Ισως θα θυμάστε την ιστορία με την αποθήκη-γιάφκα στο Παγκράτι, που η Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία ανακάλυψε τον Νοέμβριο του 2024. Βρήκε μέσα όπλα, εκρηκτικά, χειροβομβίδες, σφαίρες και άλλα σχετικά. Για την ακρίβεια, δεν ανακάλυψε τη γιάφκα η Αντιτρομοκρατική, αλλά οι ιδιοκτήτες της, που μπήκαν μέσα για πρώτη φορά από το 2008 που τη νοίκιασαν σε έναν 28χρονο (τότε) «δάσκαλο». Αυτός πλήρωνε κανονικά το ενοίκιο, αλλά επειδή οι ιδιοκτήτες έχασαν τα στοιχεία και το τηλέφωνό του, όταν τον περασμένο Νοέμβριο αποφάσισαν να πουλήσουν την αποθήκη, δεν είχαν τρόπο να τον ειδοποιήσουν. Αποφάσισαν, λοιπόν, να διαρρήξουν την κλειδαριά για να διαπιστώσουν την κατάσταση της αποθήκης και έπεσαν πάνω στον παράνομο οπλισμό.
Οπως ήταν φυσικό, αναζητήθηκε ο ενοικιαστής. Δεν τον βρήκαν μεν, αλλά ανακάλυψαν κάτι άλλο: το τελευταίο ενοίκιο το είχε πληρώσει στις 5/11/2024 σε ATM της Alpha Bank, ένας άνδρας. Τον εντόπισαν, τον παρακολούθησαν, διαπίστωσαν ότι η συμπεριφορά του ήταν αρκετά ύποπτη (ένα βράδυ, και αφού έγινε γνωστή η ανακάλυψη της γιάφκας, βγήκε από το σπίτι του και, γυρίζοντας σχεδόν σε όλο το Παγκράτι, πετούσε διάφορα ρούχα, κλειδιά αυτοκινήτου και μοτοσυκλέτας κ.λπ. σε διαφορετικούς κάδους σκουπιδιών) και τελικώς τον συνέλαβαν στις 21/11/2024. Εδωσαν αμέσως τη φωτογραφία του στη δημοσιότητα. Αυτός είναι ο Βασίλης Γκόνης, ο «49χρονος φιλόλογος», όπως έγραψαν τότε οι εφημερίδες.
Σε βάρος του ασκήθηκε ποινική δίωξη για συγκρότηση και ένταξη σε τρομοκρατική οργάνωση και για τρομοκρατική πράξη (διακεκριμένη παράνομη κατοχή εκρηκτικών υλών, όπλων κ.λπ. με σκοπό τη διάπραξη κακουργημάτων από τρομοκρατική οργάνωση). Στο βούλευμα διαβάζουμε ότι ο Γκόνης κατηγορείται πως «από κοινού με έτερα, άγνωστα εισέτι πρόσωπα, συγκρότησε και εντάχθηκε ως μέλος σε δομημένη και με διαρκή δράση ομάδα αποτελούμενη από τρία ή περισσότερα πρόσωπα που δρουν από κοινού και επιδιώκουν την τέλεση του εγκλήματος της τρομοκρατικής οργάνωσης […]. Πιο συγκεκριμένα, συγκρότησε και εντάχθηκε ως μέλος σε τρομοκρατική οργάνωση, που εμφανιζόταν στη δράση της προς τα έξω με την ονομασία ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ, με σκοπό τη διάπραξη των τρομοκρατικών πράξεων».
Πώς τους ήρθε αυτό; Γιατί συνέδεσαν τον Γκόνη με συγκεκριμένη, επώνυμη τρομοκρατική ομάδα; Στην αποθήκη, εκτός από τον παράνομο οπλισμό, βρέθηκε και ένας φορητός υπολογιστής με σβησμένα αρχεία που, αφού αποκαταστάθηκαν, εντοπίστηκαν τα αρχεία επεξεργασίας μιας προκήρυξης για την έκρηξη αυτοσχέδιου μηχανισμού στα γραφεία της τράπεζας JP Morgan Chase Bank N.A. στο Κολωνάκι τον Φεβρουάριο του 2010. Αλλά δεν βρέθηκε το παραμικρό που να συνδέει τον Γκόνη με τον φορητό υπολογιστή ή την έκρηξη στο Κολωνάκι, γι’ αυτό και δεν ασκήθηκε δίωξη γι’ αυτήν: «Εν προκειμένω, ουδόλως αναδείχθηκαν, κατά τη διενεργηθείσα κύρια ανάκριση και την προηγηθείσα αυτεπάγγελτη προανάκριση, στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ της τοποθέτησης με ενέργειες (και) του κατηγορουμένου, του επίμαχου αυτοσχέδιου εκρηκτικού μηχανισμού στα γραφεία της εταιρείας JP Morgan Chase Bank N.A.»
