Οταν ο Ενρίκο Τόστι-Κρότσε άκουσε στο ραδιόφωνο ότι η Ελλάδα αγωνιζόταν για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα που λείπουν από την Ακρόπολη των Αθηνών, ήξερε τι έπρεπε να κάνει. «Μόλις άκουσα τα νέα, είπα: “Ουάου, έχω ένα μικρό κομμάτι του Παρθενώνα”», λέει ο 77χρονος μηχανικός ιταλικής καταγωγής από τη Χιλή, στη δημοσιογράφο της Art Newspaper Γκρασιέλα Ιμπάνιες. «Ηταν δική μου ευθύνη να το επιστρέψω».
Ο πατέρας του Ενρίκο, Γκαετάνο Τόστι-Κρότσε, ένας ιταλός μηχανικός υποβρυχίων που πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1930 είχε επισκεφθεί την Αθήνα με το ιταλικό Ναυτικό. Οταν, λοιπόν, ανέβηκε στην Ακρόπολη πήρε ένα μικρό κομμάτι σκαλιστού μαρμάρου που βρήκε κοντά στη βάση του Παρθενώνα, του ναού που κτίστηκε προς τιμήν της θεάς Αθηνάς τον Ε’ αιώνα π.Χ, γράφει η Σόνια Αντερσον στο περιοδικό του Smithsonian.
Το μαρμάρινο θραύσμα ζυγίζει πάνω από ένα κιλό, έχει ύψος περίπου 6,35 εκ. και πλάτος 11,43 εκ., και είναι χαραγμένο με μέρος ενός άνθους λωτού. Ο Γκαετάνο το έφερε στο σπίτι του και μετά τον πόλεμο, όταν μετανάστευσε μαζί με την οικογένειά του στη Βίνια ντελ Μαρ της Χιλής, το μαρμάρινο θραύσμα τούς ακολούθησε. Ο γιος του λέει στην Αντόνια Λαμπόρντε της El País ότι το «κομμάτι του Παρθενώνα» του πατέρα του καταλάμβανε ένα ράφι στην τραπεζαρία τους: «Ηταν απλώς άλλο ένα διακοσμητικό».
Το 1994, όταν οι γονείς του πέθαναν, ο Ενρίκο Τόστι-Κρότσε κληρονόμησε το τεχνούργημα και το έφερε στο σπίτι του, στη Βιγιαρίκα της Χιλής. «Οποτε κάποιος ερχόταν στο σπίτι μου για πρώτη φορά, του έδειχνα αυτή την πέτρα και του έλεγα “είναι από τον Παρθενώνα”», λέει στην Art Newspaper. «Κάποιοι με πίστευαν, άλλοι όχι».
Στο μεταξύ, από τη δεκαετία του 1980, γράφει το Smithsonian mag, η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να ανακτήσει τη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου με τα Γλυπτά της Ακρόπολης, τα οποία, στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η Αθήνα ήταν ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο βρετανός πρέσβης λόρδος Ελγιν μετέφερε στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Το αμερικανικό περιοδικό αναφέρει επίσης τη δήλωση της ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη στον Guardian: «Ο λόρδος Ελγιν χρησιμοποίησε παράνομα και άδικα μέσα για να κατασχέσει και να εξαγάγει τα γλυπτά του Παρθενώνα, χωρίς νόμιμη άδεια για να το πράξει, σε μια κατάφωρη πράξη κατά συρροήν κλοπής», είχε δηλώσει το 2022 η κυρία Μενδώνη στην ανταποκρίτρια της βρετανικής εφημερίδας στην Αθήνα, Ελενα Σμιθ.
Συγκινημένος από τις προσπάθειες της Ελλάδας να ανακτήσει την ιστορική περιουσία της, τον περασμένο Ιανουάριο ο Τόστι-Κρότσε επικοινώνησε με την ελληνική πρεσβεία στη Χιλή, σύμφωνα με ανακοίνωση του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού. Αρχικά έστειλε email στον αναπληρωτή τού επικεφαλής της αποστολής της πρεσβείας, Θεοδόσιο Θεό, ισχυριζόμενος ότι κατείχε ένα κομμάτι του Παρθενώνα. Στη συνέχεια, σύμφωνα με το δημοσίευμα της El País, έστειλε φωτογραφίες και λεπτομέρειες, και στα τέλη Μαρτίου έφερε το μαρμάρινο κομμάτι στην ελληνική πρεσβεία του Σαντιάγο.
Μήνες αργότερα έλαβε μια επιστολή από τη διευθύντρια της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, Ολυμπία Βικάτου, στην οποία τον ευχαριστούσε και του έδινε λεπτομέρειες σχετικά με το μαρμάρινο θραύσμα: οι αρχαιολόγοι πιθανολογούν πως ήταν μέρος μιας δεξαμενής ή υδρορροής στο Εκατόμπεδον, ένα δωρικό περίπτερο-ναό της Ακρόπολης από πωρόλιθο.
Γνωστός ως «αρχαϊκός» Παρθενώνας, το Εκατόμπεδον οικοδομήθηκε γύρω στο 570 π.Χ., κατά την Αρχαϊκή περίοδο, στη θέση του κατοπινού Παρθενώνα, και εικάζεται ότι ήταν επίσης αφιερωμένος στη θεά Αθηνά. Σύμφωνα με την El País, η ελληνίδα αρχαιολόγος σημείωσε ακόμη ότι η υδρορροή του ναού ήταν διακοσμημένη εναλλάξ με οβάλ ανθέμια και άνθη λωτού.
«Αποδείχθηκε ότι το θραύσμα δεν ήταν από τον Παρθενώνα, αλλά από έναν ακόμη παλαιότερο ναό», λέει ο Τόστι-Κρότσε στην Art Newspaper.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση, το τεχνούργημα έχει δοθεί στην Εφορεία Αρχαιοτήτων της Πόλης των Αθηνών. Ο Θέος ελπίζει, δε, ότι η επιστροφή του «μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα τιμής και θάρρους για άλλους πολίτες στη Χιλή ή αλλού στο εξωτερικό ώστε να κάνουν το ίδιο», όπως είπε στην El País.
Ο Ενρίκο Τόστι-Κρότσε λέει, τέλος, στην εφημερίδα Art Newspaper ότι όταν έφυγε από την πρεσβεία, αφού παρέδωσε το μαρμάρινο συλλεκτικό αντικείμενο του πατέρα του, ένιωσε «ένα ιδιαίτερο είδος ικανοποίησης. Δεν ξέρω καν πώς να το περιγράψω… Ενιωσα σαν να είχα κάνει κάτι καλό».