«Μεταξύ του 2004 και του 2009, ποια σημαντική πρωτοβουλία ανελήφθη στα ελληνοτουρκικά; Γιατί εγώ δεν θυμάμαι κάποια», είπε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, στην τελευταία τηλεοπτική συνέντευξή του στον ΣΚΑΙ, επισημαίνοντας παράλληλα ότι η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή ναι μεν προσπάθησε, αλλά δεν κατόρθωσε να προχωρήσει σε συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με την κυβέρνηση της Λιβύης.

Τι ακριβώς συνέβη τότε;

Μια από τις προτεραιότητες που είχε τεθεί στην εξωτερική πολιτική των κυβερνήσεων Καραμανλή (2004-2009, με υπουργούς Εξωτερικών πρώτα τον Πέτρο Μολυβιάτη και εν συνεχεία την Ντόρα Μπακογιάννη) ήταν η οριοθέτηση Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) με την Αλβανία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Εκτός από την πιθανή εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων στις εν λόγω περιοχές, στην Αθήνα είχε πια καταστεί διακριτή η όλο και αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στις συγκεκριμένες χώρες, αλλά και ευρύτερα στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο.

Εξ ου και η ελληνική διπλωματία θα έπρεπε να δείξει ιδιαίτερη ενεργητικότητα και διάθεση προς διαπραγμάτευση για να κλείσουν αυτές οι συμφωνίες. Ως γνωστόν, συμφωνία υπογράφθηκε μόνο με την Αλβανία με βάση τη μέση γραμμή, λαμβάνοντας υπόψη την επήρεια όλων των νησιών της περιοχής. Παρόλα αυτά, η συμφωνία προσεβλήθη στο αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο και την κήρυξε αντισυνταγματική.

Με τη Λιβύη τα πράγματα ήταν δυσκολότερα, διότι η Τρίπολη κινείτο και τότε με τη λογική της Τουρκίας, χωρίς να αναγνωρίζει επήρεια σε όλα τα νησιά – και δη τα μικρά, συμπεριλαμβανομένης της Γαύδου – που υπάρχουν νοτίως της Κρήτης. Επίσης, η Λιβύη έχει κλείσει, ενάντια στις προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας, τον Κόλπο της Σύρτης. Τη διαπραγμάτευση με τη Λιβύη είχε αναλάβει ο υφυπουργός Εξωτερικών Γιάννης Βαληνάκης, ο οποίος συμμετείχε σε οκτώ γύρους συνομιλιών, σε έναν εκ των οποίων συνοδεύτηκε από τον Κάρολο Παπούλια, πρώην υπουργό Εξωτερικών του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος διατηρούσε προσωπική επαφή με τον Καντάφι.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες της εποχής, η διαπραγματευτική θέση της Αθήνας ήταν ότι θα αποδεχθεί το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, διότι δεν επηρεάζονταν περιοχές ευχερείς σε έρευνα και εκμετάλλευση, και ότι η Τρίπολη θα αποδεχθεί την πλήρη επήρεια της Γαύδου, όχι όμως και ορισμένων μικρότερων νησιών. Υπό αυτούς τους όρους, η Ελλάδα θα έχανε ελάχιστα τετραγωνικά χιλιόμετρα, αλλά θα έκλεινε μια πολύ σημαντική συμφωνία, οι προεκτάσεις της οποίας θα έφταναν, προφανώς, έως σήμερα.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ουδείς γνωρίζει ακριβώς τις αιτίες που απέτρεψαν την υπογραφή των συμφωνιών. Οπως λένε έμπειροι αναλυτές, σημασία έχει ότι έπειτα από πέντε χρόνια συζητήσεων δεν υπογράφηκε η συμφωνία, ενώ έμεναν μόνο οι λεπτομέρειες. Αυτό που μπορεί να εικάσει κανείς, σχεδόν με βεβαιότητα, είναι ότι το πολιτικό κλίμα της εποχής, χωρίς να υπάρχει το τουρκολιβυκό μνημόνιο και η ολοένα αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν επέτρεπε σε καμία κυβέρνηση να υπογράψει συμφωνία στην οποία ακόμα και το πιο μικρό ελληνικό νησί δεν θα λάμβανε πλήρη επήρεια. Πολλώ δε μάλλον από μια κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας του Καραμανλή, που διατράνωνε γενικώς μια σκληρή στάση στα εθνικά θέματα.

Η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Καραμανλή κατονομάστηκε, ειρωνικά, από τους επικριτές της με τον όρο «δόγμα της ακινησίας». Σε αυτό συνέβαλε και η στάση ουδετερότητας του Καραμανλή έναντι του Σχεδίου Ανάν, με την Αθήνα ουσιαστικά να μην λαμβάνει θέση στο κυπριακό δημοψήφισμα, ακυρώνοντας στην ουσία την πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης Σημίτη, η οποία είχε σχεδιάσει την ένταξη μιας ενιαίας Κύπρου στην ΕΕ.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Μολυβιάτης είχε επηρεαστεί από την επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή να προωθήσει τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου (1959), που οδήγησαν στην ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου, τις οποίες ο αποβιώσας πολιτικός θεώρησε ως την αρχή του τέλους της εξουσίας του προχουντικού ηγέτη της Κεντροδεξιάς. Πάντως, είναι αλήθεια ότι ο Μολυβιάτης δεν επεδίωξε να συνεχίσει ούτε τις ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης Σημίτη με την Τουρκία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, με πολλούς αναλυτές να εκτιμούν ότι σε εκείνη τη συγκυρία οι δύο πλευρές έφτασαν αρκετά κοντά στην κατ’ αρχήν συμφωνία.

Σε ό,τι αφορά το ζήτημα της Λιβύης, στο βιβλίο του ο Γιάννης Βαληνάκης υποστηρίζει ότι ενώ οι διαπραγματεύσεις ήταν πολύ κοντά στο να ολοκληρωθούν δεν ευοδώθηκαν καθώς έπεσε η κυβέρνηση του Καραμανλή, στο τέλος του καλοκαιριού του 2009. Οι συζητήσεις συνεχίστηκαν επί κυβέρνησης Παπανδρέου για να διακοπούν όταν κατέρρευσε το καθεστώς Καντάφι.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News