Ανεξάρτητα από την πολιτική άποψη που μπορεί να έχει διαμορφώσει ο καθένας σχετικά με το μεταναστευτικό ζήτημα, η τραγωδία που εκτυλίχθηκε τις προηγούμενες ημέρες στη νησίδα του Eβρου δοκιμάζει την ίδια την ηθική υπόσταση της κοινωνίας μας. Ας αφήσουμε προσώρας τις απάνθρωπες ειρωνείες μερικών για το νεκρό κοριτσάκι ή τις ακραίες συνωμοσιολογικές θεωρίες —που διαψεύστηκαν ηχηρά— περί μη ύπαρξης καν μεταναστών στη νησίδα. Πιστεύω πως όλοι οι άλλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε στο ότι η σκιά για τη χώρα μας είναι βαριά όταν υπάρχουν υπόνοιες – κάποιες από αυτές βάσιμες – ότι η προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στα σύνορά μας ασκείται με εγκληματική αμέλεια. Κανείς μας δεν μπορεί να ζεί μακάρια με τη σκέψη ενός πεντάχρονου κοριτσιού να πεθαίνει αβοήθητο κάποια χιλιοστά μέσα ή έξω από τα σύνορά μας.

Είναι επίσης σαφές πως η συνόρευση με την Τουρκία κάνει ένα ήδη δυσεπίλυτο ζήτημα όπως το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό ακόμη πιο περίπλοκο. Έχουμε απέναντί μας ένα σκληρό αυταρχικό καθεστώς, που μάλιστα βρίσκεται σε μία φάση πρωτοφανούς πίεσης από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Το γεγονός αυτό κάνει το καθεστώς του κ. Ερντογάν ακόμη πιο αδίστακτο. Το εύκολο λοιπόν είναι να πούμε πως η Τουρκία εκμεταλλεύεται τον πόνο των προσφύγων για τους δικούς της γεωστρατηγικούς σκοπούς. Το ζητούμενο όμως για την Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνδιαμορφωτής του νομικού της πολιτισμού, δεν είναι να αντιτάξει αυθαιρεσία στην αυθαιρεσία, αλλά να προασπιστεί και να ενισχύσει το κράτος δικαίου. 

Aς σημειωθεί ότι η ρητορική της χώρας μας απέναντι στην Τουρκία ορίζεται από -τουλάχιστον μία- εγγενή αντίφαση: με τις ενέργειές της η Τουρκία έχει ντε φάκτο απεκδυθεί τον χαρακτηρισμό της «ασφαλούς τρίτης χώρας» που με τόση κοντόφθαλμη αβροφροσύνη της έχει δωρίσει η ελληνική κυβέρνηση εδώ και δύο χρόνια. Πρόκειται για προϊόν νομικού βολονταρισμού της κυβέρνησης με σκοπό  να ικανοποιήσει το ακροατήριό της συντηρώντας τον μύθο ότι αρκεί μια υπουργική απόφαση για να πολλαπλασιαστούν οι απελάσεις. Στην πράξη όμως ούτε αποτέλεσμα φέρνει (αφού η Τουρκία δεν συνεργάζεται στις απελάσεις και επιστροφές) ούτε στέκει νομικά, ούτε υπηρετεί τις υπόλοιπες αιτιάσεις της Ελλάδας απέναντι στην Τουρκία. 

Ασφαλής τρίτη χώρα, όταν οδηγούνται αιτούντες άσυλο υπό την απειλή όπλων στα σύνορα, όταν υπάρχουν απειλές ή αποφάσεις για απέλαση στη Συρία και όταν άνθρωποι αφήνονται να πεθάνουν σε μία νησίδα, στη μέση ενός ποταμού, απλώς δεν νοείται. Φρονώ πως είναι ζήτημα χρόνου να διαπιστώσουν αυτή την αντίφαση και τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, πυροδοτώντας έναν νέο κύκλο αποφάσεων εις βάρος της χώρας μας.

