«Μπα, άμα θέλουν (οι μεγάλοι…) όλα γίνονται» είναι η μόνιμη επωδός στις συζητήσεις που ακούω να γίνονται για διάφορα θέματα, της καθημερινότητας ή μη. Ιδίως για αυτά που μας ταλαιπωρούν. Σχεδόν πάντα καταλήγουν στο γιατί η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν παρεμβαίνει για να διορθώσει τα όποια κακώς κείμενα. «Πού είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση….» λένε. Αυτή που μας αρέσει να κακολογούμε, να ξεφορτώνουμε πάνω της όλα τα δεινά, αλλά να στρεφόμαστε με ελπίδα σε αυτήν όταν παρουσιάζεται η ανάγκη.

Δεν έχει γίνει αντιληπτό, δεν είναι άλλωστε εύκολο, ότι η Ενωση δεν μπορεί να ασχολείται με όλα τα θέματα. Οτι δεν έχει αρμοδιότητα να ασχολείται με όλα και ότι ως εκ τούτου δεν είναι απλό να λαμβάνει αποφάσεις για όλα. Πρώτον, γιατί οι δύο ισχύουσες σήμερα Συνθήκες, η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης και η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ενωση, αφενός μπορεί να μη της το επιτρέπουν και αφετέρου γιατί οι κανόνες που οι ίδιες Συνθήκες ορίζουν μπορεί και να αποκλείουν εκ των πραγμάτων να ληφθεί απόφαση/λύση σε ένα ζήτημα.

Σύμφωνα με τις Συνθήκες, οι υπουργοί των κρατών της Ενωσης, όταν συνεδριάζουν για να υιοθετήσουν έναν νόμο, ανάλογα με το αντικείμενό του οφείλουν να τον εγκρίνουν είτε ομόφωνα είτε κατά πλειοψηφία. Εδώ αρχίζουν οι πρώτες δυσκολίες.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτυγχάνεται συμφωνία μεταξύ 28 κρατών που τις περισσότερες φορές έχουν διαμετρικώς αντίθετα συμφέροντα. Συνεπώς, η τελική έκβαση κάθε νομοθετικής διαδικασίας εξαρτάται από το εάν το αντικείμενό της απαιτεί απόφαση με ομοφωνία ή πλειοψηφία. Η ομοφωνία είναι η δύσκολη περίπτωση. Είναι για παράδειγμα η διαδικασία στην οποία προσκρούει συνήθως κάθε προσπάθεια να βρεθεί από τους 28 μία κοινή θέση σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Για τον λόγο αυτό και προκειμένου να πάρει νέα πνοή η ενοποιητική διαδικασία, με την πάροδο των ετών και μέσα από διαδοχικές αναθεωρήσεις των Συνθηκών, η λήψη των αποφάσεων με ομοφωνία περιορίστηκε σε πολύ λίγους τομείς. Οι περισσότερες αποφάσεις λαμβάνονται πια με πλειοψηφία (για την ακρίβεια, με ενισχυμένη πλειοψηφία).

