Η Βαλεντίνα Ματβιένκο, η γυναίκα με το υψηλότερο θεσμικό αξίωμα στη Ρωσία και στενή σύμμαχος του Βλαντίμιρ Πούτιν, βγαίνει στο προσκήνιο έπειτα από χρόνια σιωπής, προκαλώντας διεθνείς αντιδράσεις με την απρόσμενη εμφάνισή της στη Γενεύη. Η διαχρονική επιβίωσή της στον στενό κύκλο εξουσίας του Κρεμλίνου δεν οφείλεται μόνο στην πολιτική επιρροή της, αλλά και στην ικανότητά της να ευθυγραμμίζεται με κάθε κυρίαρχη γραμμή, χαρακτηριστικό που την καθιστά κεντρικό πρόσωπο του παρόντος καθεστώτος αλλά και πιθανή «επιζήσασα» σε οποιαδήποτε μελλοντική αλλαγή.
Οι έμπιστοι του ρώσου προέδρου έρχονται και παρέρχονται ανά τις δεκαετίες διακυβέρνησής του, είτε επειδή είναι υπερβολικά φιλόδοξοι είτε ανίκανοι να ευχαριστήσουν τον σύγχρονο τσάρο. Οσοι παρέμειναν στο πλευρό του, όπως γράφουν οι Times του Λονδίνου, έχουν ένα κοινό: προέρχονται από την Αγία Πετρούπολη, την πόλη καταγωγής του ίδιου του Πούτιν.
Ο Πούτιν μεγάλωσε στο Λένινγκραντ, όπως λεγόταν τότε η πόλη, ζώντας σε κοινόχρηστο διαμέρισμα και μπλέκοντας σε καβγάδες στους δρόμους. Μετά τη θητεία του στην KGB, επέστρεψε στην πόλη, ανέβηκε στην ιεραρχία ως αντιδήμαρχος και τελικά έφτασε στο Κρεμλίνο.
Η κόρη του, Μαρία Βοροντσόβα, γεννημένη το 1985 και σπουδάστρια Βιολογίας, εργάζεται σήμερα ως γιατρός στην ίδια πόλη.
Εκεί, σημειώνουν οι Times, ζει και μια γυναίκα που πολλοί πιστεύουν ότι είναι η ισχυρότερη στη Ρωσία, η οποία, σε αντίθεση με άλλους τού «στενού» κύκλου του Πούτιν, επιβίωσε στην εξουσία επειδή κατάφερε να μείνει εκτός δημοσιότητας.
Αυτό όμως μπορεί τώρα να αλλάξει, λόγω ενός διπλωματικού σκανδάλου. Η επίσκεψη της Βαλεντίνα Ματβιένκο, προέδρου του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου της Ρωσίας, στη Γενεύη σηματοδοτεί την έξοδο μιας παλιάς συμμάχου του Πούτιν από τη σκιά.
Στην ετήσια συνάντηση «Γυναικών Προέδρων Κοινοβουλίων» της Διακοινοβουλευτικής Ενωσης (IPU), παγκόσμιου οργανισμού εθνικών κοινοβουλίων, η Ματβιένκο εμφανίστηκε για να τιμήσει τη δημοκρατία, παρ’ όλο που τελεί υπό διεθνείς κυρώσεις.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Ουκρανίας χαρακτήρισε την εμφάνισή της «όνειδος» και κάτι που «δεν έπρεπε να συμβεί».
Η ρωσική τηλεόραση την έδειξε να δέχεται μια ανθοδέσμη. Η συνοδεία της αποτελούνταν από 13 άτομα, περιλαμβανομένων βουλευτών της ρωσικής Δούμας, που επίσης τελούν υπό κυρώσεις, σε αντίθεση με την ουκρανική αποστολή των μόλις τριών ατόμων.
«Θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε ώστε η Ματβιένκο να κάνει ένα διαφορετικό ταξίδι: αυτό που της αξίζει προς τη Χάγη και το Ειδικό Δικαστήριο για την επίθεση κατά της Ουκρανίας», δήλωσε εκπρόσωπος του Κιέβου.
Η αναστάτωση αυτή προσφέρει σπάνια εικόνα των μηχανισμών του περιβάλλοντος του Πούτιν, γράφουν οι Times. Η 76χρονη Ματβιένκο είναι η γυναίκα με το υψηλότερο θεσμικό αξίωμα στη Ρωσία από την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης, έχοντας αναλάβει τα καθήκοντά της το 2011.
