«Οι ευρωπαϊκές συντάξεις χρειάζονται απεγνωσμένα μεταρρύθμιση». Το σήμα κινδύνου έρχεται από τον Economist, καθώς οι πολύπειροι συντάκτες του διακρίνουν την ατολμία ή και την αποτυχία των πολιτικών ηγεσιών στη Γαλλία και στη Γερμανία να προχωρήσουν στην ασφαλιστική μεταρρύθμιση, ώστε να ανακόψουν τον ιλιγγιώδη ρυθμό αύξησης των συνταξιοδοτικών δαπανών που προκαλούν τρεις αιτίες:
α) Η γήρανση του πληθυσμού σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης στα 82 έτη (μέσος όρος για το σύνολο του πληθυσμού, και πάνω από τα 84 έτη για τις γυναίκες).
β) Η μείωση του αριθμού γεννήσεων, που αποτελεί και τη βασική αιτία έκρηξης του δημογραφικού προβλήματος.
γ) Η στασιμότητα στην οποία έχει οδηγηθεί η οικονομία της ευρωζώνης τα τελευταία δυο-τρία χρόνια, μετά τον πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία.
Το Ασφαλιστικό «καίει»
Βέβαια, όλοι οι πολιτικοί, κοιτάζοντας το πολιτικό μέλλον τους, δύσκολα αγγίζουν τις συντάξεις, είτε αυξάνοντας τα όρια ηλικίας, όπως επιβάλλουν οι αναλογιστικές μελέτες σε κάθε χώρα, είτε περικόπτοντας τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων για τους απόμαχους της εργασίας.
Οπως υπενθυμίζει ο Economist, «ρωτήστε τον Εμανουέλ Μακρόν τι έπαθε. Η προσπάθεια του γάλλου προέδρου να αυξήσει το όριο συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 προκάλεσε μαζικές απεργίες το 2023· τον Οκτώβριο ο πρωθυπουργός του αναγκάστηκε να αποσύρει το μέτρο για να σώσει την κυβέρνησή του. Βουλευτές και αλλού στην Ευρώπη φοβούνται επίσης την οργή των συνταξιούχων και των υποψήφιων συνταξιούχων».
Γιατί συνέβη αυτή η έκρηξη στη Γαλλία; Γιατί, όπως μας εξηγούν κοινωνιολόγοι, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί (ίσως και εμείς στην Ελλάδα) βλέπουμε τις ηλικίες από τα 62 –που είναι το πρώτο σκαλοπάτι ηλικίας για να πάρει κανείς σύνταξη– ως «τη νιότη των γηρατειών», μια περίοδο δηλαδή που μπορείς να ζεις καλά, χωρίς άγχος και χωρίς μεγάλα προβλήματα υγείας.
Οι Γάλλοι, εξηγούν, εξεγέρθηκαν γιατί ο Μακρόν επιδίωξε να τους στερήσει αυτή την περίοδο της ζωής, δηλαδή, όπως την αποκαλούν, «τη νιότη των γηρατειών».
Τι θα κάνουν τώρα οι Γερμανοί
Στη Γερμανία, ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς διαπραγματεύεται με «αντάρτες» βουλευτές που υποστηρίζουν ότι οι προτεινόμενες αλλαγές του στο συνταξιοδοτικό σύστημα (αύξηση ορίων ηλικίας) εξακολουθούν να διατηρούν τις παροχές υψηλότερα από ό,τι επιτρέπουν οι μελλοντικές δημογραφικές εξελίξεις.
Οι αντάρτες έχουν ένα δίκιο. Σε όλη την Ευρώπη οι παιδικές χαρές αδειάζουν, ενώ τα γηροκομεία γεμίζουν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι έως το 2070 θα υπάρχουν μόλις δύο ενήλικες σε ηλικία εργασίας για κάθε άτομο άνω των 65 ετών, από περίπου τρεις που είναι σήμερα. Κάποιες κυβερνήσεις είναι πιο κατάλληλα εξοπλισμένες να αντεπεξέλθουν από άλλες.
Ποιοι δεν απειλούνται
Οι βόρειες χώρες, όπως η Ολλανδία, η Σουηδία, η Δανία και η Ελβετία, βρίσκονται σε καλύτερη θέση επειδή διαθέτουν κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά συστήματα. Οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες καταβάλλουν εισφορές σε μεγάλα συλλογικά ταμεία, που επενδύουν τα χρήματα. Κάποια από αυτά είναι δημόσια και υποχρεωτικά, όπως το ATP της Δανίας, άλλα είναι ιδιωτικά. Οι αποδόσεις αυτών των επενδύσεων χρηματοδοτούν τις συντάξεις του μέλλοντος.
