Ναι, είναι βαριά κουβέντα, βρισιά, ένδειξη περιφρόνησης. Δεν αποκλείεται να την έχετε ακούσει αυτήν την έκφραση, ίσως να την έχετε εκστομίσει κι εσείς οι ίδιοι. Αν ψάξουμε όμως λίγο το θέμα, θα διαπιστώσουμε πως είναι λανθασμένη η διατύπωση. Να εξηγηθώ.
Ο προσδιορισμός ενός αντικειμένου ή ατόμου ως χρήσιμου ή άχρηστου, προϋποθέτει ένα σύστημα αξιολόγησης. Ακούγεται πολύπλοκο, αλλά είναι κατά βάση απλό. Όταν πετάω κάτι στον κάλαθο των αχρήστων, έχω θέσει σε κίνηση και σε εφαρμογή τα κριτήριά μου, ενσυνείδητα τις περισσότερες φορές, άλλες με οδηγό το υποσυνείδητο, που πολλάκις έχει το πάνω χέρι στη ζωή μας, και μάλιστα σε κομβικές καταστάσεις. Όταν ρίχνω μια στοίβα παλιά περιοδικά στα σκουπίδια, μπορεί αυτό να μου δημιουργήσει χώρο στην αποθήκη, «έφυγε επιτέλους η σαβούρα», δηλαδή έχω θετικό κίνητρο από αυτήν την σκοπιά, το ίδιο και με ρούχα που δεν μου κάνουν ή βρίσκονται σε βαλίτσες εδώ και… δεκαετίες, χωρίς τα τα χρησιμοποιήσει κανείς. Δεν είναι όμως αυτά τα πράγματα άχρηστα για όλους, μόνο για μας, τη συγκεκριμένη μάλιστα στιγμή. Λίγες μέρες αργότερα μπορεί να το μετανιώσουμε που τα πετάξαμε! Τι συνέβη; Κάπου μέσα στο μυαλό μας μπήκε η εικόνα των αντικειμένων σε… κάδρο. Αυτά που τα είχαμε ξεχάσει τόσα χρόνια αποκτούν ξαφνικά μία προοπτική, ανακαλύπτει -πιθανόν το υποσυνείδητό μας- μια κάποια χρήση. Δεν ήταν λοιπόν γενικώς άχρηστα.
Ο φόβος, μην τυχόν και πετάξουν κάτι που θα το αποζητήσουν αργότερα, οδηγεί και σε μια σοβαρή, νευρωτική ασθένεια, πιάνει ανθρώπους που έχουν πάθος να μαζεύουν τα πάντα, με αποτέλεσμα, να κοιμούνται πάνω σε κούτες, δίπλα σε σιδερικά, σε μηχανήματα, διότι πού ξέρεις, κάποτε, σίγουρα, θα χρειασθούν….
Βεβαίως, άλλοι άνθρωποι, πιθανόν να μαζέψουν τα περιοδικά και τα βιβλία που εμείς πετάξαμε και να τα ανακυκλώσουν ή να να πουλήσουν σε παλαιοπωλεία. Γι' αυτούς είναι χρήσιμα. Και για τους άλλους που θα τα αγοράσουν, επίσης.
Ανακύκλωση, διαχείριση απορριμμάτων, αυτό σίγουρα κάτι μας λέει. Σαφώς, εδώ εμπλέκονται και πολιτικά συμφέροντα μαζί με τα οικονομικά. Οι χωματερές μόνο άχρηστες δεν είναι, άμεσα αλλά και έμμεσα. Δεν θα προχωρήσω περισσότερο σ' αυτό το πολύπλοκο και βεβαρυμένο θέμα, διότι από μόνο του γεμίζει εκπομπές, γίνεται και σίριαλ…
Θα περάσω σ' ένα άλλο παράδειγμα, πηγαίνοντας στη μακρινή Ιαπωνία. Μία από τις μεγαλύτερες και καλύτερες οργανώσεις της παραοικονομίας και της παρανομίας στην Ιαπωνία είναι η περίφημη Γιακούζα. Το όνομα σημαίνει ένα εντελώς άχρηστο χαρτί τράπουλας σε ιαπωνικό χαρτοπαίγνιο «Για-κού-ζα, 8-9-3». Οι ιδρυτές της οργάνωσης αυτής, η οποία έχει διασυνδέσεις με όλη την ιαπωνική οικονομία και πολιτική, είχαν ένα όραμα: να μαζέψουν υπό τη «σκέπη» τους και να οργανώσουν όλους τους «πεταμένους», τους φαινομενικά άχρηστους νέους της δύσκαμπτης και σκληρής γιαπωνέζικης κοινωνίας. Να τους εντάξουν με σύστημα και με κανόνες σε επιχειρησιακό σχέδιο, να τους δώσουν όχι μόνο δουλειά, αλλά και θαλπωρή και οικογένεια και αξιοπρέπεια. Το σχέδιο πέτυχε με τη μερική συνεργασία μάλιστα ή την ανοχή των τοπικών αρχών. Η Γιακούζα έχει σήμερα εκτός από τις παράνομες δραστηριότητες και πληθώρα νόμιμων εταιρειών, σαφώς κινείται όμως και σε… θολές περιοχές. Έχει σημαντικό ρόλο στην Ιαπωνία και μαζί με την οργάνωση και τα επισήμως καταγεγραμμένα 86.000 μέλη της.
Το παράδειγμα της μαφιόζικης οργάνωσης Γιακούζα το ανέφερα σκόπιμα. Χρήσιμο ή άχρηστο είναι ανεξάρτητοι όροι από το καλό το κακό. Σε συγκεκριμένο αξιακό πλαίσιο κάτι μπορεί να είναι κακό και χρήσιμο συνάμα, ή κάτι άλλο, καλό και άχρηστο.
Ως τελευταίο παράδειγμα επί του θέματος θα αναφέρω την Ελλάδα της κρίσης. Έχουν λεχθεί τόσα πολλά για τους κερδισμένους και τους χαμένους, που θα είμαι σύντομος. Δεν ήταν ποτέ άχρηστη η Ελλάδα, όπως την παρουσίασαν σκόπιμα επί σειρά ετών μερικά ΜΜΕ της Γερμανίας (με την παρότρυνση μέρους της πολιτικής κάστας) αλλά και της Ολλαδίας, και κάποιων άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η Ελλάδα με τους πολιτικούς της, τους πολίτες, τις εταιρείες, τις οργανώσεις, ολόκληρη η κοινωνία, ήταν και είναι χρήσιμη διεθνώς με πολλαπλούς ρόλους και σε διάφορα παιχνίδια…
Κλείνω με τους ανθρώπους. Κανείς δεν είναι άχρηστος, η αξία και η χρησιμότητα του καθενός υπόκειται σε αξιολογήσεις που είναι υποκειμενικές. Αυτοί που μιλάνε απαξιωτικά για άλλους, απλά μάλλον δεν είναι σε θέση να διακρίνουν, με την απαιτούμενη οξυδέρκεια και ευαισθησία, τις λανθάνουσες ή τις κρυμμένες δυνατότητες. Ή υπερυψώνουν σκόπιμα και εγωιστικά τη δική τους αξία. Ναι, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι. Ο καθένας όμως έχει την αξία του.
Η δημιουργία και η καινοτομία στο κόσμο, κατά τον Κινέζο φιλόσοφο Λάο Τσε, ξεκινάει πολλές φορές εκεί, όπου το μη αναγκαίο ανταμώνει με το… άχρηστο.
Βιβλιογραφία:
Η χρησιμότητα του άχρηστου
Nuccio Ordine
Εκδόσεις Άγρα, 2014