Σε κάθε ευνομούμενο κράτος οι νόμοι και οι διατάξεις εγκρίνονται μέσα από πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες, και ίδιο συμβαίνει και στο επίπεδο της Ενωσης. Σε εθνικό επίδεδο οι κυβερνήσεις προτείνουν νόμους, τα νομοθετικά σώματα τους ελέγχουν, τους συζητούν και τους εγκρίνουν. Στην Ενωση όμως οι διαδικασίες είναι ακόμη πιο σύνθετες. Και δεν γίνεται αλλιώς. Ακόμη και στην περίπτωση που πρέπει να ληφθεί μια απόφαση κατά πλειοψηφία (η οποία όπως είπαμε είναι η συνήθης πρακτική) πρέπει να βρεθεί η συνισταμένη από τα εθνικά συμφέροντα 28 κρατών, πρέπει να μπουν στη ζυγαριά οι επιδιώξεις των εμπλεκόμενων παραγόντων στον σχετικό με τον νόμο τομέα, οικονομικό, κοινωνικό ή ό,τι άλλο, και φυσικά πρέπει να συγκλίνουν οι θέσεις των πολιτικών κομμάτων ή των πολιτικών ομάδων. Πρέπει να βρίσκεται η χρυσή τομή. Το ακόλουθο παράδειγμα είναι ενδεικτικό της δυσκολίας να επιτυγχάνονται βιώσιμες ισορροπίες και λύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Πριν από πολλά χρόνια η Ενωση, υπό την πίεση του οικολογικού κινήματος και των ιατρικών δεδομένων, ανέλαβε την πρωτοβουλία να αντιμετωπίσει το ζήτημα της μείωσης των νοσηρών εκπομπών των μηχανών εσωτερικής καύσης, κυρίως των μηχανών των αυτοκινήτων. Η αρχή λοιπόν έπρεπε να γίνει με τη βελτίωση των καυσίμων, της βενζίνης και του πετρελαίου. Αυτό προϋπέθετε αλλαγές στις μεθόδους παραγωγής των καυσίμων και βελτιώσεις των ίδιων των μηχανών που θα έκαιγαν τα νέα καύσιμα. Να αφαιρεθεί ας πούμε ο μόλυβδος από τη βενζίνη και το θείο από το πετρέλαιο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που έπρεπε να συναποφασίσει μαζί με το Συμβούλιο Υπουργών επί του θέματος, βρέθηκε μπροστά στα εξής αντικρουόμενα συμφέροντα: σε αυτά των διυλιστηρίων που έπρεπε να προσαρμόσουν την παραγωγή των καυσίμων στις νέες προδιαγραφές, σε αυτά της αυτοκινητοβιομηχανίας που έπρεπε να επενδύσει στη βελτίωση των κινητήρων και σε αυτά των καταναλωτών που δεν ήθελαν το κόστος της προσαρμογής να πέσει στις πλάτες τους. Τέλος, και σημαντικότερο για ένα Κοινοβούλιο, έπρεπε να εισακουστούν και να ικανοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι περιβαλλοντικές ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών που εκφράζονταν μέσα από τα «πράσινα» κόμματα. Πρόβλημα με τέσσερις σημαντικές παραμέτρους. Εύκολα συνεπώς αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δύσκολο είναι να λαμβάνονται ισορροπημένες αποφάσεις από τα δύο αρμόδια θεσμικά όργανα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών,  που καλούνται κάθε φορά να αποφασίσουν σε ζητήματα που σχεδόν πάντα έχουν ανάλογα χαρακτηριστικά με το ανωτέρω παράδειγμα.

Πώς λοιπόν καταφέρνει η Ενωση να ξεπερνάει τις δυσκολίες και να νομοθετεί χωρίς να μένουν ρήμα κενό οι επιδιώξεις της;

Τη λύση δίνουν οι θεμελιώδεις συμφωνίες που δίκην συντάγματος ορίζουν αυτά που επιτρέπεται να γίνουν και αυτά που δεν επιτρέπεται. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει αυθαίρετα. Ολα είναι συμφωνημένα, διατυπωμένα και υπογεγραμμένα από όλα τα κράτη στις Συνθήκες. Στα κείμενα που δίνουν τη δυνατότητα ακόμη και στα πιο μικρά και ανίσχυρα υπό άλλους όρους κράτη να έχουν λόγο και επιρροή στις αποφάσεις. Και το πιο μικρό κράτος, για παράδειγμα, όταν απαιτείται ομοφωνία για να παρθεί μια απόφαση, έχει το ίδιο βάρος με το μεγαλύτερο. Η Μάλτα των 400.000 ψυχών απέναντι στη Γερμανία των 82.000.000. Οι Συνθήκες λοιπόν ορίζουν με ακρίβεια πώς θα ληφθεί η κάθε απόφαση (με ομοφωνία ή με ειδική πλειοψηφία) και σε ποιον τομέα υπάγεται το κάθε θέμα. Αν υπάγεται στους τομείς που η Ενωση έχει την αποκλειστικότητα να παίρνει αποφάσεις ή στους τομείς που έχει αναλογικά ίση αρμοδιότητα με τα κράτη-μέλη («συντρέχουσα» αποκαλείται στις Συνθήκες) ή σε αυτούς που η Ενωση έχει μόνο υποστηρικτικό, συμπληρωματικό ή συντονιστικό ρόλο. Να ένα παράδειγμα τέτοιου ρόλου: η Παιδεία είναι σε όλα τα κράτη εθνική, αλλά το επιτυχημένο πρόγραμμα «Εράσμους» που αφορά τη δυνατότητα των φοιτητών να παρακολουθήσουν για ένα εξάμηνο μαθήματα σε ένα πανεπιστήμιο του εξωτερικού υποστηρίζεται οικονομικά και θεσμικά από την Ενωση.

