Αν η φοβερή τραγωδία στη Νορβηγία, ως κορυφή ενός σκοτεινού αργού και τρομακτικού παγόβουνου, μπορεί να μας διδάξει κάτι ενόψει της σύγκρουσης με το τελευταίο, αυτό είναι δύο πράγματα:
1. Μισό αιώνα μετά από μια από τις χειρότερες εμπειρίες της ανθρωπότητας, μισανθρωπικές αποκρουστικές απόψεις, ιδεολογήματα-σκουπίδια και αναζωπυρωμένα φασιστικά και ναζιστικά συνθήματα εκφέρονται πλέον χωρίς κανένα δισταγμό ή ντροπή. Διεκδικούν δε πολιτική αναγνώριση και ιδεολογική ηγεμονία – και ολοένα περισσότερο επιτυχώς – οπαδούς και ψηφοφόρους τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Όλο και πιο συχνά ο ρατσιστικός λόγος μεταφράζεται και εκδηλώνεται σε φυσική βία και έγκλημα.
- Σε κάποιες χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η εφαρμογή του νόμου είναι επιλεκτική ή αδρανής, αυτή ενίοτε εκλαμβάνει τη μορφή καθημερινού κυνηγιού του μετανάστη ή του μελαμψού με πλήρη ατιμωρησία. Όσα παρακολουθήσαμε όλοι στους δρόμους και στις εικόνες των μέσων φαίνεται δεν τα είδε η ελληνική Δικαιοσύνη και η Αστυνομία. Η τελευταία δεν έχει ακόμη διαψεύσει με κανένα στοιχείο την όπως φαίνεται συνεργασία και όχι δίωξη με τα αγελώδη τάγματα ρατσιστικής βίας που σε κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα θα είχαν διωχθεί και διαλυθεί.
- Εδώ και ένα έτος αναλωνόμαστε σε μια παρωχημένη συζήτηση για το αν πρέπει ή όχι η προτροπή και η ενθάρρυνση της ρατσιστικής βίας να διώκεται ή να προστατεύται ως έκφραση ιδεών, έστω και αν υπάρχει σχετικός νόμος από το 1979, έστω και αν αποτελεί εδώ και δεκαετίες στοιχείο του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού.
- Το ελληνικό διαδίκτυο αλλά και ο δημόσιος λόγος ξεχειλίζουν από ρατσιστικό μίσος και υστερικά παραληρήματα, χωρίς την παραμικρή παρέμβαση εισαγγελικής ή αστυνομικής αρχής. Τα νέα παιδιά που σπουδάζουν δημοσιογραφία ή κοινωνική επιστήμη ας διερευνήσουν σε μια εργασία τους τι διακινήθηκε στο ελληνικό διαδίκτυο μετά τις επιθέσεις του Μπρέβικ στο Όσλο. Με έκπληξη θα διαπιστώσουν ότι στη συντριπτική πλειοψηφία, το επίθετο «ρατσιστικ/ο/α» κλπ αναφέρεται – κυρίως στον ωκεανό των blogs – στην «δίωξη» των νεοφασιστικών και ακροδεξιών ιδεών με την αφορμή του Νορβηγού δολοφόνου. H διαστρέβλωση και αντιστροφή της έννοιας του ρατσισμού και η προσπάθεια νομιμοποίησης του μισαλλόδοξου λόγου μίσους είναι κεντρικά στη νέα ευρωπαϊκή δεξιά.
- Η πρωτοφανής οικονομική κρίση και η απάντηση στην οποία κατεδαφίζει το ένα μετά το άλλο, τα θεμέλια του κοινωνικού κράτους, όπου υπάρχει, και της κοινωνικής συνοχής, ραγδαία καθίσταται μοιραίος αρωγός της επικράτησης δυσανεκτικών και εθνοκεντρικών θολών ιδεολογημάτων: από τους μετανάστες και τους μουσουλάνους στους «τεμπέληδες» έλληνες και στους αληθινούς «κάτι» (όπως οι κυβερνώντες True Finns) η απόσταση είναι πολύ μικρή.
2. Η κοινωνική συνοχή, η ένταξη και η παραγωγική συνύπαρξη των διαφορετικών εθνοπολισμικών και εθνοταξικών ομάδων προς το ιδεώδες μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας που χτίζει και αντλεί ισχύ από το σεβασμό των δικαιωμάτων και τη διαφορά, αποτελεί μια άδεια, ατήρητη υπόσχεση, μια χίμαιρα, κάτι που απομακρύνεται αντί να πλησιάζει στα μάτια των πολιτών και κατοίκων της Ευρώπης.
Κούφια λόγια και ρητορείες, έργα και πράξεις, οικονομικές και αντιαναπτυξιακές επιλογές που παράγουν και προκαλούν ακριβώς το αντίθετο. Πόσο μοιάζει η τρέχουσα διακηρυκτική ευφορία των ανακοινωθέντων για οικονομική ανάπτυξη και ανάκαμψη από την κρίση, διαμέσου της… λιτότητας και διατήρησης ανισορροπιών και ασυμμετριών, με τα ευχολόγια καταπολέμησης του αποκλεισμού και της φτώχειας με καλές προθέσεις πολλών καλών ανθρώπων, με ξύλινες εκφράσεις ενός ευρωλεξιλογίου-μνημείου, και με βαρετές ημερίδες…
- Έτσι, η ευρωπαϊκή ακροδεξιά είναι ισλαμοβοφική , καθώς επενδύει εδώ και μερικά χρόνια το πολιτικό της κεφάλαιο στην υποτιθέμενη πολιτισμική «ασυμβατότητα», αλλά και στην πραγματική αστική υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της ζωής των πιο φτωχών στρωμάτων, στο φόβο και στην μη πεπερασμένη ανάγκη για ασφάλεια, δρώντας ως παράσιτο της αντιτρομοκρατικής υστερίας.