Οπως αναφέραμε, οι φωτογραφίες του δημοσιεύθηκαν παντού για να συγκεντρωθούν σχετικές πληροφορίες. Ομως καμία χρήσιμη πληροφορία δεν έλαβε η Αντιτρομοκρατική. Ο 50χρονος Γκόνης είναι «καθαρός», δεν είχε καμία επαφή με αστυνομικές, δικαστικές ή άλλες αρχές. Η Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία τον θεώρησε «αόρατο» και «αχαρτογράφητο» από όλα τα πεδία ερευνών. Πιθανόν ο κ. Γκόνης να είναι ο σούπερ τρομοκράτης, τόσο αποτελεσματικός όσο οι σοβιετικοί sleeper agents στις ΗΠΑ. Αλλά πολύ πιθανότερο μου φαίνεται να πρόκειται για έναν άνθρωπο που λόγω κοινωνικών δεσμών και ιδεολογικών αντιλήψεων έκανε το λάθος της ζωής του.
Ο ίδιος, όταν συνελήφθη, δήλωσε πως δεν έχει καμία σχέση με τον αντιεξουσιαστικό χώρο και την τρομοκρατία. Δήλωσε ότι πλήρωνε το ενοίκιο για να εξυπηρετήσει κάποιον φίλο του, να τον βοηθήσει οικονομικά, το είχε κάνει δυο-τρεις φορές ακόμα. Νόμιζε ότι πλήρωνε ενοίκιο ιδιωτικού διαμερίσματος που είχε παραχωρηθεί σε φίλο του με συμβολικό αντίτιμο.
Ο Βασίλης Γκόνης καλώς συνελήφθη, ανακρίθηκε και προφυλακίστηκε. Πλήρωνε το ενοίκιο μιας γιάφκας, αυτό αρκεί για να παραπεμφθεί για παράνομη οπλοκατοχή – αν και σχεδόν τίποτα δεν βρέθηκε που να αποδεικνύει πως γνώριζε τι υπήρχε στην αποθήκη. Ισχυρίζεται ότι πλήρωνε το χαμηλό ενοίκιο για να βοηθήσει τον φίλο του, αλλά αυτή η εξήγηση (πράγματι) δεν είναι πειστική. Θα μπορούσε να βοηθάει το φίλο του με πολλούς άλλους τρόπους.
Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά δεν με πείθει αυτή η δικαιολογία, καθώς μάλιστα αρνείται να κατονομάσει τον φίλο (τον οποίο όμως περιγράφει δίνοντας αρκετές λεπτομέρειες), γιατί αυτό δεν του το επιτρέπουν τα θρησκευτικά (χριστιανικά) πιστεύω του. Το πιο πιθανό (για μένα) είναι πως ο Γκόνης είχε επαφές, ίσως γνώριζε κάποια πράγματα, μάλλον τον χρησιμοποίησαν επειδή ακριβώς ήταν ένα άτομο άγνωστο στις αρχές και ποινικά καθαρό. Αλλά το τι πιστεύω εγώ δεν έχει σημασία, ακόμα και αυτά που μου φαίνονται εύλογα συμπεράσματα απομένει να αποδειχθούν στη δίκη – κάτι πολύ δύσκολο.
Διάβασα με μεγάλη προσοχή το σύνολο της δικογραφίας και δεν μπόρεσα να βρω τίποτε παραπάνω από ενδείξεις, ισχυρές σε κάποιες περιπτώσεις (αλλά πάντοτε ενδείξεις), αλλά όχι για όλα αυτά για τα οποία τον κατηγορούν. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεμελιωθεί η συμμετοχή του (και μάλιστα ως ιδρυτικού μέλους!) σε τρομοκρατική οργάνωση.
Τις πράξεις και τις παραλείψεις του θα τις κρίνει το δικαστήριο που είναι αρμόδιο και το καταλληλότερο να αποφασίσει. Το ερώτημα, όμως, είναι γιατί ο Βασίλης Γκόνης παρέμεινε προφυλακισμένος σχεδόν για έναν χρόνο, αν και δεν έχει βρεθεί τίποτε επιπλέον εις βάρος του; Οπως είπαμε, στη γιάφκα δεν βρέθηκε το DNA του, ούτε αποτυπώματα, ούτε καν κάποια όπλα με «παρελθόν». Δεν έχουν συνδεθεί τα όπλα που βρέθηκαν με συγκεκριμένες τρομοκρατικές ενέργειες. Αρα υπήρχαν εκεί για να χρησιμοποιηθούν –πιθανόν– στο μέλλον.
