Η καινοτομία, δηλαδή ο ωφέλιμος μετασχηματισμός ενός προϊόντος, μιας υπηρεσίας ή ενός συστήματος, δεν αποτελεί μια ενιαία οντότητα με κοινά χαρακτηριστικά. Ο αείμνηστος καθηγητής του Harvard Business School, Κλέιτον Κρίστενσεν, ίσως ο σημαντικότερος στοχαστής του αντικειμένου, του οποίου τα μαθήματα είχα την τύχη να παρακολουθήσω, μας έμαθε να διακρίνουμε ανάμεσα σε δύο είδη καινοτομίας:
- την εξελικτική (sustaining innovation), που αφορά τις συνεχείς, μικρές βελτιώσεις· και
- την ανατρεπτική (disruptive innovation), που φέρνει το ριζικά διαφορετικό, δημιουργεί νέες αγορές και νέες συνήθειες.
Η πρώτη αφορά το «λίγο καλύτερο» κάθε φορά. Η δεύτερη είναι το «εντελώς καινούργιο».
Η ΤΝ ως ο «Μεγάλος Βελτιωτής»
Σήμερα η Τεχνητή Νοημοσύνη αναδεικνύεται στον απόλυτο λειτουργό της εξελικτικής καινοτομίας. Μπορεί να βλέπει κενά απόδοσης (performance gaps), να τα μετρά και να τα διορθώνει με τρομακτική ακρίβεια και ταχύτητα.
- Στη ναυτιλία, ελληνικές εταιρείες μειώνουν την κατανάλωση καυσίμου έως και 7% με συστήματα ΤΝ που συνυπολογίζουν καιρό, φορτίο και κατάσταση κύτους.
- Στη βιομηχανία, γνωστή εταιρεία ανιχνεύει μικροδονήσεις σε αεροτουρμπίνες πριν αυτές οδηγήσουν σε βλάβες εκατομμυρίων.
- Στην υγεία, αλγόριθμοι διαβάζουν μαστογραφίες και εντοπίζουν αλλοιώσεις που διαφεύγουν από το ανθρώπινο μάτι.
- Στον αθλητισμό, αισθητήρες προειδοποιούν για επικείμενους τραυματισμούς παικτών, σώζοντας καριέρες.
- Στο λιανεμπόριο, προβλέπεται η κατανάλωση π.χ. της μπίρας, συνδυάζοντας καιρικά δεδομένα, δεδομένα από τα social media και πωλήσεις άλλων κατηγοριών.
Η μαθησιακή, αναλυτική και συνθετική δύναμη της ΤΝ είναι εντυπωσιακή. Τον Ιούλιο που μας πέρασε, ερευνητές του NYU Stern ανακοίνωσαν ότι τα κορυφαία μοντέλα ΤΝ (OpenAI, Google, Anthropic) πέρασαν και τα τρία επίπεδα των εξετάσεων CFA (Chartered Financial Analyst), του πιο απαιτητικού πιστοποιητικού στη χρηματοοικονομική ανάλυση.
Εκεί που εμείς οι άνθρωποι, για το συγκεκριμένο πιστοποιητικό, αφιερώνουμε περίπου 1.000 ώρες μελέτης σε διάστημα ετών, η ΤΝ ολοκλήρωσε την εξέταση σε λεπτά. Και στο δυσκολότερο κομμάτι, τις εκθέσεις του Level III, το OpenAI o4-mini πέτυχε βαθμολογία 79%. Ακόμα μία απόδειξη της δύναμης, της δημιουργημένης από τον άνθρωπο –μην το ξεχνάμε– ΤΝ ως υπερμηχανής εξελικτικής καινοτομίας.
Η ανατρεπτική καινοτομία: Οταν αλλάζει η μουσική
Η ανατρεπτική καινοτομία δεν αφορά την εξέλιξη ενός προϊόντος, μιας λύσης ή ενός συστήματος. Αφορά τη δημιουργία μιας εντελώς νέας αξίας που ορίζεται από αυτό που υπάρχει σήμερα και αυτό που κάποιοι φανταζόμαστε ότι μπορεί να δημιουργηθεί. Είναι το κενό ευκαιρίας (οpportunity gap), o νέος χώρος που ανακαλύπτει το ανθρώπινο μυαλό, η δημιουργικότητα και η φαντασία.
Δηλαδή, εκεί που η εξελικτική καινοτομία είναι σαν να βελτιώνεις συνεχώς το ίδιο μουσικό όργανο, η ανατρεπτική είναι όταν εμφανίζεται ένα νέο όργανο και αλλάζει ολόκληρη η μουσική.
