Η Ουκρανία βρίσκεται σε μία από τις πιο κρίσιμες καμπές του πολέμου με τη Ρωσία, ενώ ο πρόεδρός της, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αντιμετωπίζει την πιο έντονη πολιτική και διπλωματική πίεση της θητείας του. Οι διαπραγματεύσεις που γίνονται μακριά από το Κίεβο, η επιδείνωση της κατάστασης στο μέτωπο και τα εσωτερικά σκάνδαλα συνθέτουν ένα εκρηκτικό σκηνικό που απειλεί να αποδυναμώσει τη θέση της Ουκρανίας. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο Ζελένσκι καλείται να διαχειριστεί όχι μόνο την κλιμακούμενη απειλή από τη Μόσχα, αλλά και την πιθανότητα η Ουάσιγκτον να επιβάλει όρους που θα αμφισβητούν την εθνική ακεραιότητα της χώρας του.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή εσωτερική πολιτική κρίση της προεδρίας του, μια σφοδρή αντίδραση μετά από την αποτυχημένη προσπάθεια να περιορίσει την ανεξαρτησία των ουκρανικών υπηρεσιών κατά της διαφθοράς, όταν χτύπησε το τηλέφωνό του την περασμένη εβδομάδα. Ηταν ο Ντόναλντ Τραμπ. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ τηλεφωνούσε για να ενημερώσει τον ουκρανό ηγέτη, καθώς και τους Ευρωπαίους που συμμετείχαν στην τηλεδιάσκεψη, για μια συνάντηση που μόλις είχε ολοκληρωθεί στη Μόσχα. Ο ειδικός απεσταλμένος του Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, είχε συναντηθεί με τον άνθρωπο που εξαπέλυσε τον πιο αιματηρό πόλεμο στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες, τον Βλαντίμιρ Πούτιν.
Σύμφωνα με αξιωματούχους που ήταν παρόντες ή είχαν ενημέρωση για τη συνομιλία, ο τόνος της ήταν εποικοδομητικός, όμως το μήνυμα ήταν ασαφές, γράφουν οι Financial Times. Ο Ζελένσκι αναρωτήθηκε τι ακριβώς είχε συζητηθεί μεταξύ Γουίτκοφ και Πούτιν και, κυρίως, τι μπορεί να είχε υποσχεθεί ο αμερικανός απεσταλμένος στον ρώσο πρόεδρο, σε αντάλλαγμα για τον τερματισμό της εισβολής. Κατά τους ίδιους αξιωματούχους, ο Τραμπ είπε ότι ο Πούτιν υποσχέθηκε κατάπαυση πυρός αν η Ουκρανία αποσύρει όλα τα στρατεύματα από την περιφέρεια του Ντονέτσκ.
Επιπλέον, αναφέρθηκε σε «ανταλλαγές εδαφών», χωρίς να διευκρινίσει λεπτομέρειες για τις περιοχές Χερσώνα και Ζαπορίζια, που η Ρωσία κατέχει εν μέρει και έχει ενσωματώσει στο σύνταγμά της. Η Ουκρανία, από την άλλη, δεν κατέχει εδάφη στη Ρωσία για ανταλλαγή, ενώ η παραχώρηση ουκρανικής γης θεωρείται αδιανόητη και αντισυνταγματική. Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών, από την πλευρά του ξεκαθάρισε: «Η εδαφική ακεραιότητα της Ρωσίας είναι κατοχυρωμένη στο Σύνταγμα».
Διπλωματικός εφιάλτης για το Κίεβο
Το Κίεβο και οι ευρωπαίοι σύμμαχοι προσπαθούν να επηρεάσουν συνομιλίες από τις οποίες έχουν αποκλειστεί, γράφουν οι FT. Στόχος τους είναι να αποφύγουν ένα εφιαλτικό σενάριο: είτε να εξαναγκαστεί η Ουκρανία σε μια άδικη και επισφαλή συμφωνία, είτε να κατηγορηθεί και να τιμωρηθεί από τις ΗΠΑ για αδιαλλαξία. Για τον Ζελένσκι, αυτή είναι η μεγαλύτερη διπλωματική πρόκληση των έξι ετών της θητείας του. Θα μείνει εκτός του «δωματίου της Αλάσκας», όπου θα συζητηθεί το μέλλον της χώρας του ανάμεσα στον εισβολέα και τον αμερικανό πρόεδρο.