Στην προσπάθειά της η Αντιτρομοκρατική να συγκεντρώσει στοιχεία εις βάρος του Γκόνη δεν περιορίστηκε σε υπολογιστές, κινητά και σημειώματα, αλλά και σε βιβλία, «συγγράμματα» και αποκόμματα εφημερίδων. Ελα όμως που ο Γκόνης δεν είναι απλώς φιλόλογος, αλλά ιστορικός που έχει ολοκληρώσει το διδακτορικό του στο ΕΚΠΑ με θέμα «Ανώτατη Εκπαίδευση και Εκτελεστική Εξουσία: Οι Εκκαθαρίσεις του Διδακτικού Προσωπικού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τον 20ό Αιώνα» και είναι σχεδόν έτοιμος για υποστήριξη. Ετσι, τα «ύποπτα» βιβλία που βρέθηκαν στο σπίτι του ήταν τα βιβλία της τέχνης του, κυρίως ιστορικά και πολιτικά. Τα οποία… κατασχέθηκαν. Οταν διαβάζει κανείς τις ερωτήσεις της ανακρίτριας για συγκεκριμένα βιβλία δεν μπορεί παρά να ευθυμήσει. Θυμίζουν την περίφημη σπαρταριστή σκηνή στο αριστούργημα του Νίκου Περράκη «Βίος και Πολιτεία» (1987), την οποία και σας περιγράφω για να σας τη θυμίσω:
Μπαίνουν η αστυνομία και ο εισαγγελέας στο σπίτι ενός τρομοκράτη για να κάνουν έρευνα. Το σπίτι είναι γεμάτο βιβλίο («Θα χρειαστεί να φέρουμε φορτηγό»). Ενας αστυνομικός δείχνει ένα βιβλίο στον εισαγγελέα, ο οποίος αντιδρά αγανακτισμένα: «Οχι, ρε παιδιά, τον Μπακούνιν! Είπαμε, αυτά είναι κλασικά έργα!». Ο αστυνομικός δειλά τού δείχνει ένα δεύτερο βιβλίο και τον ρωτάει: «Τον Τσελεμεντέ του Αναρχικού;». Ο εισαγγελέας το κοιτάζει και με μια έντονη κίνηση αμηχανίας ανάμεικτης με απελπισία, του απαντά: «Αυτό βάλ’ το…»
Ελπίζω να αντιλαμβάνεστε ότι δεν έχει καμία σημασία τι βιβλία είχε ο Γκόνης στη βιβλιοθήκη του. Θεωρήθηκε εμμέσως ενοχοποιητικό στοιχείο ακόμα και το ότι είχε έντυπα και βιβλία σχετικά με την Παλαιστίνη, ακόμα και ένα βιβλίο που τυχαίνει να το έχω και εγώ, διότι πρόκειται για ένα από τα καλύτερα ιστορικά βιβλία των τελευταίων ετών. Θα ήθελα να γράψω πολλά σε αυτό το σημείο, αλλά με κάλυψαν πλήρως δύο καλοί φίλοι μου, ένας γνήσιος αριστερός (ο ιστορικός Στρατής Μπουρνάζος) και ένας γνήσιος φιλελεύθερος (ο συνταγματολόγος και καθηγητής στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ Σπύρος Βλαχόπουλος).
Ο Γκόνης συμπλήρωσε αυτές τις ημέρες, καθώς πλησιάζει η δίκη, 11 μήνες προφυλάκισης. Η αίτηση αποφυλάκισης μετά το εξάμηνο απορρίφθηκε. Πολύ κακώς! Δεν υπήρχε κανείς σοβαρός λόγος να παραμένει στη φυλακή και να υφίσταται αυτό το μεγάλο, δυσανάλογο κόστος. Θα μπορούσε να τεθεί σε περιορισμό. Γιατί τον κρατούν όμως; Δεν είναι ύποπτος φυγής – μεταξύ των άλλων και για σοβαρούς οικογενειακούς λόγους. Τον κράτησαν έναν ολόκληρο χρόνο, φοβάμαι, όχι τόσο γιατί έλπιζαν οι αρχές πως θα προκύψουν νέα στοιχεία εις βάρος του ή γιατί έχουν ήδη βρεθεί αυτά, αλλά για να τον πιέσουν να δώσει ονόματα: τα ονόματα των (πιθανώς) τρομοκρατών φίλων του.
