Το ναυάγιο του φέρι «Γιάν Χεβέλιους» τα ξημερώματα της 14ης Ιανουαρίου 1993 στη Βαλτική Θάλασσα είναι το πιο πολύνεκρο ναυτικό δυστύχημα στα πολωνικά χρονικά σε καιρό ειρήνης· 56 από τους 64 επιβαίνοντες σε αυτό πνίγηκαν στα παγωμένα νερά. Εχει όμως και πολλά επιμέρους χαρακτηριστικά που καθιστούν αναπόφευκτες τις συγκρίσεις με άλλες ανάλογες τραγωδίες, όπως εκείνη των Τεμπών.

Το MS Jan Heweliusz είχε κατασκευαστεί το 1977 στη Νορβηγία και ανήκε στην εταιρεία Polskie Linie Oceaniczne, που ήταν κρατική, αφού τα πάντα στη σοσιαλιστική Πολωνία ήταν κρατικά.

Είχε τη φήμη «πλωτού φερέτρου», καθώς οι καταγεγραμμένες ζημιές και τα προβλήματα που παρουσίαζε ήταν περισσότερα από κάθε άλλο πλοίο της χώρας – πάνω από 25. Το 1986 είχε πιάσει φωτιά και για να μπαλωθούν οι ζημιές το κατάστρωμα είχε «στρωθεί» με 70 τόνους τσιμέντου, γεγονός που επιδείνωσε τρομερά τη σταθερότητά του. Εξυπακούεται ότι η επίστρωση ενός πλοίου με τσιμέντο είναι παράνομη.

Τέσσερις ημέρες πριν από το τελευταίο του ταξίδι είχε προσκρούσει στο λιμάνι του Ισταντ, στη Σουηδία, με συνέπεια να πάθει σοβαρή ζημιά στην πρύμνη, από όπου έμπαιναν νερά. Και αυτή η ζημιά μπαλώθηκε όπως-όπως με εντολή της εταιρείας, και το πλοίο ξεκίνησε λίγο πριν τα μεσάνυχτα, από το Σουινοούστσιε στα γερμανοπολωνικά σύνορα, για τη Σουηδία. Τρεις ώρες αργότερα συνάντησε τον τυφώνα Βερένα, για τον οποίο δεν είχε ενημερωθεί, άρχισε να γέρνει και μέσα σε λιγότερο από 40 λεπτά ανατράπηκε και βυθίστηκε.

Οσα θα δείτε στην καλογυρισμένη σειρά του Netflix δεν είναι ακριβώς η πραγματική ιστορία του «Χεβέλιους». Είναι ένας συνδυασμός όλων των πιθανών και απίθανων θεωριών που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς: Το πλοίο κουβαλούσε, κρυφά, όπλα του πολωνικού στρατού και απόρρητα διπλωματικά έγγραφα· παραλίγο να συγκρουστεί με γερμανικό αλιευτικό, το οποίο διαμέλισε κατά λάθος μερικούς από τους ναυαγούς· διασωστικό ελικόπτερο αναποδογύρισε μια λέμβο με συνέπεια να πνιγούν επιζώντες· ένας από τους συμμετέχοντες στην Επιτροπή Διερεύνησης δολοφονήθηκε, κ.λπ.

Η Επιτροπή Διερεύνησης, στην πραγματικότητα, και παρά τις εξώφθαλμες προσπάθειες να απαλλαγεί η κρατική εταιρεία ώστε να μη δώσει αποζημιώσεις και κινδυνεύσει οικονομικά, δεν κατέληξε σε κανένα συμπέρασμα και κανένας δεν τιμωρήθηκε. Χρόνια αργότερα, ένα νέο πόρισμα απεφάνθη ότι ευθύνονταν εξίσου η εταιρεία, οι λιμενικές αρχές, που επέτρεψαν στο πλοίο να αποπλεύσει, και ο καπετάνιος, που το οδήγησε στην καταιγίδα.

Το 2005 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο έκρινε ότι η επίσημη έρευνα για το ναυάγιο δεν ήταν αμερόληπτη και επιδίκασε αποζημιώσεις ύψους 4.600 ευρώ σε κάθε έναν από τους συγγενείς των θυμάτων.

Ο δημοσιογράφος Ανταμ Ζαντβόρνι έχει μελετήσει σε βάθος την υπόθεση του ναυαγίου. «Το “Χεβέλιους” βυθίστηκε δύο φορές», έγραψε στο ομότιτλο βιβλίο του, «μία στη Βαλτική και μία σε μια θάλασσα από ψέματα».

Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο κρατικό πολωνικό ραδιόφωνο, όταν ρωτήθηκε γιατί πέριξ του ναυαγίου αναπτύχθηκαν τόσες θεωρίες συνωμοσίας, απάντησε: «Κάθε φορά που αποκρύπτονται πληροφορίες, ειδικά από το κράτος και τους θεσμούς του –οι οποίοι, εν προκειμένω, δεν αποκάλυψαν την τεχνική κατάσταση του πλοίου–, δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για θεωρίες συνωμοσίας.