Η συγκυρία είναι ιδιαίτερα δύσκολη: η θέση του Ζελένσκι στο εσωτερικό έχει αποδυναμωθεί, ενώ οι ουκρανικές γραμμές άμυνας, ήδη εξαντλημένες, δυσκολεύονται να αποτρέψουν μια ρωσική επέλαση που θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία του πολέμου. «Αυτό είναι το σημείο μέγιστης πίεσης», λέει στους FT ο Μπάλαζ Γιαράμπικ, πρώην διπλωμάτης της ΕΕ και νυν αναλυτής στην R. Politik. «Οι Αμερικανοί γνωρίζουν ότι αυτή είναι η στιγμή αδυναμίας του Ζελένσκι και την εκμεταλλεύονται».
Οι υποθέσεις διαφθοράς
Η μειωμένη ισχύς του Ζελένσκι οφείλεται κυρίως σε δικά του λάθη, επισημαίνουν οι FT. Στα τέλη Ιουνίου πήρε μια μοιραία απόφαση: επιχείρησε να ελέγξει τους ανεξάρτητους θεσμούς κατά της διαφθοράς. Η υπόθεση ξεκίνησε όταν ο Ολέξιι Τσερνίσοφ, πρώην αναπληρωτής πρωθυπουργός και στενός συνεργάτης του, ενημερώθηκε από το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης Διαφθοράς (NABU) ότι πρόκειται να κατηγορηθεί για κατάχρηση εξουσίας και δωροληψία. Ο Ζελένσκι τον κάλεσε να επιστρέψει επειγόντως στο Κίεβο, ενώ του υποσχέθηκε προστασία, ακόμα και συνοδεία ασφαλείας. Μάλιστα, δύο αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι δεσμεύτηκε να κινηθεί εναντίον της NABU, επειδή «πάρα πολλοί από τους ανθρώπους του προέδρου εμπλέκονταν στις έρευνες».
Πράγματι, πέρα από τον Τσερνίσοφ, στο στόχαστρο της NABU βρέθηκαν και άλλοι στενοί συνεργάτες του Ζελένσκι, όπως ο Τιμούρ Μίντιτς και ο Ροστισλάβ Σούρμα. Αντί να αποστασιοποιηθεί, ο Ζελένσκι στήριξε την προσπάθεια να τεθούν οι θεσμοί υπό τον έλεγχο του Γενικού Εισαγγελέα, τον οποίο είχε διορίσει πρόσφατα ο ίδιος.
Η αντίδραση ήταν εκρηκτική, σημειώνουν οι FT. Ο επικεφαλής της Ειδικής Εισαγγελίας κατά της Διαφθοράς κατήγγειλε «σχεδιασμένη επίθεση» εναντίον του συστήματος. Στις 21 Ιουλίου, η SBU, υπηρεσία ασφαλείας με επικεφαλής διορισμένο από τον Ζελένσκι, έκανε εφόδους σε σπίτια στελεχών της NABU και συνέλαβε δύο εξ αυτών με κατηγορίες για κατασκοπεία υπέρ της Ρωσίας, χωρίς αποδείξεις και δικαστικά εντάλματα, όπως υποστηρίζει η ίδια η NABU.
Παρά τις προειδοποιήσεις των Ευρωπαίων να ασκήσει βέτο, η ουκρανική Βουλή πέρασε τον νόμο που υπήγαγε NABU και SAPO στον άμεσο έλεγχο της προεδρίας. Η κίνηση θεωρήθηκε «πραξικόπημα» κατά της διαφάνειας από την ΕΕ, προκαλώντας απειλές διακοπής βοήθειας. Οργή ξέσπασε και στο εσωτερικό: οι πολίτες κατέβηκαν στους δρόμους, για πρώτη φορά από την ρωσική εισβολή του 2022. Ο Ζελένσκι αναγκάστηκε να υποχωρήσει, καταθέτοντας νέο νομοσχέδιο που αποκαθιστούσε την ανεξαρτησία των θεσμών. Παρά την αναδίπλωση, η ζημιά έγινε, επισημαίνουν οι FT: η αξιοπιστία του ως μεταρρυθμιστή κατέρρευσε.
Μια δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου έδειξε πτώση της εμπιστοσύνης των Ουκρανών προς τον ηγέτη τους, από 65% τον Ιούνιο σε 58% τον Ιούλιο. Σε αντίθεση με το παρελθόν, όταν οι Ουκρανοί συσπειρώθηκαν γύρω του μετά από διπλωματικές εντάσεις με τις ΗΠΑ, αυτή τη φορά μια αντίστοιχη ανάκαμψη φαίνεται απίθανη.