Μοντέλο η Ελλάδα
Σε αυτό το περιβάλλον, το ασφαλιστικό σύστημα στην Ελλάδα φαντάζει ως «μοντέλο» για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Και αυτό γιατί κατά την περίοδο των μνημονίων έγιναν μεγάλες, απανωτές περικοπές στις συντάξεις (κόπηκε η 13η και η 14η σύνταξη, κόπηκε το ΕΚΑΣ κατ’ εντολή της τρόικας) για να ολοκληρωθεί το «πείραμα» με το τρίτο Μνημόνιο της κυβέρνησης Τσίπρα και την ψήφιση του νόμου Κατρούγκαλου, που ισχύει από το 2019 και εφαρμόζεται αυστηρά μέχρι σήμερα.
Αποτελεί, δε, μοντέλο «εξοικονόμησης δαπανών» για τους εξής λόγους:
–Το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης ανέβηκε στα 67 έτη για όλους (άνδρες, γυναίκες).
– Σύνταξη μπορείς να πάρεις στα 62 εφόσον έχεις συμπληρώσει 40 χρόνια ασφάλισης, δηλαδή ένας νέος σήμερα πρέπει να εργάζεται και να καταβάλλει εισφορές από τα 22 του χρόνια.
–Το ποσοστό αναπλήρωσης των συντάξιμων αποδοχών, δηλαδή το ύψος της σύνταξης, ορίστηκε για όλους όσοι έχουν εργαστεί επί 40 συναπτά έτη στο 51%.
–Το μόνο που εγγυάται το σύστημα είναι η εθνική σύνταξη των 480 ευρώ τον μήνα, που καταβάλλεται σε όλους.
Στη Γαλλία, στην Ιταλία και στη Γερμανία, που βλέπουν τώρα το πρόβλημα, οι συντάξεις κινδυνεύουν περισσότερο να κοπούν επειδή τα δημόσια συνταξιοδοτικά τους συστήματα είναι διανεμητικά. Οι σημερινοί εργαζόμενοι πληρώνουν τους σημερινούς συνταξιούχους, πράγμα που σημαίνει ότι τα συστήματα θα βασίζονται σε μια ολοένα συρρικνούμενη δεξαμενή εργαζομένων που καταβάλλουν εισφορές.
Μερικές από αυτές τις χώρες δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν τα τωρινά συνταξιοδοτικά τους συστήματα. Πολλές έχουν ήδη πιεσμένα δημόσια οικονομικά, με το έλλειμμα και το χρέος να αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο.
Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, οι χώρες που βασίζονται περισσότερο σε διανεμητικά συστήματα είναι και αυτές που γηράσκουν ταχύτερα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι η αυξανόμενη εξάρτηση περισσότερων ηλικιωμένων από λιγότερους εργαζομένους θα αυξήσει το κόστος των κρατικών συντάξεων σχεδόν κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ στην Ισπανία και περίπου κατά τρεις στην Πορτογαλία έως το 2045.
Οι χώρες της Ευρώπης που γηράσκουν ταχύτερα καταβάλλουν τις πιο γενναιόδωρες συντάξεις και από χαμηλότερα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Ο μέσος γάλλος συνταξιούχος περνάει σήμερα 23 χρόνια λαμβάνοντας σύνταξη, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ. Στη Δανία, αντίθετα, οι συνταξιούχοι λαμβάνουν σύνταξη για 19 χρόνια, κατά μέσο όρο. Παρά ταύτα, η κυβέρνηση της πλούσιας αυτής χώρας σχεδιάζει να αυξήσει το όριο συνταξιοδότησης από τα 67 στα 70 μέχρι το 2040, που θα είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη.
Η «καυτή πατάτα» στο Eurogroup
Αυτό το μεγάλο πρόβλημα βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας του Eurogroup. Η εμπειρία της Ελλάδας, όσο δραματική κι αν ήταν στα χρόνια των Μνημονίων, αποτελεί σήμερα «best practice» για το ευρωπαϊκό ασφαλιστικό σύστημα, και αυτό ασφαλώς δίνει ένα πλεονέκτημα στον έλληνα υπουργό Οικονομικών Κυριάκο Πιερρακάκη, ο οποίος αποφάσισε να αναμετρηθεί με τον βέλγο υποψήφιο (αναπληρωτή πρωθυπουργό και υπεύθυνο για τον προϋπολογισμό) Βίνσεντ φαν Πέτεγκεμ για τη θέση του επικεφαλής του Συμβουλίου Υπουργών Οικονομικών (Eurogroup) στις 11 Δεκεμβρίου.
Οποιος και αν εκλεγεί, το βέβαιο είναι ένα: Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει να δράσουν γρήγορα αν θέλουν να κατανείμουν το κόστος της γήρανσης σε πολλές γενιές, αντί να επιβάλουν απότομες περικοπές συντάξεων ή αυξήσεις φόρων αργότερα. Και όλα αυτά έχουν κόστος…