Ο Γκόνης έχει παραβιάσει (και συνεχίζει να παραβιάζει) τα άρθρα 231 και 232 του ΠΚ (υπόθαλψη εγκληματία / παρασιώπηση εγκλήματος) γιατί δεν κατέδωσε όσα ήξερε για εγκληματικές πράξεις και συνεχίζει να μη βοηθά την αστυνομία και τη Δικαιοσύνη. Δύσκολα θα αποφύγει την καταδίκη. Αλλά ακόμα πιο δύσκολα (έχοντας διαβάσει τη δικογραφία το θεωρώ απίθανο σε ένα κράτος δικαίου) θα καταδικαστεί ως συνεργός τρομοκρατικής οργάνωσης ή ακόμα και ως… αρχιτρομοκράτης.
Η αλήθεια είναι πως η αντιτρομοκρατική νομοθεσία σε ολόκληρη τη Δύση, ακόμα και στις καλύτερες φιλελεύθερες δημοκρατίες, έχει υπονομεύσει βασικές αρχές του κράτους δικαίου. Ελπίζω το δικαστήριο να σεβαστεί αυτές τις αρχές και να μην καμφθούν από την απόφασή του.
Γιατί, όμως, ο Γκόνης δεν καταδίδει τον φίλο του; Εχει τους λόγους του (ιδεολογικούς και κοινωνικούς μάλλον), που δεν θα τους κρίνω και δεν με ενδιαφέρουν, γιατί εμένα με ενδιαφέρει κυρίως ένα πράγμα: να προστατευθούν πλήρως τα δικαιώματά του, ανεξαρτήτως αν θα συνεργαστεί ή όχι με τις Αρχές. Φοβάμαι, λοιπόν, πως η προφυλάκιση των 11 μηνών, είχε έναν και μόνο σκοπό: να πιεστεί, να υποχρεωθεί να ομολογήσει δίνοντας και ονόματα. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Δεν θεωρώ πως είναι επικίνδυνος, νομίζω πως δεν είναι κανονικός τρομοκράτης αλλά (πιθανόν) φιλικά διακείμενος. Αυτό όχι μόνο δεν αρκεί, αλλά στο παρελθόν ένας άλλος νέος άνθρωπος αθωώθηκε (καλώς) στο δικαστήριο, αν και είχε κανονικές κοινωνικές σχέσεις με πολύ επικίνδυνους τρομοκράτες. Θυμίζω ότι στα κράτη δικαίου το φρόνημα δεν τιμωρείται και η Πολιτεία δεν πρέπει να εκβιάζει.
Ο ίδιος ο Γκόνης διαμαρτυρήθηκε με μια ανοιχτή επιστολή (θα τη βρείτε εδώ). Ακόμα και ο ίδιος ξέχασε ή απέφυγε να θέσει πολλά ζητήματα που έχουν να κάνουν με τα δικαιώματά του. Ενα από αυτά είναι ο διαρκής δημόσιος διασυρμός. Η δημοσιοποίηση των φωτογραφιών του είχε διάρκεια ενός μήνα σύμφωνα με την εισαγγελική διάταξη. Πέραν του χρονικού αυτού ορίου δεν επιτρέπεται, και αντίκειται στον νόμο, η διατήρηση και η αναπαραγωγή τους. Ομως θα βρείτε το πρόσωπό του παντού! Απαράδεκτο, απαράδεκτο! Θα πρέπει να σβηστούν από παντού οι φωτογραφίες του. Ενα άλλο θέμα είναι οι ιδέες του. Δεν χρειάζεται να μας πει τι πιστεύει ή να ισχυριστεί ότι μελετά την τρομοκρατία ως ιστορικό φαινόμενο. Εχει το δικαίωμα να πιστεύει ό,τι γουστάρει: να θαυμάζει, αν θέλει, τον σίριαλ κίλερ Κουφοντίνα και να έχει φίλο όποιον επιθυμεί.
Αλλά η κατηγορία κατά του Γκόνη για συγκρότηση και ένταξη σε τρομοκρατική οργάνωση είναι, προφανώς, αόριστη, καθώς δεν βασίζεται σε καμία σοβαρή απόδειξη. Στο βούλευμα δεν αναφέρονται πραγματικά περιστατικά που να συγκροτούν την αντικειμενική υπόσταση του άρθρου 187Α, παρ. 2 του ΠΚ (τρομοκρατική οργάνωση/τρομοκρατικές πράξεις), καθώς δεν αποδείχθηκε πως ο Γκόνης είχε στην κατοχή του τον παράνομο οπλισμό. Για την ακρίβεια, το βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών δεν αναφέρεται καθόλου σε πραγματικά περιστατικά ή αποδεικτικά μέσα από τα οποία να προκύπτει η συμμετοχή του Γκόνη σε τρομοκρατική οργάνωση και μάλιστα στη συγκρότησή της. Στην αποθήκη δεν βρέθηκε κανένα δακτυλικό ή γενετικό ίχνος, οι ιδιοκτήτες της αποθήκης δεν τον αναγνώρισαν.
