Ενας απανθρακωμένος πάπυρος, που ανακτήθηκε από μια ρωμαϊκή έπαυλη η οποία θάφτηκε κάτω από την στάχτη όταν εξερράγη ο Βεζούβιος πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια, ταυτοποιήθηκε ως το επιδραστικό έργο ενός αρχαίου Ελληνα φιλοσόφου.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν τον τίτλο και τον συγγραφέα στον πάπυρο του Ερκουλάνεουμ (η αρχαία πόλη Ηράκλειο, μεταξύ Νάπολης και Πομπηίας) μετά από έλεγχο του απανθρακωμένου παπύρου με ακτίνες Χ και το εικονικό ξετύλιγμά του σε υπολογιστή, και είναι η πρώτη φορά που τόσο κρίσιμες λεπτομέρειες συλλέγονται από τη συγκεκριμένη μέθοδο, γράφει στον Guardian ο επιστημονικός συντάκτης της βρετανικής εφημερίδας, Ιαν Σαμπλ.
Ιχνη γραμμάτων με μελάνι, ορατά στις ακτινογραφίες, αποκάλυψαν ότι το κείμενο είναι απόσπασμα του κειμένου «Περί Κακιών», το οποίο είναι μέρος ενός πολύτομου έργου, γραμμένου από τον επικούρειο φιλόσοφο Φιλόδημο τον πρώτο αιώνα π.Χ. Πρόκειται γα έναν από τους τρεις παπύρους από το Ερκουλάνεουμ, που φυλάσσονται στις Βιβλιοθήκες Μπόντλιαν στην Οξφόρδη.
«Είναι ο πρώτος πάπυρος στον οποίο το μελάνι ήταν ορατό κατά τη σάρωση», δήλωσε στον Guardian ο δρ Μάικλ ΜκΟσκερ, παπυρολόγος στο University College London, ο οποίος συνεργάζεται με ερευνητές στην Οξφόρδη για να διαβάσει το κείμενο. «Κανείς δεν ήξερε περί τίνος επρόκειτο. Δεν ξέραμε καν αν είχε γραφή πάνω του», είπε.
Ο πάπυρος είναι ένας από τους εκατοντάδες, που βρέθηκαν στη βιβλιοθήκη μιας πολυτελούς ρωμαϊκής βίλας που πιστεύεται ότι ανήκε στον πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα. Η βίλα θάφτηκε κάτω από στάχτη και ελαφρόπετρα όταν το Ερκουλάνεουμ καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία στην έκρηξη του 79 μ.Χ.
Κατά τις ανασκαφές του 18ου αιώνα ανακτήθηκαν πολλοί από τους αρχαίους παπύρους, οι περισσότεροι από τους οποίους φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης. Αλλά τα έγγραφα είναι τόσο πολύ καμένα, που θρυμματίζονται όταν οι ερευνητές προσπαθούν να τα ξετυλίξουν, και το μελάνι είναι δυσανάγνωστο στον απανθρακωμένο πάπυρο.
Η τελευταία εργασία βασίζεται σε προηγούμενες ανακαλύψεις από τον παγκόσμιο διαγωνισμό Vesuvius Challenge, που ξεκίνησε το 2023, ο οποίος προσφέρει βραβεία για την πρόοδο στην ανάγνωση των παπύρων από τρισδιάστατες ακτίνες Χ. Πέρυσι, μια ομάδα φοιτητών με γνώσεις υπολογιστών μοιράστηκε το μεγάλο βραβείο των 700.000 δολαρίων (615.820 ευρώ) για την ανάπτυξη λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης, που τους επέτρεψε να διαβάσουν 2.000 αρχαία ελληνικά γράμματα από έναν άλλο πάπυρο.
Ο πάπυρος PHerc. 172 της Μποντλιανής Βιβλιοθήκης σαρώθηκε τον περασμένο Ιούλιο στο «Diamond», την εθνική εγκατάσταση Ακτινοβολίας Σύγχροτρον του Ηνωμένου Βασιλείου στο Οξφορντσάιρ. Παραδόξως, κάποια ποσότητα μελανιού ήταν ορατή στις ακτινογραφίες, με τους ερευνητές να εντοπίζουν την αρχαία ελληνική λέξη «αηδία» τουλάχιστον δύο φορές στο έγγραφο.
Οι Σον Τζόνσον, και ξεχωριστά οι Μαρσέλ Ροτ και Μίχα Νόβακ, σε εργασίες τους στο Vesuvius Challenge και στο γερμανικό πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουγκ, αντίστοιχα, βρήκαν τον τίτλο και τον συγγραφέα του κειμένου στο εσωτερικό τμήμα του πάπυρου, κερδίζοντας το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού, ύψους 60.000 δολαρίων (52.792 ευρώ).
Μαζί με τις λέξεις «Περί Κακίας» και «Φιλόδημος», ένας αριθμός βιβλίου στο πάπυρο μπορεί να είναι ένα άλφα, γεγονός που υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι το πρώτο μέρος του έργου. Το «Περί Κακίας» περιλαμβάνει τουλάχιστον 10 βιβλία, με άλλα να καλύπτουν θέματα όπως η αλαζονεία, η απληστία, η κολακεία και η διαχείριση του νοικοκυριού.
Σύντομα, δε, όπως σημειώνει ο Ιαν Σαμπλ στον Guardian, οι ειδικοί θα πρέπει να γνωρίζουν πολύ περισσότερα για τους παπύρους. Δεκαοκτώ πάπυροι σαρώθηκαν στο κέντρο «Diamond» τον Μάρτιο και άλλοι 20 θα απεικονιστούν στην Ευρωπαϊκή Εγκατάσταση Ακτινοβολίας Σύγχροτρον στη γαλλική πόλη Γκρενόμπλ, αυτή την εβδομάδα.
«Βλέπουμε στοιχεία μελανιού σε πολλούς από τους νέους παπύρους που έχουμε σαρώσει, αλλά δεν τα έχουμε μετατρέψει ακόμη σε συνεκτικό κείμενο», δήλωσε ο δρ Μπρεντ Σιλς, επιστήμονας υπολογιστών στο πανεπιστήμιο του Κεντάκι και συνιδρυτής του Vesuvius Challenge. «Το εμπόδιο που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η μετατροπή των τεράστιων δεδομένων σάρωσης σε οργανωμένα τμήματα, κατάλληλα τμηματοποιημένα, ουσιαστικά ισοπεδωμένα και βελτιωμένα, έτσι ώστε τα στοιχεία του μελανιού να μπορούν στη συνέχεια να ερμηνευτούν ως πραγματικό κείμενο», πρόσθεσε.
Ο ΜακΟσκερ δήλωσε, τέλος: «Ο ρυθμός επιταχύνεται πολύ γρήγορα… Ολη η τεχνολογική πρόοδος που έχει σημειωθεί σε αυτό το θέμα έχει γίνει τα τελευταία τρία έως πέντε χρόνια και για τα χρονοδιαγράμματα των κλασικιστών, αυτό είναι απίστευτο. Ολα όσα λαμβάνουμε από τη βιβλιοθήκη του Ερκουλάνεουμ είναι καινούργια για εμάς».