπως τονίζει ο Economist, περπατώντας στους καλοκαιρινούς δρόμους της Μόσχας, η πόλη δεν μοιάζει καθόλου με έναν τόπο που βρίσκεται υπό την απειλή του θανάτου. Βέβαια ούτε και το Βερολίνο της πρώιμης δεκαετίας του 1940, με τα θεάματά του, την κατανάλωση και τις ανέσεις του, έμοιαζε έτσι. Η ρωσική πρωτεύουσα απολαμβάνει αυτήν την περίοδο ένα τριμηνιαίο φεστιβάλ με τίτλο «Καλοκαίρι στη Μόσχα». Το φεστιβάλ έχει οργανωθεί από τον δήμαρχο Σεργκέι Σομπιάνιν και υλοποιείται από μια ομάδα νέων σχεδιαστών. Οι περισσότερες εκδηλώσεις είναι δωρεάν. Ροζ, λευκές και μπλε πετούνιες σε γλάστρες, αμφιθέατρα με γλάστρες άγριων λουλουδιών και εξωτικά φυτά γεμίζουν κάθε χώρο.
«Η πόλη μοιάζει με ένα τεράστιο παρτέρι», λέει η δημοσιογράφος Τατιάνα Μαλκίνα. Στο κέντρο της Μόσχας μοιάζει με παράδεισο, με κήπους, βεράντες, υπαίθρια μαθήματα μαγειρικής και ζωγραφικής, χειροποίητα παγωτά και παιχνίδια πετάνκ και τένις. Το φεστιβάλ είναι η κορύφωση μετά από πολλά έτη ανακαινίσεων και βελτιώσεων υποδομών. Γύρω από το Κρεμλίνο, ένας δακτύλιος από λεωφόρους έχει μετατραπεί σε αλυσίδα υπαίθριων σκηνών: οπερέτα στην Τβερσκόι, εκθέσεις τέχνης στη Στραστνόι, τσίρκο στην Τσβετνόι.
Ολα αυτά συνυπάρχουν παράλληλα με μια εντεινόμενη ιδεολογική εκστρατεία, σημειώνει ο Economist. Στις 12 Ιουνίου, την Ημέρα της Ρωσίας, ο Πούτιν επιθεώρησε ομάδες στρατιωτών στην Αίθουσα του Τάγματος της Αγίας Αικατερίνης στο Κρεμλίνο. «Το νόημα της σημερινής ημέρας», τους είπε, «βρίσκεται στην αθανασία του ρωσικού λαού, του κράτους μας, της πατρίδας μας, της Ρωσίας. Και ο δρόμος προς αυτή την αθανασία περνά μέσα από τις νίκες που εσείς και οι σύντροφοί σας πετυχαίνετε». Από την πλευρά της μία γυναίκα αξιωματικός απάντησε υμνώντας «την ηθική καθαρότητα του στρατού και… της ζωής του λαού μας στη χώρα».
Αυτό, επίσης, που συνεχίζει να υπάρχει είναι η συνέχεια της καταστολής. «Στις 29 Ιουνίου, το Κρεμλίνο εξέδωσε νέα εντολή που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε προετοιμασία για θεσμική ή κοινωνική κινητοποίηση ως εθνικό μυστικό. Απαγορεύει επίσης την κοινοποίηση δεδομένων από ευρείες περιοχές αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτών και κράτους, από το εμπόριο μέχρι την επιστήμη. Η επαφή με τη Δύση θεωρείται επικίνδυνη. Οι ποινές φυλάκισης έως οκτώ χρόνια καταπνίγουν τη δημόσια συζήτηση. Η ιδεολογία αποκτά μεγαλύτερη σημασία όσο αυξάνεται ο αριθμός των ρωσικών απωλειών στον πόλεμο στην Ουκρανία», υπογραμμίζει χαρακτηριστικά το άρθρο του Economist.
Αλλά σε αντίθεση με τον κομμουνισμό ή τον φασισμό, τις κυρίαρχες ιδεολογίες του 20ού αιώνα, η προσπάθεια του Πούτιν δεν προσφέρει όραμα για το μέλλον, τονίζεται στο άρθρο. Αποτελείται από υπερσυντηρητικές, αντιδυτικές και μιλιταριστικές αρχές. Η λειτουργία αυτής της ιδεολογίας είναι να νομιμοποιήσει τον πόλεμο και το αυξανόμενο μέγεθος των ρωσικών νεκροταφείων. Ο Πούτιν υποστηρίζει ότι υπάρχει ένας πολιτισμικός αγώνας ενάντια στη διεφθαρμένη Δύση. Οι μάταιοι θάνατοι είναι ηρωικές πράξεις. «Η αφοσίωση στην ιδεολογία αποτελεί δείκτη πίστης στο καθεστώς και όχι ζήτημα πεποίθησης», εξηγεί ένας επιχειρηματίας της Μόσχας.
