Τα καλά νέα

Α. Η παγκοσμιοποίηση συνέβαλε στην άνοδο του παγκόσμιου ΑΕΠ καταλυτικά. Βοήθησε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού των αναπτυσσόμενων κρατών του πλανήτη να ξεφύγει από την ακραία φτώχεια. Επιπλέον, βελτιώθηκαν κρίσιμες όψεις της ζωής, μειώθηκε η παιδική θνησιμότητα, καλυτέρευσε η δημόσια υγεία, ανέβηκε το προσδόκιμο ζωής, διευρύνθηκε σημαντικά η συμμετοχή στην εκπαίδευση, ιδιαίτερα για τα κορίτσια (το 60% των κοριτσιών παγκοσμίως τελειώνει το δημοτικό).

Β. Μαζί με την οικονομική βελτίωση, καταγράφεται πρόοδος στα θέματα των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Προωθούνται νομοθεσίες και πολιτικές που λίγες δεκαετίες νωρίτερα θα ήταν απίθανο να της είχαμε καν διανοηθεί.

1ο Παράδειγμα: Η θέση των γυναικών στον αναπτυσσόμενο κόσμο είναι σαφώς καλύτερη σε σχέση με πριν 30 χρόνια. Ακόμη και αυταρχικά κράτη προωθούν νομοθεσίες προωθητικές. Πχ Το 2005, η Κίνα υιοθέτησε νομοθεσία για την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης των γυναικών στους εργασιακούς χώρους, ακολούθησε το 2008 το Μπαγκλαντές, το 2013 η Ινδία το 2014, η Αίγυπτος, κλπ.

2o παράδειγμα, μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ινδικό δικαστήριο αναγνώρισε το δικαίωμα στο γάμο των ομόφυλων ζευγαριών θεωρώντας πως η ποινικοποίηση των σαρκικών σχέσεων είναι ανορθολογική, αυθαίρετη και αντισυνταγματική.

Γ. Παρά την γενική εικόνα πως η Δημοκρατία περνάει κρίση εντούτοις, η κατάσταση παγκοσμίως είναι καλύτερη σε σχέση με πριν 30-40 χρόνια. Η δημοκρατία έχει κερδίσει τον «πόλεμο» της ιδεολογικής ηγεμονίας. Σήμερα, όλοι λένε πως είναι δημοκράτες. Επιπλέον, η δημοκρατία επεκτάθηκε. Φερ’ ειπείν, στην Λατινική Αμερική, συγκρίνοντας τη δεκαετία του ’80 με σήμερα, θα έλεγε κανείς πως η δημοκρατία έχει κυριαρχήσει στις περιπτώσεις χώρες και οι νησίδες ανελευθερίας είναι λιγότερες .

Δ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα η ευρωζώνη, παρά τις γκρίνιες, βαδίζει προς την ολοκλήρωση. Παρά τις προβλέψεις το Ευρώ άντεξε, κλείνοντας 20 χρόνια. Ως οικονομική δύναμη, χάρη κυρίως στη ζωτικότητα της Γερμανίας και της κεντρικής Ευρώπης, η ΕΕ ανταπεξήλθε στις προκλήσεις του διεθνούς ανταγωνισμού καλύτερα από ότι περίμεναν πολλοί. Παρά τις όποιες αδυναμίες της, η ΕΕ αποτελεί μια ισχυρή και ευημερούσα διακρατική ένωση με αυξανόμενη διεθνή οικονομική, πολιτική και συντόμως στρατιωτική σημασία. Η ΕΕ συνιστά πρότυπο ευέλικτης δομής φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπου χάρη στην ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων και κεφαλαίων επιτυγχάνεται ο εκδημοκρατισμός των οικονομικών ευκαιριών.

Δυστυχώς δεν υπάρχουν μόνο καλά νέα.

Σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφονται τρία μεγάλα προβλήματα:

Πρώτον αυτό της κλιματικής αλλαγής και των σοβαρών επιπτώσεων της. Είναι σαφώς το σημαντικότερο παγκόσμιο πρόβλημα. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί: η φετινή χρονιά θα πρέπει να είναι μία από τις τέσσερις πιο ζεστές που έχουν καταγραφεί ποτέ. Οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου και το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα φθάνουν σε επίπεδα πρωτοφανή. Οι καιρικές καταστροφές έχουν τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και στη γεωργική παραγωγή.

Δεύτερον, το πρόβλημα της παγκόσμιας ανισότητας ενώ περιορίζεται μεταξύ των κρατών διευρύνεται εντός τους και μεταξύ των ατόμων παγκοσμίως. Σύμφωνα με την Oxfam, το 2016 εννέα άτομα κατείχαν όσο και τα 3,6 δισεκατομμύρια άτομα που απαρτίζουν το φτωχότερο ήμισυ της ανθρωπότητας.

Τρίτον, παρά το γεγονός της κυριαρχίας της δημοκρατίας και των αξιών της σε παγκόσμιο επίπεδο, στον δυτικό κόσμο, υπάρχει ένα διάχυτο αίσθημα πως η δημοκρατία βρίσκεται σε τέλμα. Αυτό συνδέεται , όπως γράφει και ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Λοζάνης Γιάννης Παπαδόπουλος με α) το διαρκή υποβιβασμό των κοινοβουλίων β) την «τεχνοκρατικοποίηση» των πολιτικών αποφάσεων και γ) το διαζύγιο μεταξύ της σφαίρας της εκλογικής πολιτικής και της σφαίρας της χάραξης δημόσιας πολιτικής. Το βίωμα της δημοκρατικής ματαίωσης ή ευνουχισμού, όπως το αποκαλεί ο Βούλγαρος διανοούμενος Ιβάν Κράστεφ (Μετά την Ευρώπη, 2017), οδηγεί πολλούς στην αγκαλιά του εθνολαϊκισμού και του ευρωσκεπτικισμού. Νοσταλγούν τη «στοργική» αγκαλιά του εθνικού κράτους της δεκαετίας του ‘60 και του ’70 και την ασφάλεια των κλειστών κοινωνιών και των κλειστών συνόρων.

Τι να κάνουμε

Σήμερα στην εποχή του αργού θανάτου του έθνους-κράτους, χρειαζόμαστε μια προοδευτική ατζέντα που να περιλαμβάνει τέσσερα μεγάλα θέματα:

1. Πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Είναι αδύνατον να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα με όρους εθνικών πολιτικών ή ακόμη και με όρους ευρωπαϊκής πολιτικής. Χρειαζόμαστε συμφωνίες και πολιτικές σε παγκόσμιο επίπεδο.
2. Παγκόσμιες χρηματοοικονομικές ρυθμίσεις. Οι σημερινοί μεγάλοι μηχανισμοί δημιουργίας πλούτου διανέμονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγουν τα εθνικά φορολογικά συστήματα. Το 94% των ταμειακών αποθεμάτων της Apple (250 δις δολάρια) κρατούνται σε off shores. Όπως υποστηρίζει ο Ινδός συγγραφέας Rana Dasgupta (The Demise of the nation State, The Guardia 5/4/2018), δεν υπάρχει κανείς λόγος να δεχθούμε πως τεχνικά η παγκόσμια ρύθμιση είναι αδύνατη. Η ιστορία του έθνους-κράτους συνιστά μια διαρκής φορολογική καινοτομία και η επόμενη τέτοια καινοτομία οφείλει να είναι διακρατική: πρέπει να δημιουργήσουμε συστήματα για την παρακολούθηση των διεθνών ροών χρήματος και να μεταφέρουμε ένα μέρος αυτών σε δημόσιους διαύλους. Χωρίς αυτή τη ρύθμιση, η πολιτική μας υποδομή θα συνεχίσει να γίνεται όλο και περιττή στην πραγματική υλική ζωή. Κατά τη διαδικασία αυτή πρέπει επίσης να σκεφτούμε σοβαρότερα την παγκόσμια ανακατανομή πλούτου, για τη βελτίωση της ασφάλειας όλων, και της παγκόσμιας κοινωνικής συνοχής όπως συμβαίνει στις εθνικές κοινωνίες.
3. Ευέλικτη και διευρυμένη δημοκρατία. Πρέπει να ξεπεράσουμε δύο επίπεδα σκέψης: α) την αριστοκρατική καταγωγής αντίληψη της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (μόνο οι αιρετοί αντιπρόσωποι ξέρουν, οι πολίτες είναι ανεύθυνοι και επιρρεπείς στο λαϊκισμό) και β) την ταύτιση της δημοκρατίας με το έθνος-κράτος. Σήμερα έχουμε ανάγκη να καλύψουμε την απόσταση που χωρίζει την εθνική πολιτική και τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες δομές λήψης αποφάσεων. Έχουμε όμως ανάγκη να εμπλουτίσουμε με συμμετοχή τις εθνικές ή περιφερειακές διεργασίες λήψης αποφάσεων.
4. Επαναπροσδιορισμός της έννοιας της ιδιότητας του πολίτη. Ο Dasgupta, έχει δίκιο: πρέπει να βρούμε νέες αντιλήψεις και νέες νομικές λειτουργίες για την ιδιότητα του πολίτη. Η ιθαγένεια είναι αρχέγονη μορφή αδικίας στον κόσμο. Ως κοινωνίες, έχουμε καταβάλει πολλές προσπάθειες, μέσω της κοινωνικής και εκπαιδευτικής πολιτικής, να εξουδετερώσουμε τις συνέπειες των τυχαίων πλεονεκτημάτων που παράγονται από τη γέννηση. Όμως παγκοσμίως, το 97% της ιθαγένειας κληρονομείται, πράγμα που σημαίνει ότι οι ουσιαστικοί ορίζοντες της ζωής σε αυτόν τον πλανήτη έχουν ήδη καθοριστεί κατά τη γέννηση. Λειτουργεί ως ακραία μορφή κληρονομούμενης περιουσίας και άρα ανισότητας και αδικίας, και, όπως και άλλα συστήματα στα οποία το κληρονομικό προνόμιο είναι συντριπτικά καθοριστικό, προκαλεί ελάχιστο σεβασμό σε όσους δεν κληρονομήσουν τίποτα.

Ποιοι μπορούν να προωθήσουν μια τέτοια ατζέντα; Σίγουρα όχι οι συντηρητικοί που κλείνονται ολοένα και περισσότερο στο καβούκι του έθνους-κράτους. H ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά βρίσκεται σε ανησυχία, αν όχι σε πανικό από τις ατζέντες των κομμάτων της νέας ριζοσπαστικής και λαϊκιστικής Δεξιάς. Στην ανησυχία της αυτή στρέφεται δεξιότερα εκφέροντας ρητορικές φιλικές για τις λευκές, χριστιανικές πλειοψηφίες (που ως γνωστόν αποτελούν δραματική μειοψηφία σε πλανητικό επίπεδο, ολοένα και μικρότερη).

Τα παραπάνω τέσσερα στοιχεία της προοδευτικής ατζέντας προσεγγίζονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο από τέσσερις πολιτικές οικογένειες στην Ευρώπη: α) την σοσιαλδημοκρατία, β) την ριζοσπαστική Αριστερά, γ) τους Πράσινους, δ) τους Προοδευτικούς Φιλελεύθερους (πχ D66, NEOS, Ποτάμι, κλπ). Δεν προσεγγίζονται ούτε με τον ίδιο τρόπο ούτε με τις ίδιες αγωνίες, αλλά πάντως προσεγγίζονται. Κάθε μια από τις τέσσερις παραπάνω οικογένειες, φέρνει στο τραπέζι, παραδόσεις, ιδέες, ευαισθησίες και πρακτικές, που μπορούν να συμβάλουν σε μια προοδευτική σύνθεση για την Ευρώπη μέσα στον κόσμο του αύριο.

Το κείμενο αποτελεί εισήγηση σε συζήτηση που διοργάνωσε το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη στις 3/12/2018 με τίτλο: «Κρίση των παραδοσιακών πολιτικών και νέοι διαχωρισμοί – Η άνθιση του λαϊκισμού».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News