Ακόμα και οι υποθέσεις που κάνει (έμμεσα) το βούλευμα, όχι απλώς δεν τεκμηριώνονται, αλλά δεν γίνεται καν προσπάθεια να βασιστούν σε συγκεκριμένα απτά στοιχεία, σε αποδεικτικό υλικό, σε οτιδήποτε συγκεκριμένο, έστω και σαθρό. Η πληρωμή του ενοικίου και κάποιες ύποπτες κινήσεις και «ύποπτα» βιβλία και αποκόμματα δικαιολογούν οπωσδήποτε εύλογες υπόνοιες, αλλά δεν μπορούν να σε μετατρέψουν σε αρχιτρομοκράτη, παρά μόνο σε μια παρανοϊκή ερμηνεία της πραγματικότητας.
Ας ολοκληρώσω με ένα ταχύρρυθμο μαθηματάκι στα βασικά του φιλελευθερισμού και του κράτους δικαίου. Ο Γκόνης μπορεί να είναι τρομοκράτης, μπορεί και όχι. Δεν το γνωρίζω και τίποτε από όσα διάβασα δεν μου δίνει απτές αποδείξεις. Μάλλον αντιμετωπίζει με συμπάθεια ιδέες και πράξεις που εγώ απεχθάνομαι. Ε, γι’ αυτό και με ενδιαφέρει η περίπτωσή του και αισθάνομαι μια επιπλέον υποχρέωση να επισημάνω όλα τα παραπάνω, αλλά και να παραμείνω σε εγρήγορση για την υπόθεσή του. Διότι, όπως έλεγε και ένας έλληνας φιλελεύθερος του 19ου αιώνα, ο Ανδρέας Λασκαράτος, «ο πραγματικός φιλελεύθερος αγωνίζεται για τις ελευθερίες των άλλων» – ιδίως των αντιπάλων του, προσθέτω εγώ.
Δεν χρειάζεται να σας θυμίσω τα βασικά (τεκμήριο αθωότητας κ.λπ.), αλλά θα τονίσω αυτό: Το βάρος της απόδειξης ανήκει στις Αρχές – αυτές οφείλουν να τεκμηριώσουν την ενοχή πέραν εύλογης αμφιβολίας, δεν έχει υποχρέωση ο Γκόνης να αποδείξει την αθωότητά του. Μέχρι στιγμής, όμως, δεν έχει παρουσιαστεί κανένα στοιχείο που να συνδέει άμεσα τον ίδιο με τον οπλισμό. Οι ιδέες, οι γνώσεις ή τα επιστημονικά ενδιαφέροντα δεν ποινικοποιούνται σε μια ελεύθερη κοινωνία. Οι αστυνομικοί φέρονται να εντόπισαν στο σπίτι του εκτυπώσεις άρθρων για τρομοκρατικές ενέργειες. Μα αυτό από μόνο του δεν αποτελεί ένδειξη ενοχής!
Σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία η ελευθερία του λόγου και της σκέψης είναι θεμελιώδης: κανείς δεν πρέπει να διώκεται επειδή διάβασε, μελέτησε ή εξέφρασε ακόμα και αμφιλεγόμενες ιδέες – παρά μόνο αν συμμετείχε σε παράνομες πράξεις. Δεν θέλουμε ένα κράτος που τιμωρεί ιδέες· θέλουμε ένα κράτος που τιμωρεί μόνο αποδεδειγμένα εγκλήματα. Επιπλέον, πρέπει να αναρωτηθούμε: είναι απαραίτητη και σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας η μεταχείριση του Γκόνη; Η δημοσιοποίηση των στοιχείων και της φωτογραφίας του πριν τη δίκη ίσως ικανοποιεί κάποιες αναγκαιότητες, πλήττει όμως ανεπανόρθωτα, όπως και η 11μηνη προφυλάκιση, την προσωπική του φήμη – ιδίως αν αποδειχθεί αθώος.
Υπάρχουν διάφορες σκιές στη ζωή του Βασίλη Γκόνη. Αλλά αρκούν οι σκιές για να καταστρέψουν αυτή τη ζωή;
* Ο Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών, και διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.