Είναι «κάτι κακό» οι ενδείξεις αμφισβήτησης ή και εξέγερσης με λαϊκό ή ακόμη και με λαϊκιστικό χαρακτήρα; Μήπως το φαινόμενο αυτό είναι πρωτόγνωρο στη Δύση;
Οχι βέβαια, λέει ο Ραγκουράμ Ρατζάν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ινδίας και ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους-τραπεζίτες του κόσμου, γράφοντας στο Project Syndicate ένα άρθρο υπό τον τίτλο «Γιατί ο καπιταλισμός χρειάζεται τον λαϊκισμό».
Είναι απλός ο λόγος: επειδή ο καπιταλισμός έχει την ικανότητα να μεταμορφώνει την κριτική σε εργαλείο ανανέωσής του – έτσι επιβιώνει.
Στην ιστορία της αστικής δημοκρατίας υπήρξαν πολλοί επικριτές του καπιταλισμού, λέει ο Ρατζάν, οι οποίοι συνέβαλαν ώστε να διασφαλιστεί η καλή λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος και να καταπολεμηθεί η συγκέντρωση εκείνης της οικονομικής δύναμης η οποία συνεπάγεται την ευχέρεια επιρροής πολιτικών (προσώπων) ή και επιβολής πολιτικών (και προσώπων και προγραμμάτων).
Στην εποχή μας η παγκοσμιοποίηση, οι ψηφιακές τεχνολογίες και άλλοι παράγοντες επέτρεψαν σε ορισμένες εταιρείες να καταστούν κολοσσοί και μονοπώλια. Ο αρθρογράφος θεωρεί γόνιμη την αμφισβήτηση των δεσποζουσών στην αμερικανική αγορά εταιρειών από «πολιτικά κινήματα βάσης», όπως ακριβώς γράφει, «που διαμαρτύρονται για την ανέντιμη συμμαχία των ιδιωτικών και κυβερνητικών ελίτ».
Φέρνει παραδείγματα πολεμικής την οποία υπέστησαν οικονομικά μεγαθήρια όπως η Amazon και η Facebook ώστε να διατυπώσει την εξής άποψη: «Οταν λίγες εταιρείες κυριαρχούν στην οικονομία, τότε αναπόφευκτα συνεργάζονται με το κράτος σε επίπεδο ελέγχου, δημιουργώντας μια ανέντιμη συμμαχία της ελίτ με τον δημόσιο τομέα».
Παράδειγμα προς αποφυγήν
Ο Ρατζάν επικεντρώνει στη Ρωσία, στην «κατ’ ευφημισμόν δημοκρατική και καπιταλιστική χώρα», όπου «η ολιγαρχία, διατηρώντας καλές σχέσεις με το Κρεμλίνο και τον πλήρη έλεγχο στην εξόρυξη και στον τραπεζικό τομέα, απέκλεισε την πιθανότητα σημαντικού οικονομικού και πολιτικού ανταγωνισμού».
Οι πολύ μεγάλες, οι «σούπερ σταρ» εταιρείες της Αμερικής θα ευνοηθούν από την υγιή κριτική, λέει. Ο καπιταλισμός θα διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά του χωρίς εξαρτήσεις από το κράτος.
«Σήμερα, καθώς οι ήδη πολύ μεγάλες επιχειρήσεις γιγαντώνονται και η οικονομική δραστηριότητα εγκαταλείπει τις μικρές πόλεις και τις ημιαγροτικές περιοχές, ο λαϊκισμός αναδύεται και πάλι. Αν οι ψηφοφόροι, λ.χ. στα φτωχοποιημένα γαλλικά χωριά και στις αμερικανικές κωμοπόλεις, υποκύψουν στην απελπισία και χάσουν την ελπίδα στην οικονομία της αγοράς, τότε θα είναι ευάλωτες στις σειρήνες του εθνικισμού και του σοσιαλισμού. Αυτό θα θέσει τέρμα τόσο στην ευημερία όσο και στη δημοκρατία».
Για τον ινδό οικονομολόγο η λύση δεν είναι στην «επανάσταση», αλλά στην «εξισορρόπηση». Η σημερινή ελεύθερη αγορά έχει συμπτώματα νόσου, και η νόσος απαιτεί θεραπεία: «Μεταρρυθμίσεις από την κορυφή προς τα κάτω, αντιμονοπωλιακές νομοθετικές ρυθμίσεις, ενίσχυση των οικονομικά κατεστραμμένων κοινοτήτων, δημιουργία νέων ευκαιριών, ώστε ο κόσμος να μη χάσει την εμπιστοσύνη του στον καπιταλισμό, στη ζωντάνια των αγορών και στη δημοκρατία».