Προηγουμένως υπηρέτησε ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης για την κοινωνική πολιτική επί Γέλτσιν (1998), ενώ το 2003 ορίστηκε κυβερνήτρια της Αγίας Πετρούπολης από τον Πούτιν. Εκεί επέβλεψε την οικοδομική έκρηξη, προσέλκυσε επενδύσεις και πιστώθηκε τον εκσυγχρονισμό της πόλης, αν και υπήρξαν αρκετές κατηγορίες για διαφθορά, ευνοιοκρατία και αδιαφανείς αναθέσεις.
Το 2010 πρότεινε να καθαρίζονται οι πάγοι με λέιζερ, μια εξαιρετικά ανορθόδοξη λύση σε συνθήκες βαρυχειμωνιάς, προσπαθώντας να κερδίσει περαιτέρω λαϊκή στήριξη.
Οπως λέει στους Times ο δρ Ιαν Γκάρνερ, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πιλέτσκι της Βαρσοβίας, η Ματβιένκο είναι η ισχυρότερη γυναίκα της Ρωσίας, χάρη στην «πολιτική και οικονομική αυτοκρατορία» που έχτισε από την εποχή της ΕΣΣΔ. Ομως, όπως τονίζει, η εξουσία της εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση του Πούτιν. «Αν αυτή αποσυρθεί, δεν έχει ανεξάρτητη βάση εξουσίας για να πατήσει επάνω της», σχολιάζει.
«Αυτό την καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Εχουμε δει μακροχρόνιους συμμάχους του Πούτιν να ανεβαίνουν και να πέφτουν, ειδικά τα τελευταία χρόνια», συνεχίζει και φέρνει ως παράδειγμα τον Σεργκέι Σοϊγκού, που αποπέμφθηκε από το υπουργείο Αμυνας, παρότι θεωρείτο στενός φίλος του προέδρου.
Οι αναλυτές θεωρούν ότι ο Πούτιν νιώθει «συγγένεια» με τη Ματβιένκο, λόγω των κοινών εμπειριών τους. Η Ματβιένκο αναδείχθηκε στην πολιτική τη δεκαετία του ’90, στην ίδια μετασοβιετική Αγία Πετρούπολη, και ανήκει στον «πιο έμπιστο κύκλο» του προέδρου.
«Η έξυπνη, αλλά κυνική τακτική της ήταν να μην έχει ποτέ σταθερές ιδεολογικές θέσεις· απλώς συμμορφωνόταν με την εκάστοτε εξουσία», εξηγεί ο Γκάρνερ.
Ωστόσο, σε ένα ζήτημα ταυτίζεται απόλυτα με τον Πούτιν: έχει κατηγορήσει το Κίεβο και τη Δύση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, υποστηρίζοντας τη ρωσική αφήγηση περί δυτικής επιθετικότητας. Εχει, σε αυτό το πλαίσιο, εγκρίνει νόμους υπέρ του Κρεμλίνου, που περιορίζουν ΜΚΟ, ξένα ΜΜΕ και την ελευθερία στο διαδίκτυο.
Η Ματβιένκο έχει τεθεί υπό κυρώσεις από τις ΗΠΑ, την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο για τον ρόλο της στον πόλεμο και την υποστήριξη της προσάρτησης της Κριμαίας. Η παρουσία της στη Γενεύη, επισημαίνουν οι Times, προκαλεί ερωτήματα για την εφαρμογή των κυρώσεων από την Ελβετία.
Ο Γκάρνερ καταλήγει: «Αν ο Πούτιν πέθαινε αύριο και την εξουσία αναλάμβανε κάποιος με τελείως διαφορετική κατεύθυνση, δεν έχω αμφιβολία ότι η Ματβιένκο θα τον στήριζε, αρκεί να έχει πολιτικό και οικονομικό όφελος. Αν ήταν φιλελεύθερος, θα επέστρεφε στον προοδευτικό ρόλο της, του 2000. Αν η Ρωσία βυθιστεί σε ακόμα πιο σκληρή απολυταρχία ή φασισμό, δεν θα δίσταζε να προσαρμοστεί».