Στιγμιότυπο από την παράσταση «Comala, Comala» της θεατρικής ομάδας Pulpo Arts
Η διάθεση έχει μεγαλύτερη σημασία από την πλοκή και το «Comala, Comala» την αποτυπώνει έξοχα μέσω της μουσικής. Ο Τερουέλ, ωστόσο, είναι απρόθυμος να αποκαλέσει το έργο του «μιούζικαλ». Πράγματι, το πρώτο ζευγάρι συνθετών που προσέγγισε, απορρίφθηκε επειδή ακολούθησε «τους παραδοσιακούς αμερικανικούς μουσικούς ήχους, τραγουδώντας στα ισπανικά». Τελικά οι Pulpo προσέλαβαν τον τραγουδοποιό Πάμπλο Τσεμόρ, του οποίου η μουσική –βαθιά επηρεασμένη από την παραδοσιακή μεξικάνικη φολκ– δημιουργεί μια οικεία ατμόσφαιρα.
Στην ατμόσφαιρα της παράστασης υπό το φως των κεριών (που θυμίζει τις παραδοσιακές «pulquerias» της Πόλης του Μεξικού, με δάπεδο από πριονίδι) προσθέστε και το μεσκάλ που μοιράζεται δωρεάν στους θεατές της πρώτης σειράς, ενώ ένα οκταμελές συγκρότημα παίζει σχεδόν 30 όργανα, μεταξύ των οποίων και το παραδοσιακό κρουστό quijada, φτιαγμένο από γνάθο γαϊδάρου.
Το «Comala, Comala» παίρνει τον τίτλο του από την Κομάλα, τη γενέτειρα του Πέδρο Πάραμο, πατέρα του Χουάν Πρεσιάδο, η οποία στην ουσία είναι η πραγματική πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος. Το βιβλίο (όπως και η παράσταση στο Εδιμβούργο) ξεκινά «τις καυτές μέρες του Αυγούστου». Η ζέστη είναι τρομερή, αλλά ένας άγνωστος, τον οποίο συναντά ο Χουάν στον δρόμο, τον προειδοποιεί ότι το χειρότερο θα το βρει όταν φτάσει στην Κομάλα: «Αυτό το μέρος κάθεται στη φλεγόμενη χόβολη της Γης, στο ίδιο το στόμιο της Κόλασης. Λένε ότι πολλοί από αυτούς που πεθαίνουν εκεί και πάνε στην Κόλαση επιστρέφουν για να φέρουν τις κουβέρτες τους».
Αυτό δεν είναι απλά ένα αστείο. Οπως θα διαπιστώσει ο Χουάν, η Κομάλα είναι από κάθε άποψη μια πόλη-φάντασμα. Στεγνωμένο από την αρπακτική σκληρότητα του Πέδρο Πάραμο, είναι ένα μέρος όπου η γραμμή μεταξύ ζωής και θανάτου είναι θολή και καταραμένα πνεύματα στοιχειώνουν τους δρόμους. Το μυθιστόρημα, όπως γράφει στην Telegraph ο Τρίστραμ Φέιν Σόντερς, είναι ως επί το πλείστον μια σειρά από απόκοσμες βινιέτες για τους κατοίκους της Κομάλα.
«Ολοι αυτοί οι χαρακτήρες είναι εντελώς πιστοί στην εμπειρία του Μεξικού» λέει ο Αλφόνσο Τερουέλ, συνιδρυτής μαζί με τον Αλεχάντρο Μπράτσο της ομάδας Pulpo Arts. «Εχεις βρεθεί σε ένα εκατομμύριο Κομάλα στο παρελθόν» παρατηρεί. Οπως το φεστιβάλ της Ημέρας των Νεκρών, έτσι και το μυθιστόρημα του Ρούλφο αποτυπώνει αυτό που ο Τερουέλ αποκαλεί «ασεβή σχέση του Μεξικού με τη φύση του θανάτου».
Μετά από περίπου 50 σελίδες –προσοχή, ακολουθεί spoiler!– ο Χουάν Πρεσιάδο πέφτει νεκρός στον δρόμο και περνάει το υπόλοιπο του μυθιστορήματος κρυφακούγοντας φαντάσματα που βρίσκονται δύο μέτρα κάτω από τη γη, κάτι που δεν φαίνεται να τον πειράζει.
Η αναβίωση της δημοτικότητας του βιβλίου συνδέεται με μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος της νεότερης γενιάς για τον παραδοσιακό μεξικανικό πολιτισμό. Ο Τερουέλ λέει στην Telegraph πως όταν μεγάλωνε «υπήρχε απογοήτευση για τη μεξικανική ταυτότητα». Ολα όσα προέρχονταν από το εξωτερικό ήταν καλύτερα: «Μας άρεσε το “Χαλοουίν” αλλά όχι η “Μέρα των Νεκρών”» σημειώνει. «Τα πράγματα όμως έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι επιστρέφουν στις αγροτικές περιοχές, έξω από την πόλη, για να γνωρίσουν περισσότερα γι’ αυτή τη μεξικανική ταυτότητα που τόσο απορρίψαμε νωρίς στη ζωή μας. Και έτσι συμβαίνει μια ενδιαφέρουσα αλλαγή».
Η Κομάλα, λοιπόν, μπορεί να μην είναι για πάντα μια πόλη φαντασμάτων, όπως ισχυρίστηκε ο Χουάν Ρούλφο.