Οταν οι Συνθήκες δίνουν στην Ενωση αποκλειστική αρμοδιότητα σε κάποιο συγκεκριμένο τομέα, τα κράτη μπορούν να νομοθετήσουν στον ίδιο μόνο εάν εξουσιοδοτηθούν από την Ενωση ή για να εφαρμόσουν μια σχετική απόφασή της

Όταν οι Συνθήκες δίνουν ίση (συντρέχουσα) αρμοδιότητα στην Ενωση και στα κράτη-μέλη σε κάποιον τομέα, αυτό πάει να πει ότι τόσο η Ενωση όσο και τα κράτη μπορούν να νομοθετούν στον συγκεκριμένο τομέα μόνο εάν ένας εκ των δύο δεν έχει ασκήσει την αρμοδιότητά του. Υπάρχει ακόμη και μία τρίτη κατηγορία τομέων κατά την οποία η Ενωση μπορεί να υποστηρίζει, να συντονίζει και να συμπληρώνει τις πολιτικές που εφαρμόζουν τα κράτη, χωρίς όμως να υποκαθιστά την αρμοδιότητά τους και χωρίς όμως να μπορεί να εναρμονίσει τις νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις τους,

Η Ενωση, τέλος, σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση, έχει αρμοδιότητα να καθορίζει και να θέτει σε εφαρμογή κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένου του προοδευτικού καθορισμού κοινής αμυντικής πολιτικής.

Ιδού λοιπόν παρακάτω οι τρεις κατηγορίες αρμοδιότητας με τους τομείς τους, έτσι ακριβώς όπως αναφέρονται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης μαζί με παραδείγματα θεματικών του κάθε τομέα και άλλες επεξηγήσεις.

Τομείς αποκλειστικής αρμοδιότητας

1. Τελωνειακή ένωση (ισχύει για τις άνευ δασμών εμπορικές ανταλλαγές μεταξύ των κρατών-μελών και των τρίτων κρατών που είναι τελωνειακώς συνδεδεμένα με την Ενωση, όπως η Τουρκία).
2. Ανταγωνισμός (αφορά τους κανόνες που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και την αποφυγή δημιουργίας μονοπωλίων).
3. Νομισματική πολιτική (για τα κράτη της Ευρωζώνης).
4. Διατήρηση των αλιευτικών πόρων (στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής, που υπογραμμίζει και τη μεγάλη σημασία που αποδίδει η Ενωση στον ορατό κίνδυνο να χαθούν οι πολύτιμοι πόροι των θαλασσών τόσο από περιβαλλοντικής όσο και από οικονομικής απόψεως).
5. Κοινή εμπορική πολιτική.
6. Σύναψη διεθνών συμφωνιών (εκείνων που προβλέπονται σε νόμο της Ενωσης ή αυτών που επηρεάζουν τη λειτουργία της).

