«Μην εστιάζετε τόσο πολύ στην Ουκρανία και αγνοείτε τις σοβαρές απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια που προέρχονται από τη Λιβύη». Αυτό είναι το μήνυμα που προσπαθούν να μεταφέρουν η Ιταλία και η Ελλάδα στους συμμάχους τους στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, αλλά χωρίς μεγάλη επιτυχία, αναφέρει το Politico σε εκτενές ρεπορτάζ του.
Οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη αυξάνονται ξανά, σε μια εποχή που η Ρώμη ανησυχεί ολοένα και περισσότερο για την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στο ασταθές βορειοαφρικανικό έθνος, η οποία ασκείται μέσω προμηθειών όπλων και μιας πιθανής νέας ναυτικής βάσης στο βορειοανατολικό λιμάνι Τομπρούκ.
Η Αθήνα έχει στείλει δύο πολεμικά πλοία για να πραγματοποιήσουν περιπολίες στα ανοιχτά της Λιβύης, σε απάντηση στο ασφυκτικό κύμα μεταναστευτικών ροών και στις στρατηγικές ανησυχίες της ότι η Τουρκία συνεργάζεται με τους Λίβυους για να χωρίσουν τη Μεσόγειο σε θαλάσσιες ζώνες για εξερεύνηση ενεργειακών πόρων.
Οι ζώνες αυτές διεκδικούν ύδατα ακριβώς νότια της Κρήτης, ενώ η Αθήνα τις θεωρεί παράνομες βάσει του διεθνούς ναυτικού Δικαίου.
Ο ιταλός υπουργός Εξωτερικών, Αντόνιο Ταγιάνι, χαρακτήρισε τη Λιβύη ως «έκτακτη ανάγκη που η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει από κοινού», αλλά μια ευρωπαϊκή προσπάθεια να σημειωθεί κάποια διπλωματική πρόοδος την περασμένη εβδομάδα, αντιμετωπίστηκε προκλητικά από τους Λίβυους.
Ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούνερ και οι αρμόδιοι υπουργοί από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Μάλτα, κηρύχθηκα «ανεπιθύμητα πρόσωπα» στη Βεγγάζη, την περιοχή του ισχυρού φύλαρχου της ανατολικής Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ. Κατηγορούμενη για απροσδιόριστες «παραβιάσεις», η αντιπροσωπεία διατάχθηκε να αποχωρήσει.
«Ο ρόλος της Ρωσίας στη Λιβύη συνεχίζει να επεκτείνεται, χρησιμοποιώντας την ως κεντρικό κόμβο στην αφρικανική της στρατηγική», προειδοποίησε ένας διπλωμάτης της ΕΕ που παρακολουθεί στενά την υπόθεση.
Ο διπλωμάτης πρόσθεσε στο Politico ότι ένα πολιτικά συνδεδεμένο δίκτυο λαθρεμπορίου στη Λιβύη υποστήριζε τις στρατηγικές προσπάθειες της Ρωσίας, βοηθώντας τη Μόσχα να παρακάμψει τις κυρώσεις και να εργαλειοποιήσει τους μετανάστες.
Η Ιταλία και η Ελλάδα γνωρίζουν, ωστόσο, ότι η αντιμετώπιση ενός προβλήματος τόσο περίπλοκου όσο η Λιβύη -μια χώρα με μέγεθος τριπλάσιο της Ισπανίας- θα απαιτήσει υποστήριξη από μεγάλους συμμάχους, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η αντίδραση αυτών των συμμάχων ήταν «απογοητευτική», τόνισε το Politico.
Το Μεταναστευτικό ξανά στην κορυφή της ατζέντας
Η ελληνική κυβέρνηση προωθεί αυστηρούς νέους κανόνες για τη μετανάστευση, καθώς αγωνίζεται να αντιμετωπίσει την αύξηση των αφίξεων από τη Λιβύη στην Κρήτη στο αποκορύφωμα της τουριστικής περιόδου.
«Μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης απαιτεί έκτακτα μέτρα και ως εκ τούτου η ελληνική κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι προχωρά στην αναστολή της επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου, αρχικά για τρεις μήνες, για όσους φτάνουν στην Ελλάδα από τη Βόρεια Αφρική μέσω θαλάσσης», δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη Βουλή την περασμένη εβδομάδα.
Περίπου 9.000 άνθρωποι έχουν φτάσει στην Κρήτη από τη Λιβύη από την αρχή του έτους, οι περισσότεροι από αυτούς τις τελευταίες εβδομάδες, ήδη σχεδόν διπλάσιοι από τον αριθμό για ολόκληρο το 2024.
