Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε θέση που πριν από λίγα χρόνια θα διάβαζε κανείς μόνο σε υποθετικά σενάρια.
Η ευρωπαϊκή γεωγραφία της ενέργειας, των logistics, των δεδομένων και της στρατιωτικής υποστήριξης μετατοπίζεται και η χώρα περνά από την κατηγορία του παρατηρητή στην κατηγορία του κόμβου. Λιμάνια, FSRU, αγωγοί, υποθαλάσσια καλώδια και ενεργειακές διασυνδέσεις συνθέτουν ένα δίκτυο με ρόλο που ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα: η σταθερή λειτουργία του επηρεάζει την Ευρώπη και τη Συμμαχία. Αυτό αποτελεί στρατηγικό επίτευγμα. Ομως κάθε αναβάθμιση φέρνει και νέα ευθύνη: ο κόμβος πρέπει να λειτουργεί σε κάθε συνθήκη, όχι μόνο στη «φωτεινή» περίοδο της ειρήνης. Στη σύγχρονη γεωπολιτική πραγματικότητα, η ισχύς προϋποθέτει ανθεκτικότητα.
Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που απέκτησαν κρίσιμες υποδομές με διεθνή σημασία, η αναβάθμιση συνοδεύτηκε από μια θεμελιακή συνειδητοποίηση: τα λιμάνια, τα FSRU και τα δίκτυα ενέργειας δεν είναι μόνο μοχλοί ανάπτυξης· είναι και θεμέλιο εθνικής ασφάλειας. Από αυτή τη στιγμή ωρίμανσης πέρασε η Ιταλία — και εκεί βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα.
Η Ιταλία βρέθηκε την προηγούμενη δεκαετία σε παρόμοιο σταυροδρόμι. Οταν τα λιμάνια και οι ενεργειακές της υποδομές απέκτησαν κεντρικό ρόλο για τη Μεσόγειο και την Ευρώπη, αντιμετωπίστηκαν όχι ως αποσπασματικά έργα ανάπτυξης, αλλά ως ενιαίο σύστημα στρατηγικής σημασίας. Εντεκα κρίσιμες υποδομές πέρασαν σε κοινή αρχιτεκτονική ασφάλειας, με σαφείς ρόλους και κεντρικό συντονισμό: άμυνα, ενέργεια, πληροφορίες, πολιτική προστασία και περιβάλλον λειτούργησαν ως μία αλυσίδα συνέχειας. Οι Ενοπλες Δυνάμεις δεν ανέλαβαν τη διαχείριση των υποδομών· ανέλαβαν την εγγύηση ότι ό,τι είναι κρίσιμο για την Ιταλία θα παραμείνει λειτουργικό σε κάθε σενάριο. Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε παρόμοια στιγμή ωρίμανσης.
Με την Οδηγία 2022/2557 (CER Directive), η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει καθαρά το πλαίσιο: τα κράτη-μέλη οφείλουν να χαρτογραφήσουν τις κρίσιμες οντότητές τους, να διενεργούν τακτικές αξιολογήσεις κινδύνου και να διαθέτουν σχέδιο συνέχειας λειτουργίας απέναντι σε φυσικές, τεχνολογικές ή υβριδικές απειλές. Η ΕΕ δεν επιδιώκει να υποκαταστήσει τα κράτη· διασφαλίζει ότι ό,τι είναι κρίσιμο για την Ευρώπη θα παραμένει λειτουργικό σε κάθε συνθήκη. Για την Ελλάδα, που εξελίσσεται σε πύλη ενεργειακής ασφάλειας της ηπείρου, αυτό το πλαίσιο λειτουργεί ταυτόχρονα ως υποχρέωση και ως ευκαιρία.
Στην ελληνική έννομη τάξη, η μεταφορά αυτής της πραγματικότητας έχει ήδη ξεκινήσει: με τον Νόμο 5160/2024 ενσωματώθηκε η Οδηγία NIS2 περί κυβερνοασφάλειας, ενώ με τον Νόμο 5236/2025 ορίστηκε η Γενική Γραμματεία Προστασίας Κρίσιμων Οντοτήτων του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη ως αρμόδια αρχή για την υλοποίηση της Οδηγίας 2022/2557. Το θεσμικό πλαίσιο υπάρχει· τώρα το ζητούμενο είναι η εφαρμογή.
