Ποιος θα κατακτήσει το στρατηγικό έπαθλο της βασικής πύλης εισόδου του αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) προς τη Νοτιοανατολική και την Κεντρική Ευρώπη με σκοπό την αντικατάσταση του ρόλου της Μόσχας, η οποία διαφέντευε επί δεκαετίες την αγορά αερίου στην περιοχή;
Οι εξελίξεις στο αμέσως προσεχές διάστημα ίσως προσφέρουν την απάντηση στο ερώτημα αυτό, καθώς η Ουάσινγκτον εμφανίζεται να επιθυμεί να αξιοποιήσει εμπορικά και γεωπολιτικά την οδό και τις υποδομές του Κάθετου Διαδρόμου Αερίου (Vertical Gas Corridor – VGC), που εκκινεί από την Ελλάδα και καταλήγει στην Ουκρανία – τη χώρα που διαθέτει τις μεγαλύτερες και πιο στρατηγικά τοποθετημένες αποθήκες αερίου στην Ευρώπη.
Το διακύβευμα είναι τεράστιο, σε μια χρονική στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει θέσει την 1η Ιανουαρίου 2028 ως ορόσημο για πλήρη απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούν να μετατραπούν στον βασικό προμηθευτή της Γηραιάς Ηπείρου.
Το συνέδριο στην Αθήνα, οι Αμερικανοί και ο Ζελένσκι
Η Αθήνα κινείται δυναμικά το τελευταίο διάστημα, έχοντας να προσφέρει τόσο τον τερματικό σταθμό LNG της Ρεβυθούσας όσο επίσης (και κυρίως) την πλωτή μονάδα επαναεριοποίησης (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη στους αμερικανικούς σχεδιασμούς της κυβέρνησης Τραμπ. Κομβική θεωρείται στο πλαίσιο αυτό η πραγματοποίηση, στα τέλη της επόμενης εβδομάδας (6-7 Νοεμβρίου) στην ελληνική πρωτεύουσα, του συνεδρίου της Σύμπραξης για τη Διατλαντική Συνεργασία (P-TEC), σε συνεργασία με τα υπουργεία Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδος, καθώς και της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Atlantic Council.
Η δε παρουσία δύο αμερικανών υπουργών, του Νταγκ Μπέργκαμ (Εσωτερικών) και του Κρις Ράιτ (Ενέργειας), καταδεικνύει πόσο έντονο είναι το ενδιαφέρον της Ουάσινγκτον. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, να υπογραφούν και συμβόλαια προμηθειών αερίου προς το Κίεβο και άλλες συμφωνίες στο περιθώριο του P-TEC, όπου είναι πιθανό να υπάρξει υψηλόβαθμη ουκρανική εκπροσώπηση.
Με δεδομένο επίσης ότι στις 13-14 Νοεμβρίου θα λάβει χώρα στη Βαρσοβία η συνάντηση Rebuild Ukraine για τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, όπου ο VGC αναμένεται να προβληθεί ως έργο κομβικής σημασίας, είναι σαφές ότι η ελληνική κυβέρνηση θέλει να αναδείξει όσο περισσότερο μπορεί τον ρόλο της.
Ορισμένοι εταίροι και σύμμαχοι θα ήθελαν ίσως από την Αθήνα να αποστείλει όπλα στην Ουκρανία, αλλά κάποιοι από αυτούς (π.χ. η Γερμανία ή η Πολωνία) θα ήθελαν να έχουν εκείνοι προβάδισμα στην ενεργειακή σκακιέρα με επίκεντρο την Ουκρανία (σ.σ.: τόσο το Βερολίνο όσο και η Βαρσοβία έχουν αναπτύξει σοβαρότατες υποδομές LNG). Η ελληνική συνδρομή, όμως, μπορεί να λάβει διαφορετικές μορφές.
Είναι επίσης πιθανό να βρεθεί στην Αθήνα περί τα μέσα Νοεμβρίου ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, μια επίσκεψη κατά τη διάρκεια της οποίας θα συζητηθεί τόσο ο VGC όσο και το σχέδιο ανάπτυξης του διαδρόμου Αλεξανδρούπολης-Οδησσού, που προς το παρόν προωθείται παρασκηνιακά αλλά έχει την ισχυρή υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Οι πρώτες σκέψεις και ο ρόλος του Πάιατ
Ο σχεδιασμός για τον VGC δεν είναι καινούριος. Ουσιαστικά, οι ρίζες του βρίσκονται στο διάστημα μετά τον πρώτο πόλεμο στην Ουκρανία, το 2014, όταν η αμερικανική πλευρά είχε οραματιστεί έναν ενεργειακό διάδρομο που θα εκκινεί από το Αιγαίο Πέλαγος και θα φθάνει ως τη Βαλτική Θάλασσα.
Αλλωστε το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν άπλετο υγροποιημένο φυσικό αέριο προς εξαγωγή αποτελούσε τη βάση των σχεδιασμών, σημαντικό ρόλο στους οποίους έπαιζε και η «Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών» (Three Seas Initiative – 3SI), ενός project οικονομικής συνεργασίας με έμφαση στην ενέργεια, στις μεταφορές και στην ψηφιακή συνδεσιμότητα, με τη συμμετοχή 13 χωρών εντός του γεωγραφικού χώρου μεταξύ Αδριατικής Θάλασσας, Βαλτικής Θάλασσας και Μαύρης Θάλασσας. Κομβικό ρόλο, από διάφορες θέσεις, στην προώθηση της πρωτοβουλίας αυτής είχε ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα, Τζέφρι Πάιατ.