Το παράδοξο είναι ότι, ενώ ο πόλεμος απαιτεί ιδεολογία, βασίζεται και στην απόσπαση της προσοχής. Ο τεράστιος συμβατικός στρατός της Ρωσίας έχει επιτρέψει στη Μόσχα να αποφύγει μέχρι στιγμής μία μαζική λαϊκή κινητοποίηση. Για πολλούς ο πόλεμος διεξάγεται «κάπου εκεί πέρα» από ανθρώπους που υπέγραψαν ελεύθερα συμβάσεις και πληρώνονται για να πεθάνουν, όπως υποστηρίζει ο Αλεξέι Βενεντίκτοφ, αρχισυντάκτης του απαγορευμένου ραδιοφωνικού σταθμού Ekho Moskvy. Η παροχή μεγάλων ποσών στους στρατιώτες και τις οικογένειές τους τροφοδοτούν την κατανάλωση. Με περιορισμένες επιλογές για δαπάνες στο εξωτερικό, η Μόσχα αποτελεί Μέκκα εσωτερικού τουρισμού.
«Μέσα στον Δακτύλιο των Λεωφόρων, δεν πρέπει να θυμάσαι ότι υπάρχει πόλεμος και πρέπει να βλέπεις ότι ο παράδεισος στη γη βρίσκεται εδώ», δηλώνει μια 37χρονη Μοσχοβίτισσα στον Economist.
Με την ανάθεση του πολέμου σε έναν στρατό γεμάτο από νεοσύλλεκτους από τις φτωχότερες επαρχίες, ο Πούτιν μπορεί να κρατά την πρωτεύουσα ελεύθερη από τα σημάδια του πολέμου. Αυτό του επιτρέπει να ικανοποιεί τη γραφειοκρατική ελίτ, που συγκεντρώνεται κυρίως στην πόλη και δεν έχει καμία όρεξη να ασχολείται με θανάτους. Απομονωμένη ξανά όπως στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου και με την οικονομία να ισορροπεί στα πρόθυρα ύφεσης, η πόλη δείχνει την ανθεκτικότητα της Ρωσίας και την υπεροχή της έναντι των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, με τους βρώμικους δρόμους και τις διαλυμένες υποδομές τους. Ο Πούτιν δεν ξεχνά πως η ελίτ εγκατέλειψε το σοβιετικό καθεστώς όταν αυτό απέτυχε να προσφέρει τον τρόπο ζωής και τα αγαθά που υπήρχαν στη Δύση.
«Περισσότερο από ποτέ, η κατανάλωση, η καταστολή και ο πόλεμος είναι ταυτόχρονα παρόντες. Οι μνήμες από παλιούς πολέμους έχουν σβηστεί. Η πλατεία Μπολότναγια, τόπος αντικυβερνητικών διαδηλώσεων τόσο το 2011 όσο και το 2012, φιλοξενεί δωρεάν δημιουργικές και αθλητικές εκδηλώσεις για νέους. Το άγαλμα του Πούσκιν, σημείο συγκέντρωσης διαδηλώσεων από τα χρόνια της ΕΣΣΔ, έχει περικυκλωθεί με νέες κυπαρισσοφυτείες. Το μνημείο του Μπόρις Νεμτσόφ, φιλελεύθερου πολιτικού που δολοφονήθηκε το 2015 από το Κρεμλίνο, καλύπτεται από ένα στεφάνι λουλουδιών», περιγράφει το άρθρο του Economist.
Οι Μοσχοβίτες γνωρίζουν καλά αυτή τη σχιζοφρένεια. Η φωτογράφος Αλεξάνδρα Αστάκοβα υποστηρίζει ότι η εμπειρία είναι ψυχεδελική: «Μπορείς να περπατήσεις σε όμορφα διακοσμημένους δρόμους και μετά να γυρίσεις τη γωνία και να δεις μια ουρά ανθρώπων έξω από φυλακή να περιμένουν να δώσουν δέματα σε εκείνους που έχουν φυλακιστεί για διαμαρτυρία κατά του πολέμου.»
Ενώ περίπου 300.000 έχουν φύγει από την πόλη, οι περισσότεροι παραμένουν. Οι φωνές τους σπάνια ακούγονται. Ο Ντμίτρι Μουράτοφ, βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης το 2021, λέει: «Οι άνθρωποι με τους οποίους ζω και δουλεύω στη Μόσχα έχουν στερηθεί το δικαίωμα να διαδηλώσουν. Δεν έχουν δυνατότητα να εκφράσουν την αποστροφή τους για το αίμα που χύνεται.» Μια δημοσιογράφος δηλώνει ότι ούτε αυτή ούτε οι φίλοι της συμμετέχουν σε αυτή τη φαρσοκωμωδία. Αλλά παρηγοριούνται από το γεγονός ότι η πόλη είναι γεμάτη λουλούδια και βεράντες και όχι από το σβάστικας τύπου σύμβολο «Ζ» του πολέμου και των ελέγχων. «Ο δήμαρχος θα μπορούσε να τρέχει στην πόλη με αυτόματο όπλο κυνηγώντας όσους αποφεύγουν τη στράτευση. Δεν το κάνει. Επιλέγει με έμφαση τη ζωή αντί για το θάνατο — όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος».
«Τα καλοκαίρια στη Ρωσία είναι σύντομα. Με το φθινόπωρο, οι σκηνές θα αποσυναρμολογηθούν και τα λουλούδια θα αφαιρεθούν. Κανείς δεν ξέρει πώς θα είναι η παράσταση του χρόνου. Προς το παρόν, οι άνθρωποι ζουν τη μοναδική ζωή που έχουν και προσπαθούν να αγνοήσουν τις εμμονές του Πούτιν», καταλήγει ο Economist.