Στο ΝΑΤΟ, η προστασία αυτού του πυλώνα αποτελεί τμήμα της αλυσίδας αποτροπής. Οι κρίσιμες υποδομές — ό,τι στηρίζει ενέργεια, logistics, στρατιωτική υποστήριξη και δεδομένα — αντιμετωπίζονται ως πολλαπλασιαστές ισχύος και ταυτόχρονα ως σημεία ενδιαφέροντος υπό πίεση. Ο στόχος δεν είναι η στρατιωτικοποίηση των υποδομών, αλλά η διαρκής επιχειρησιακή τους λειτουργία σε περίοδο κρίσης. Καθώς η γεωγραφία της αποτροπής μετατοπίζεται προς τον άξονα Μαύρη Θάλασσα – Ανατολική Μεσόγειος – Αιγαίο, η Ελλάδα μετακινείται από τη «μεθόριο» στο «κέντρο» της συμμαχικής αρχιτεκτονικής. Η ανθεκτικότητα των υποδομών αποτελεί πλέον παράγοντα συλλογικής ασφάλειας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσθέτουν σε αυτό το πλαίσιο μια τρίτη διάσταση: τη διαχρονική σύνδεση ισχύος και λειτουργικότητας.
Η αμερικανική προσέγγιση δεν στηρίζεται στο ποιος επενδύει σε ποιο λιμάνι, αλλά στο ποιος εγγυάται ότι μια κρίσιμη υποδομή θα λειτουργεί όταν το διεθνές περιβάλλον δοκιμαστεί. Η άφιξη του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο στην Αθήνα, με αντικείμενο τον Στρατηγικό Διάλογο και συγκεκριμένη ατζέντα για λιμάνια και υποδομές, αποτελεί ένδειξη ότι η Ουάσιγκτον αντιλαμβάνεται την Ελλάδα όχι ως γεωγραφική ιδιαιτερότητα, αλλά ως κόμβο σταθερότητας για την Ευρώπη και τη Μαύρη Θάλασσα. Η αναβάθμιση είναι δεδομένη· η ανθεκτικότητα είναι το ζητούμενο.
Οι κρίσιμες υποδομές, όμως, δεν είναι αφηρημένες δομές.
Βρίσκονται μέσα σε κοινωνίες. Η καθημερινότητα των πολιτών της Αλεξανδρούπολης, της Ρεβυθούσας και του Πειραιά —και κάθε περιοχής που φιλοξενεί υποδομές υψηλής σημασίας— απαιτεί διαφάνεια, εμπιστοσύνη, προστασία του περιβάλλοντος, σωστή πληροφόρηση και θεσμική σοβαρότητα. Μια υποδομή γίνεται πραγματικά ισχυρή όταν οι κάτοικοι αισθάνονται ότι τους προστατεύει και τους ωφελεί· όταν λειτουργεί ως πλεονέκτημα για τον τόπο που τη φιλοξενεί. Η ασφάλεια, η κοινωνική νομιμοποίηση και η περιβαλλοντική υπευθυνότητα δεν βρίσκονται σε αντίθεση. Αποτελούν θεμέλια της ίδιας ανθεκτικότητας.
Η επόμενη ώριμη συζήτηση για την Ελλάδα δεν είναι πώς θα προσελκύσουμε περισσότερες κρίσιμες υποδομές, αλλά πώς θα εγγυηθούμε ότι όσες υπάρχουν —και όσες γίνουν— θα παραμένουν λειτουργικές σε κάθε συνθήκη: τεχνική, υβριδική, γεωπολιτική ή περιβαλλοντική. Αυτό είναι το πραγματικό νόημα της αναβάθμισης. Κόμβος δεν σημαίνει μόνο περισσότερη ισχύ· σημαίνει περισσότερη ευθύνη. Και η Ελλάδα βρίσκεται ακριβώς στη στιγμή που μπορεί να μετατρέψει την επιτυχία της σε διάρκεια.
Η Δανάη Κουμανάκου είναι πρέσβειρα ε.τ.