Πολιτικό κόστος και ρωγμές στο μέτωπο
Η κρίση περιόρισε την επιρροή του Ζελένσκι στο κοινοβούλιο. Βουλευτές του παραδέχονται ότι η ψήφιση του νόμου ήταν «εξευτελιστική» και δηλώνουν ότι δεν θα ξαναβάλουν την υπογραφή τους σε παρόμοιο εγχείρημα. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε συμφωνία παραχώρησης εδαφών στη Ρωσία δεν θα συγκέντρωνε ψήφους επικύρωσης, ακόμη κι αν ο Ζελένσκι το επιθυμούσε. «Μάθαμε το μάθημά μας», λέει στους FT ένας κυβερνητικός βουλευτής.
Και ενώ οι πολιτικές δυσκολίες συσσωρεύονται, η κατάσταση στο μέτωπο είναι η χειρότερη του τελευταίου έτους. Οι ρωσικές δυνάμεις κατέγραψαν την ταχύτερη προέλαση εδώ και μήνες κοντά στο Ντομπροπίλια, ανοίγοντας τον δρόμο προς στρατηγικής σημασίας πόλεις. Ο Ζελένσκι υποστηρίζει ότι οι ρωσικές απώλειες είναι τριπλάσιες από τις ουκρανικές, όμως η πίεση που δέχεται η Ουκρανία είναι εμφανής. Εθελοντές και στρατιωτικοί καταγγέλλουν ότι αγνοήθηκαν προειδοποιήσεις για τα κενά στην άμυνα. Αν και οι αναλυτές δεν προβλέπουν άμεση κατάρρευση του μετώπου, η μνήμη των ταπεινωτικών συμφωνιών του Μινσκ, μετά από βαριές ήττες το 2014-15, πλανάται πάνω από το Κίεβο.
Το ραντεβού Τραμπ-Πούτιν στην Αλάσκα αιφνιδίασε το Κίεβο και υπογράμμισε το εύθραυστο της αμερικανικής στήριξης. Οι σχέσεις των δύο ηγετών παραμένουν τεταμένες, και ο Τραμπ δεν έκρυψε ότι «διαφωνεί σοβαρά» με τον Ζελένσκι για τον πόλεμο, υπογραμμίζουν οι FT. Η στρατηγική του ουκρανού ηγέτη είναι να αποκαλύπτει προκαταβολικά τα τεχνάσματα της Μόσχας, προειδοποιώντας ότι ο Πούτιν θέλει να εμφανίσει τη συνάντηση ως προσωπικό θρίαμβο χωρίς να σταματήσει την επιθετικότητά του.
Ο Ζελένσκι έβαλε ξανά τις κόκκινες γραμμές της Ουκρανίας: καμία παραχώρηση εδάφους, πλήρης συμμετοχή της χώρας σε κάθε διαπραγμάτευση, και εγγυήσεις ασφάλειας σε κάθε ειρηνευτική συμφωνία. Οι ευρωπαίοι ηγέτες στηρίζουν δημόσια αυτές τις θέσεις, προσπαθώντας να του δώσουν διπλωματικό έρεισμα. Ο Τραμπ πάντως δείχνει ενοχλημένος από την «ακαμψία» του Ζελένσκι, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εχει εξουσιοδότηση να κάνει πόλεμο, αλλά χρειάζεται έγκριση για ανταλλαγή γης;».
Αυτό που αγνοεί, τονίζουν ουκρανοί αξιωματούχοι, είναι ότι ο Πρόεδρός τους δεσμεύεται από το Σύνταγμα και, ακόμη περισσότερο, από την κοινωνία και τον στρατό, που απορρίπτουν την παραχώρηση περιοχών. «Ο Ζελένσκι βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος», λέει πρώην αξιωματικός στους FT.
Το στοίχημα του Ζελένσκι
Το μεγαλύτερο στοίχημα για τον Ζελένσκι είναι να πείσει τον Τραμπ ότι η Ρωσία εξακολουθεί να εξαπατά και ότι οποιαδήποτε βεβιασμένη συμφωνία θα είναι καταστροφική. Αν αποτύχει και ο Λευκός Οίκος περιορίσει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, οι συνέπειες θα είναι δραματικές, καθώς η Ευρώπη δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει το κενό.
Η «στιγμή μέγιστης πίεσης» για τον Ζελένσκι δεν αφορά μόνο τον πόλεμο, αλλά και την πολιτική του επιβίωση, καταλήγουν οι FT. Αν λυγίσει, κινδυνεύει να χάσει τη στήριξη της κοινωνίας και του στρατού. Αν επιμείνει, ρισκάρει τη ρήξη με τον πιο ισχυρό σύμμαχο της Ουκρανίας.