Μόνο την τελευταία εβδομάδα, πάνω από 2.000 μετανάστες έφτασαν στην Κρήτη. Η ελληνική κυβέρνηση δέχεται επίσης κριτική τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από δικούς της αξιωματούχους για την «εγκατάλειψη» της υπόθεσης Λιβύης τα τελευταία χρόνια, σημείωσε το δημοσίευμα.
Συνολικά, υπήρξε αύξηση 7% στις παράτυπες διελεύσεις στην κεντρική Μεσόγειο κατά το πρώτο μέρος του έτους, σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη Λιβύη, σε σύγκριση με μια συνολική μείωση 20% σε όλες τις άλλες κύριες διαδρομές.
Στα τέλη Ιουνίου, η Ελλάδα ανέπτυξε δύο πολεμικά πλοία σε μια προσπάθεια να περιορίσει την πρόσφατη αύξηση των αφίξεων μεταναστών. Ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι αμφέβαλαν, ωστόσο, για την αποτελεσματικότητά τους, προειδοποιώντας ότι οι ναυτικές περιπολίες μπορεί να ενθαρρύνουν τους μετανάστες να πέσουν στη θάλασσα για να διασωθούν.
Η καταστολή στην Ελλάδα έχει προκαλέσει φόβους στην Ιταλία ότι περισσότεροι μετανάστες θα ωθηθούν σε ιταλικά ύδατα.
«Ανησυχούμε για την κατάσταση στη Λιβύη και την πρόσφατη αύξηση των παράτυπων αναχωρήσεων», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πριν από την επίσκεψη της ΕΕ στη χώρα την περασμένη εβδομάδα.
Το ζητούμενο όμως είναι η εξεύρεση λύσης και όχι απλά η ανησυχία στις Βρυξέλλες.
Διπλωμάτες περιέγραψαν την αποστολή της περασμένης εβδομάδας ως μια προσπάθεια να προσδιοριστούν ποιες λύσεις θα μπορούσαν να είναι εφικτές. Τα χρήματα της ΕΕ, άλλωστε, πιθανότατα θα έπαιζαν κάποιο ρόλο. Η ΕΕ σύναψε μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Τυνησία το 2023, στην οποία πλήρωσε τις Αρχές για να σταματήσουν τη μετανάστευση, αλλά οι διπλωμάτες αμφιβάλλουν ότι ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να αναπαραχθεί σε μια χώρα τόσο αποσταθεροποιημένη από αντίπαλες πολιτοφυλακές όπως η Λιβύη.
Οι Ρώσοι προ των πυλών
Μια πρόσφατη επίδειξη ρωσικών όπλων στη Βεγγάζη κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης έδειξε την αυξανόμενη εγγύτητα του Κρεμλίνου με τον Χαφτάρ.
Η Ρωσία θέλει ένα οχυρό στη Μεσόγειο, ειδικά μετά την λήξη της μίσθωσης του λιμανιού της Ταρτούς από τις νέες Αρχές στη Συρία μετά την πτώση του Ασαντ.
Ο Ταγιάνι προειδοποιεί ότι η Λιβύη είναι ο πιο πιθανός προορισμός για τη νέα ναυτική βάση της Μόσχας.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του πρακτορείου ειδήσεων Agenzia Nova, η Μόσχα θέλει επίσης να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα σε μια στρατιωτική βάση στη Σέμπα στη νότια Λιβύη, η οποία ελέγχεται από τον Χαφτάρ, και να στρέψει τους πυραύλους προς την Ευρώπη.
Πολλοί αναλυτές και διπλωμάτες δεν είναι καθόλου σίγουροι ότι η Μόσχα βρίσκεται ήδη στο στάδιο της στόχευσης πυραύλων προς την Ευρώπη από τη Λιβύη. Αλλά ακόμη και χωρίς τους πυραύλους, η Ρωσία μπορεί ήδη να χρησιμοποιήσει στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη για υλικοτεχνική υποστήριξη, «η οποία θεωρητικά θα μπορούσε να πλήξει την Ευρώπη», δήλωσε στο Politico ο Αρτούρο Βαρβέλι, ανώτερος πολιτικός συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων.
Μέχρι στιγμής, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει κυρίως τις βάσεις της Λιβύης για να διεξάγει τις επιχειρήσεις της στην υπόλοιπη Αφρική.
Υπάρχουν επίσης αυξανόμενοι φόβοι μεταξύ των νοτιοευρωπαίων αξιωματούχων, ότι η Ρωσία θα μπορούσε σύντομα να είναι σε θέση να αξιοποιήσει τη μετανάστευση από τη Λιβύη σε μια επανάληψη του υβριδικού πολέμου που ξεκίνησε στο ανατολικό μέτωπο της ΕΕ, όταν ανάγκασε πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή να περάσουν τα σύνορα της Λευκορωσίας προς την Πολωνία.