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, το σχέδιο της απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο έλαβε ευρύτερη δυναμική. Αυτή ενισχύθηκε περισσότερο μετά τον Δεκέμβριο του 2024, όταν πλέον το Κίεβο αποφάσισε να μην ανανεώσει τη συμφωνία διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου που είχε υπογραφεί το 2019.
Το αποτέλεσμα ήταν η διακοπή προμήθειας αερίου από τη Ρωσία προς την Ευρώπη και ο αγωγός Turk Stream έγινε, από την 1η Ιανουαρίου 2025, η μόνη χερσαία οδός για το ρωσικό αέριο σε ευρωπαϊκές χώρες. Η κίνηση του Κιέβου ήταν όμως, όπως προαναφέρθηκε, το τελευταίο επεισόδιο στην αλλαγή της «γεωγραφίας του φυσικού αερίου» στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι «μεγάλοι παίκτες» κοιτούν πλέον την επόμενη ημέρα.
Τα κομμάτια του παζλ
Η απόκτηση κομβικού ρόλου εκ μέρους της Αθήνας στο ενεργειακό παζλ είναι σφόδρα επιθυμητή, αλλά δεν θα είναι εύκολη. Ο όρος «ενεργειακός κόμβος» ακούγεται πολύ ωραίος, δεν χορηγείται όμως αυτομάτως. Η Ελλάδα έχει υποδομές για να καταστεί απαραίτητη για τον Κάθετο Διάδρομο, αλλά απαιτούνται, όπως τονίζουν άριστα ενημερωμένες πηγές, δύο πράγματα.
Το πρώτο είναι να προχωρήσουν ομαλά τα επόμενα βήματα του VGC που αφορούν και άλλες χώρες. Το δεύτερο είναι να εμφανιστεί η Ελλάδα αξιόπιστη στην προώθηση των δικών της προσπαθειών για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στα νοτιοδυτικά και νότια/νοτιοανατολικά της Κρήτης, πεδίο στο οποίο αναμένεται να δραστηριοποιηθούν αμερικανικοί ενεργειακοί κολοσσοί, ακόμη και εντός του 2026.
Ο Κάθετος Διάδρομος θα συνδέει επτά χώρες: Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Μολδαβία, Ουκρανία. Παράλληλα, απαιτείται η συνεργασία μεταξύ εννέα συνολικά διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς: του ΔΕΣΦΑ και της εταιρείας Gastrade (Ελλάδα), της Bulgartransgaz και της ICGB (Βουλγαρία), της Transgaz (Ρουμανία), της FGSZ (Ουγγαρία), της Eustream (Σλοβακία), της VestMoldTransgaz (Μολδαβία) και της GTSOU (Ουκρανία).
Κρίσιμος κρίκος για την επιτυχία του σχεδίου είναι η Βουλγαρία (την οποία πρόσφατα επισκέφθηκε για τον ρόλο αυτόν ο επίτροπος Ενέργειας Νταν Γιόργκενσεν) και η διασύνδεσή της τόσο με την Ελλάδα όσο και με τη Ρουμανία, ώστε να μπορούν να μεταφέρονται αυξανόμενες ποσότητες αερίου από Νότο προς Βορρά.
Η προτεραιότητα στρέφεται στους επονομαζόμενους «βρόχους» (loopings) μεταξύ Kulata-Kresna και Rupcha-Vetrino και στην κατασκευή των αντίστοιχων διασυνδετήριων αγωγών που θα επιτρέψουν την αύξηση της χωρητικότητας. Ο πρώτος θα συνδράμει ώστε η δυναμικότητα μεταφοράς στο ελληνοβουλγαρικό σκέλος να αυξηθεί κατά 50% (από τα 2,3 δισ. σε 3,6 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως) και ο δεύτερος ώστε να αυξηθεί η δυναμικότητα από τη Βουλγαρία στη Ρουμανία από τα 5 δισ. στα 10 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως.
Υπάρχουν, τέλος, άλλα δύο σημεία που χρήζουν προσοχής. Για να λειτουργήσει ο VGC όπως θα ήθελαν οι Αμερικανοί, απαιτείται και η αξιοποίηση του αγωγού Trans-Balkan, ο οποίος χρονολογείται από τη σοβιετική περίοδο αλλά πλέον δεν στέλνει αέριο από βορρά προς νότο, αλλά και από νότο προς βορρά. Αυτός ο αγωγός θα μπορούσε να γεμίσει με μη-ρωσικό αέριο (π.χ. αζερικό), αλλά θα ενίσχυε μελλοντικά τον ρόλο της Τουρκίας, τόσο ως διαμετακομιστικού κόμβου όσο και λόγω της ανακάλυψης τουρκικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα – κάτι που ισχύει και για τη Ρουμανία, όπου έχουν εντοπιστεί σημαντικότατα κοιτάσματα αερίου.
Ακόμη σημαντικότερο όμως (αλλά και πιο άμεσο) για την τελική επιτυχή έκβαση είναι το ζήτημα των τιμών. Η πρόσφατη επιτυχής δημοπρασία μεταφοράς LNG από την Ελλάδα στην Ουκρανία είναι θετική ένδειξη, αλλά τα ερωτηματικά παραμένουν για το κατά πόσον οι διαχειριστές θα καταφέρουν να συμφωνήσουν ώστε να υπάρξει εφαρμογή ενιαίας τιμολόγησης που θα μείωνε το τελικό κόστος κατά περίπου 25% και θα καθιστούσε τον Κάθετο Διάδρομο ανταγωνιστικό έναντι άλλων οδεύσεων, όπως αυτή μέσω Πολωνίας.