- Ωστόσο, κύριος δημόσιος στόχος της είναι οι λεγόμενες πνευματικές «ελίτ», εκείνοι που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ‘άλλων’ «αφ’υψηλού» «στη θεωρία» «χωρίς να ζουν δίπλα και με αυτούς που υπερασπίζονται». Μια σύγκριση με την προχιτλερική ευρώπη θα ήταν αυτό που στα αγγλικά λέμε eye opener. Μας υποδεικνύει όμως επίσης ποιος θα μπορούσε να είναι ο δρόμος ενός μη ζοφερού μέλλοντος.
Όσο δεν δίνονται απαντήσεις και λύσεις στην καθημερινότητα των πολιτών και στην ποιότητα ζωής τους, ιδιαίτερα στις υποβαθμισμένες περιοχές των πόλεων, όσο ο λόγος υπέρ των δικαιωμάτων δεν συνδέεται άμεσα με τα οικονομικά οφέλη της προστασίας των τελευταίων για το κοινωνικό σύνολο, όταν δεν απομένει κενός αλλά συνοδεύεται από πολιτικές και επενδύνσεις στους ανθρώπους, αυτός θα παραμένει αδύναμος και, στην καλύτερη περίπτωση, αδιάφορος για τους Ευρωπαίους που βλέπουν την ευημερία τους να απειλείται ή να καταρρέει.
Χώρες όπως η Ελλάδα έχουν στη διάθεσή τους – αλλά δεν απορροφούν, αξιοποιούν όπως θα μπορούσαν και θα όφειλαν – ικανούς έως άφθονους ευρωπαϊκούς πόρους για την αναστροφή της κατάστασης υποδοχής προσφύγων και ένταξης μεταναστών.
Όσο η Ευρώπη κλείνεται σε ομφαλοσκοπήσεις παραιτούμενη από το ρόλο που θα μπορούσε να παίξει στην ανάπτυξη και τον εκδημοκρατισμό των χωρών αποστολής μεταναστών και ιδιαίτερα της άμεσης οικονομικής της περιοχής, όπως της Βόρειας Αφρικής, η μετανάστευση θα παίρνει τη μορφή ενός προβλήματος αντί γι αυτό που τις περισσότερες φορές ήταν στο παρελθόν: κοσμογονία και θετικός πολλαπλασιαστής ανάπτυξης και ευημερίας.
Η «περισσότερη» ενοποιημένη και εξωστρεφής οικονομική και κοινωνική Ευρώπη υπό το πρίσμα των συμφερόντων των πολιτών και κατοίκων της, πλέον δεν είναι μια εναλλακτική επιλογή, αλλά μονόδρομος. Η ευρωπαϊκή πολιτική τάξη βρίσκεται ενδεχομένως σε μια πλήρη αδυναμία συγκρότησης μιας νέας συμφωνίας-«deal» μεταξύ της πολιτικής εκπροσώπησης και της επιχειρηματικής-χρηματοπιστωτικής ισχύος. Ωστόσο, το κόστος είναι τεράστιο και διακυβεύει περισσότερα από όσα νομίζουμε.
Η ξενοφοβία και η μισαλλοδοξία παραβιάζοντας ανοικτές θύρες θα συνεχίσουν να οδηγούν σε περιχαρακώσεις και εσωτερικά σύνορα, τα οποία εδραιώνονται με ανεξάντλητο καύσιμο-τροφοδότη την απόγνωση και την οργή της «κρίσης». Η τελευταία απειλεί να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα διαρκώντας περισσότερες γενιές και υπερβαίνοντας το προσδόκιμο επιβίωσης, σε πείσμα όλων των προδομένων δημοκρατικών υποσχέσεων που προσπαθούν μάταια, να αναστήσουν χιλιάδες, αλλά όχι αρκετοί, στη σημερινή Ευρώπη.
* Ο Μίλτος Παύλου είναι Διευθυντής του i-RED
Για περισσότερα σχετικά με τις επιπτώσεις στα δικαιώματα της κρίσης και των επιλογών απόκρισης σε αυτήν, βλ. εδώ την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού FRA (Δεκέμβριος 2010)
Για τα ζητήματα μεταναστών και μειονοτήτων στην Ελλάδα και την Ευρώπη βλ. Μετανάστες & Μειονότητες: Λόγος και Πολιτικές,σε επιμνέλεια Παύλου Μ.-Σκουλαρίκη Α, Σειρά ΚΕΜΟ, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2010.
Το i-RED συντονίζει το Ευρωπαϊκό Δίκτυο RED κατά του Ρατσισμού & της Ξενοφοβίας το οποίο δημιουργεί ένα σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης φαινομένων ρατσισμού και διακρίσεων, αποτελούμενο από 18 οργανισμούς σε 17 χώρες.
Προηγούμενα άρθρα του Μίλτου Παύλου:
Επενδύοντας στους ανθρώπους
Δικαιώματα και μετανάστες. Τι κάνουμε;
Τι χρειάζονται οι γυναίκες;
Tείχη στα σύνορα: προτάσεις και λύσεις