Πώς μπορούμε λοιπόν να πετύχουμε την καλύτερη δυνατή ισορροπία μεταξύ φύλαξης των συνόρων και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Όπως και σε πολλά ζητήματα δημόσιας πολιτικής, το κλειδί κι εδώ είναι η διαφάνεια. Το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής έχει εδώ και καιρό ζητήσει τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου μηχανισμού παρακολούθησης παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων στα σύνορα. Η κυβέρνηση μέχρι πρότινος ηρνείτο πεισματικά να προχωρήσει σε μια τέτοια ρύθμιση και διάφοροι υποστηρικτές της στα ΜΜΕ είχαν σπεύσει να λοιδωρήσουν την πρόταση ως ανεδαφική και αντιβαίνουσα στην εθνική μας κυριαρχία. Μέχρι που ήρθε η καταδικαστική για την Ελλάδα απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για το Φαρμακονήσι καθώς και οι απειλές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πάγωμα των ευρωπαϊκών κονδυλίων λόγω της απουσίας – μεταξύ άλλων – ενός τέτοιου μηχανισμού. Έτσι, στα τέλη Ιουλίου, η κυβέρνηση προσπάθησε να ρίξει στάχτη στα μάτια των «κουτόφραγκων» με μία ανεπαρκέστατη ρύθμιση: αντί να δημιουργήσει ένα σοβαρό μηχανισμό, όρισε ως υπεύθυνο για τον αρχικό – και μόνο- έλεγχο των καταγγελιών έναν μετακλητό υπάλληλο του Υπουργείου. Ο ελεγχόμενος δηλαδή γίνεται ελεγκτής, ασκώντας κατά παρέκκλιση δημόσια εξουσία.

Η ελαφρότητα με την οποία αντιμετωπίζει η κυβέρνηση το θέμα αυτό είναι μάλλον απίθανο να ξεγελάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση και θα μας στοιχίσει στο μέλλον. Η δημιουργία μιας ανεξάρτητης διοικητικής οντότητας με πόρους, εξειδικευμένο προσωπικό και παρουσία σε όλα τα σύνορα της χώρας, επιφορτισμένης με το να ρίχνει φως σε περιστατικά όπως αυτό του Έβρου, καθίσταται πλέον επιτακτική ανάγκη. Αντίθετα από αυτά που πιστεύουν διάφοροι υπερπατριώτες, η δημιουργία ενός τέτοιου μηχανισμού δεν αποδυναμώνει τη δυνατότητα της χώρας να φυλάει τα σύνορά της: απλώς  αποδυναμώνει τη δυνατότητά της να αυθαιρετεί. Με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που ο δημοκρατικός έλεγχος της ΕΥΠ για το θέμα των παράνομων παρακολουθήσεων δεν υπονομεύει το έργο των υπηρεσιών πληροφοριών, αλλά τις θωρακίζει και τις προστατεύει – ενδεχομένως κι από τον ίδιο τους τον εαυτό.

Αν υπήρχε σε λειτουργία σήμερα ένας τέτοιος μηχανισμός θα μπορούσε να δώσει αποτελεσματικές απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα που τίθενται εδώ και ημέρες: πότε πέρασε η ομάδα προσφύγων για πρώτη φορά στην Ελλάδα; Ευσταθούν οι κατηγορίες για βίαιη επαναπροώθησή τους στην Τουρκία νωρίτερα τον Ιούλιο; Εγκλωβίστηκαν σε ελληνικό ή τουρκικό έδαφος; Σε ποιες ενέργειες προέβη η ελληνική κυβέρνηση για να αποσοβήσει την κρίση και να βοηθήσει ανθρώπους σε κίνδυνο; Παράλληλα θα συνεισέφερε στο χτίσιμο της εμπιστοσύνης, τόσο προς τους πολίτες όσο και προς τη διεθνή κοινότητα και στην αποσυμπίεση της έντασης. Θα αποτελούσε δε την καλύτερη προστασία από πάσης φύσεως fake news που κατέκλυσαν τα κοινωνικά δίκτυα στο απόγειο της κρίσης: από τα πιο γκροτέσκα ως τα πιο αληθοφανή.

Σε αυτό το δύσκολο διεθνές περιβάλλον όπου καλείται να δράσει η χώρα μας, είναι ζήτημα ουσίας και ηθικής τάξης να προβούμε σε μία γενναία αλλαγή παραδείγματος: να προτάξουμε τη διαφάνεια και την ειλικρίνεια απέναντι στη συνωμοσιολογία, την έλλειψη ενημέρωσης, τη δαιμονοποίηση δημοσιογράφων και ανθρωπιστικών οργανώσεων, τη διαρκή κατασκευή εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών. Με αυτόν τον τρόπο, η Ελληνική Πολιτεία θα μπορούσε να εξυπηρετήσει απείρως πιο αποτελεσματικά τις πάγιες θέσεις της για ουσιαστική διεθνή αλληλλεγγύη στο Προσφυγικό, διεθνή απομόνωση της Τουρκίας και καταδίκη των επικίνδυνων πρακτικών της.

* Ο Γιώργος Καμίνης είναι βουλευτής Επικρατείας και κοινοβουλευτικός υπεύθυνος για θέματα Μετανάστευσης και Ασύλου στο ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News