Δεν απευθύνεται στον σημερινό πελάτη ή χρήστη που ζητά περισσότερα. Στοχεύει στον μη καταναλωτή, που μέχρι χθες δεν είχε καμία επιλογή, ή σε εκείνον που δεν θέλει να πληρώνει το premium της διαρκούς εξέλιξης μιας κατηγορίας.
Παραδείγματα στον επιχειρηματικό χώρο:
- Η Netflix δεν εξέλιξε το βιντεοκλάμπ· έφερε την ψυχαγωγία στο σαλόνι.
- Η Chipita πήρε ένα προϊόν που θεωρούνταν μικρής παραγωγής, φούρνου, και το μετέφερε στη συσκευασμένη, μακράς διάρκειας μορφή βάζοντάς το στο περίπτερο, το πιο καθημερινό σημείο επαφής του καταναλωτή, και διαθέτοντας το παγκοσμίως.
- Η Viva Wallet δεν προσέφερε «καλύτερη τράπεζα»· έδωσε ψηφιακές πληρωμές σε επαγγελματίες που κανείς δεν εξυπηρετούσε.
Και ακόμα, στον κοινωνικό τομέα:
- Aadhaar στην Ινδία. Η βιομετρική ταυτότητα για πάνω από 1 δισ. ανθρώπους χωρίς επίσημα έγγραφα· δημιούργησε ολόκληρο οικοσύστημα πληρωμών και υπηρεσιών.
- M-Pesa στην Κένυα. Το σύστημα μεταφοράς χρημάτων μέσω SMS, χωρίς λογαριασμό σε τράπεζες, που άλλαξε ριζικά την οικονομική ζωή εκατομμυρίων.
Η ανατρεπτική καινοτομία είναι παιδί της ανθρώπινης φαντασίας. Θέλει διορατικότητα για να δεις τον μη καταναλωτή, τον μη χρήστη, τον μη ωφελούμενο, τον αποκλεισμένο, ενσυναίσθηση για να αφουγκραστείς τις ανικανοποίητες ανάγκες, αφήγηση για να εμπνεύσεις τους πρώτους θαρραλέους χρήστες. Και αυτά δεν υπάρχουν σε κανένα dataset.
Το υβριδικό μέλλον
Η εικόνα αρχίζει να καθαρίζει: το αύριο δεν θα ανήκει ούτε μόνο στις μηχανές ούτε μόνο στους ανθρώπους. Θα ανήκει σε όσους δουλέψουν παράλληλα και στις δύο γραμμές:
- Η ΤΝ για την εξελικτική καινοτομία: τη συνεχή, δεδομενο-κεντρική βελτίωση.
- Ο άνθρωπος για την ανατρεπτική καινοτομία: τόλμη, όραμα, ανάληψη ρίσκου δημιουργία του ακόμη ανύπαρκτου.
Τα διδάγματα
Για τους ηγέτες: Αν αφήσουμε την ΤΝ να μονοπωλήσει την καινοτομία, κινδυνεύουμε να γίνουμε υπερτέλειοι, αλλά στα λάθος πράγματα. Η πραγματική πρόκληση είναι να συνδυάσουμε το καλύτερο των δύο κόσμων: την ακρίβεια και την ταχύτητα της μηχανής με τη φαντασία και την ενσυναίσθηση του ανθρώπου.
Για τους εργαζόμενους: Εχουμε μεγάλη ανάγκη από «ανατροπείς» για να λύσουν τα μεγάλα προβλήματα που συσσωρεύονται ως σύννεφα στον ουρανό της Ανθρωπότητας. Επενδύστε σε:
- Κριτική σκέψη & κρίση: να ξέρεις πότε ένα δεδομένο είναι σημαντικό και πότε ασήμαντο.
- Δημιουργικότητα & φαντασία: να φαντάζεσαι το «τι θα μπορούσε» και όχι μόνο το «τι πρέπει».
- Ενσυναίσθηση & αφήγηση: να συνδέεσαι, να κατανοείς ανάγκες, να λες ιστορίες που εμπνέουν.
- Προσαρμοστικότητα: να μαθαίνεις γρήγορα και να συνθέτεις νέες δεξιότητες σε μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα.
Η πρόκληση της εποχής μας δεν είναι να διαλέξουμε ανάμεσα σε μηχανές και ανθρώπους, αλλά να συνδυάσουμε τη δύναμη και των δύο.
Η ΤΝ θα βελτιώνει, ο άνθρωπος θα ανατρέπει. Και εκεί, στη συνάντησή τους, θα κτιστεί το πραγματικό μέλλον.
Ο Αλέξανδρος Κουρής είναι επιχειρηματίας – παραγωγός