»Στο όνομα υψηλότερων στόχων, του εθνικού συμφέροντος της Πολωνίας ή, πιο συγκεκριμένα, της προστασίας της κρατικής ναυτιλιακής εταιρείας στην οποία ανήκε το “Χεβέλιους”, παραλείφθηκαν πληροφορίες για διαρκή παραμέληση, ατυχήματα και σοβαρές δυσλειτουργίες».

Το Χεβέλιους δεν βυθίστηκε από καμια συνωμοσία εκτός από εκείνη της χρόνιας αδιαφορίας και αδιαφάνειας.

Η υπόθεση του ναυαγίου και της επακόλουθης διαχείρισης είναι η απόλυτη απεικόνιση της μετακομμουνιστικής Πολωνίας: «Ηταν ένα χάος. Ηταν δύσκολο ακόμη και να διαπιστωθεί πόσοι άνθρωποι πέθαναν. Κανείς δεν ενημέρωνε τους δημοσιογράφους. Καθένας έλεγε ό,τι ήθελε. Από πολλές απόψεις, το Χεβέλιους έγινε μια μεταφορά για το κράτος που υπήρχε εκείνη την εποχή», λέει ο Ζαντβόρνι.

«Είχαν περάσει τρία χρόνια από τον πολιτικό μετασχηματισμό, ωστόσο δεν υπήρχαν ακόμη συμφωνίες με γειτονικές χώρες για τον συντονισμό των επιχειρήσεων θαλάσσιας διάσωσης. Σχεδόν τίποτα δεν λειτούργησε όπως έπρεπε και τα πράγματα πήγαν πιο άσχημα απ’ όσο θα μπορούσε ακόμη και να φανταστεί κανείς».

Κατά τον ίδιο το δυστύχημα ήταν πολυπαραγοντικό: Το πλοίο δεν είχε σωστή ενημέρωση για τον καιρό, βιαζόταν να φτάσει απέναντι διότι σε αυτό επέβαινε ένα μέλος του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας που είχε την επομένη ραντεβού στη Σουηδία, τα φορτηγά στο αμπάρι δεν ήταν καλά δεμένα και η ζημιά στην πρύμνη δεν είχε επισκευαστεί επαρκώς.

Με τη βύθιση του «Χεβέλιους» άρχισε να κυκλοφορεί ευρέως ακόμα μια φήμη, ότι σε αυτό επέβαινε άγνωστος αριθμός μεταναστών από τη Ρουμανία, οι οποίοι κρύβονταν στα βαγόνια των τρένων που μετέφερε. Πράγματι, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 αυτό συνέβαινε συχνά, όμως δεν βρέθηκαν αποδείξεις ότι στο συγκεκριμένο πλοίο επέβαιναν λαθρεπιβάτες.

Το «Χεβέλιους» είναι ο «πολωνικός Τιτανικός», όχι τόσο λόγω της φύσης του δυστυχήματος, αλλά επειδή αποκάλυψε μια χιονοστιβάδα από εγκληματικές παραλείψεις που συσσωρεύθηκαν με τα χρόνια. Και μετά, μια προσπάθεια να στραφούν αρχικά οι ευθύνες προς τον τυφώνα, ο οποίος φυσικά δεν μπορεί να δικαστεί, και αργότερα προς τον καπετάνιο, που βρισκόταν στον βυθό της Βαλτικής μαζί με το πλοίο του.

Το πλοίο ήταν πράγματι ένα πλωτό φέρετρο και ένα ολόκληρο κρατικό σύστημα που το είχε μετατρέψει σε τέτοιο ήθελε να αποφύγει τις ευθύνες. Η Επιτροπή του υπουργείου Ναυτιλιακών Υποθέσεων, η Εισαγγελία, τα Ναυτικά Επιμελητήρια και η Κρατική Επιθεώρηση Εργασίας, όλα απομεινάρια και συνέχεια ενός μηχανισμού δεκαετιών, προσπάθησαν να κάνουν αυτό που έκαναν και επί κομμουνιστικής διακυβέρνησης της χώρας: Να προστατεύουν με κάθε κόστος το κράτος και τους αξιωματούχους του. Και σε έναν βαθμό το κατάφεραν, αγνοώντας το γεγονός ότι ο κόσμος είχε αλλάξει και κανείς δεν ήθελε πλέον να ζει σε μια τέτοια χώρα.

«Θυμάμαι την Πολωνία πριν από τριάντα χρόνια και σκέφτομαι την πρωτοχρονιάτικη ομιλία του Λεχ Βαλέσα. Δύο εβδομάδες πριν από την καταστροφή του “Χεβέλιους” είχε πει πως η χώρα βρισκόταν “σε ένα ταξίδι προς έναν καλύτερο κόσμο”», λέει ο Ζαντβόρνι. «Ενας πολιτικός σχολιαστής είχε προσθέσει ότι “αυτό το ταξίδι περνάει πάνω από μια θυελλώδη θάλασσα μεταμόρφωσης”. Νομίζω ότι αυτά τα λόγια αποτυπώνουν το πνεύμα αυτής της ιστορίας».

Και κάθε ανάλογης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News