Δεν λείπουν όμως και οι τριβές ανάμεσα στους Λίβυους και τη Μόσχα, ανέφερε το Politico.
Ένας από τους διπλωμάτες είπε ότι το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία στερούσε από το ρωσικό Σώμα της Αφρικής τη χρηματοδότηση που χρειάζεται για να πληρώσει τις λιβυκές πολιτοφυλακές, δημιουργώντας εντάσεις με τους πληρεξούσιούς του και τον Χαφτάρ.
«Δεν βλέπω τους Ρώσους να αναλαμβάνουν» την επιχείρηση λαθρεμπορίου μεταναστών, δήλωσε στο Politico ο Καρίμ Μεζράν, ανώτερος συνεργάτης στο Ατλαντικό Συμβούλιο, αλλά «βλέπω τους Ρώσους να λένε στους Λίβυους: Τώρα είμαστε ο νέος ηγεμόνας και εσείς απλώς ακολουθείτε τις εντολές μας».
Αναζητώντας συμμάχους
Παρά τη σοβαρότητα αυτών των απειλών από τη Λιβύη, η Ιταλία και η Ελλάδα αγωνίζονται να πείσουν τους συμμάχους τους να αναλάβουν δράση.
Η Τζόρτζια Μελόνι συζήτησε για τη Λιβύη με τον Εμανουέλ Μακρόν σε μια τρίωρη συνάντηση στη Ρώμη στις 4 Ιουνίου.
Η Λιβύη «είναι φυσικά ένα θέμα καίριας σημασίας τόσο για την Ιταλία όσο και για τη Γαλλία», δήλωσε ιταλός αξιωματούχος με άμεση γνώση των συνομιλιών μεταξύ Παρισιού και Ρώμης, τονίζοντας «κοινές ανησυχίες, ιδίως για την ασφάλεια —όσον αφορά και την αυξανόμενη παρουσία της Ρωσίας εκεί— και τη μετανάστευση».
Ο ιταλός αξιωματούχος, ωστόσο, αναγνώρισε ότι υπάρχουν «αποχρώσεις» μεταξύ των θέσεων των δύο χωρών «σχετικά με τις πιθανές πολιτικές λύσεις».
Η Λιβύη προστίθεται ολοένα και περισσότερο στην ατζέντα περισσότερων διπλωματικών συζητήσεων, αλλά στην πράξη λίγα συμβαίνουν.
Ενώ η Ιταλία επιθυμεί απεγνωσμένα την υποστήριξη της Γαλλίας, ως μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, το θέμα απλά δεν είναι τόσο ζωτικής σημασίας για το Παρίσι όσο για τη Ρώμη, και μάλιστα εκθέτει τις πρόσφατες αποτυχίες της Γαλλίας στο Μάλι και τον Νίγηρα.
«Για την Ιταλία, το ζήτημα της Λιβύης είναι πιο κεντρικό βραχυπρόθεσμα από ό,τι για τη Γαλλία», δήλωσε στο Politico η Βιρζινί Κολομπιέ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Luiss στη Ρώμη και ειδική σε θέματα Λιβύης.
«Πολιτικά, η γαλλική κυβέρνηση έχει ελάχιστο ενδιαφέρον να φωνάζει για λύκους στη Ρωσία, επειδή αυτό υπογραμμίζει τις αποτυχίες της γαλλικής κυβέρνησης», είπε, σημειώνοντας ότι η Γαλλία έχει σταδιακά αποσυρθεί από τις αφρικανικές χώρες στην περιοχή του Σαχέλ, ενώ η Ρωσία έχει αυξήσει την παρουσία της εκεί.
Και με τις ΗΠΑ να στρέφονται ολοένα και περισσότερο προς τον Ειρηνικό, υπάρχουν ελάχιστες ελπίδες ότι η Ουάσινγκτον θα επενδύσει μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο στη σταθεροποίηση της χώρας.
Το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι η πιο πρόσφατη διακήρυξη του ΝΑΤΟ, που υπογράφηκε στις 25 Ιουνίου στη Χάγη, δεν αναφέρει καν την Αφρική.
«Κανείς δεν ήθελε να συμπεριληφθούν διχαστικά ζητήματα, καθώς το ΝΑΤΟ έχει πλέον μια πολύ μινιμαλιστική ατζέντα», δήλωσε ο Αλεσάντρο Μαρόνε, επικεφαλής του προγράμματος άμυνας, ασφάλειας και διαστήματος στη δεξαμενή σκέψης Istituto Affari Internazionali με έδρα τη Ρώμη.