Τομείς συντρέχουσας αρμοδιότητας

1. Εσωτερική αγορά (ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων).
2. Κοινωνική πολιτική (π.χ. προστασία και ασφάλεια των εργαζόμενων στους χώρους εργασίας, η ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών).
3. Οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή (π.χ. μείωση των διαφορών των επιπέδων ανάπτυξης, περιοχές υπό αποβιομηχάνιση, περιοχές με χρόνια φυσικά ή δημογραφικά προβλήματα).
4. Γεωργία και αλιεία (εκτός από τα μέτρα που λαμβάνονται για τη διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας).
5. Περιβάλλον (π.χ. διατήρηση, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, προστασία της υγείας, συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων, καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής).
6. Προστασία των καταναλωτών.
7. Μεταφορές (π.χ. διεθνείς και εθνικές, ασφάλεια των μεταφορών).
8. Διευρωπαϊκά δίκτυα (έργα υποδομής στους τομείς των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας).
9. Ενέργεια (π.χ. διασφάλιση της λειτουργίας της αγοράς ενέργειας και του ενεργειακού εφοδιασμού της Ενωσης, αποδοτικότητα και εξοικονόμηση ενέργειας, διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων).
10. Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (π.χ. απουσία ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, πρόληψη και καταπολέμηση της εγκληματικότητας, συνεργασία των αστυνομικών και των δικαστικών αρχών).
11. Ασφάλεια της δημόσιας υγείας.
12. Ερευνα και τεχνολογική ανάπτυξη (χωρίς να εμποδίζεται η αρμοδιότητα των κρατών).
13. Αναπτυξιακή συνεργασία και ανθρωπιστική βοήθεια (με αναπτυσσόμενες χώρες ανεξάρτητα από το εάν τα κράτη αναπτύσσουν και δικές τους πολιτικές).

Τομείς υποστηρικτικής, συμπληρωματικής ή συντονιστικής αρμοδιότητας

1. Προστασία και βελτίωση της υγείας (π.χ. πρόληψη των ασθενειών, επαγρύπνηση κατά των σοβαρών διασυνοριακών απειλών της υγείας, καταπολέμηση των ναρκωτικών).
2. Βιομηχανία (π.χ. εξασφάλιση των προϋποθέσεων ανταγωνιστικότητας, επιτάχυνση της προσαρμογής στις διαρθρωτικές μεταβολές, προαγωγή ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη επιχειρήσεων και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών).
3. Πολιτισμός (π.χ. υποστήριξη της γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού και της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών, προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, υποστήριξη της καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής δημιουργίας).
4. Τουρισμός (ενθάρρυνση τουριστικής επιχειρηματικότητας).
5. Παιδεία (π.χ.υποστήριξη της ανάπτυξης ευρωπαϊκής διάστασης στην Παιδεία, κινητικότητα των φοιτητών και των εκπαιδευτικών, συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων).
6. Επαγγελματική εκπαίδευση, νέοι και αθλητισμός.
7. Πολιτική προστασία (ενθάρρυνση της συνεργασίας των κρατών για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας στην πρόληψη των καταστροφών).
8. Διοικητική συνεργασία (υποστήριξη της βελτίωσης των διοικητικών δυνατοτήτων ως προς την εφαρμογή του Δικαίου της Ενωσης).

Μετά από την παράθεση αυτή, διαδικασιών, κατηγοριών, τομέων και επιμέρους πολιτικών, πρέπει εν κατακλείδι να λεχθεί ότι όσοι πιστεύουν πως «όλα γίνονται» δεν έχουν και εντελώς άδικο. Αν συμφωνούν και οι 28 αρχηγοί των κρατών και των κυβερνήσεων που συγκροτούν αυτή την Ενωση που δεν έχει παρόμοιό της στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεδομένου ότι είναι η πρώτη φορά που ανεξάρτητα κράτη εκχωρούν με τη θέλησή τους και εν ειρήνη τμήματα της εθνικής τους κυριαρχίας σε υπερεθνικούς οργανισμούς, ναι, όλα μπορούν να γίνουν.

* Ο Γιάννης Κοκκάλας είναι συντ. υπάλληλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News