Τη θυμάμαι τη φράση όπως επαναλαμβάνονταν από φίλους: «Πάτε να τον τακτοποιήσετε;». Θυμάμαι και τη δική μου επαναλαμβανόμενη απάντηση: «Θα τακτοποιηθεί μόνος του. Εμάς πάμε να τακτοποιήσουμε ώστε να μην μας λείπει κανένα κεφάλαιο των παιδιών μας». Τότε ήταν όλα συγκινητικά. Τώρα πια, τα θυμάμαι όλα ως αστεία. Πέντε ασήκωτες βαλίτσες. Τις φωτογραφίσαμε, κιόλας, στη σειρά. Βλέπεις, στην πρώτη τους αναχώρηση θα ήθελαν να είχαν όλο το δωμάτιό τους μαζί τους. Και φτάσαμε στη Χάγη και διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχε ασανσέρ. Και τους θυμάμαι να τις ανεβάζουν με τον πατέρα του σαν επιταφίους μια μια, πατώντας στα πιο ρηχά σκαλιά, χαρακτηριστικό των ολλανδικών σπιτιών, αυτά δηλαδή που μόνο σε παιδικό ποδαράκι αντιστοιχούν.
Πώς διασωθήκαμε! Μετά θυμάμαι το βλέμμα. Μου χαμογέλαγε για ώρα εμπαίζοντάς με τρυφερά, μετά μου είπε το κλασικό: «Λοιπόν φεύγω. Μην κλάψεις» –εγώ του είπα το κλασικό: «Θα κάνω ό,τι θέλω. Παράτα με». Και βέβαια έκλαψα, ενώ εκείνος γέλασε. Καβάλησε το ποδήλατο και βλέπαμε με τον πατέρα του μια πλάτη να απομακρύνεται για ώρα. Παρακαλούσα μέσα μου: «Ρίξε, ρίξε, βρε, μια ματιά ακόμα!» και όντως πριν από τη στροφή γύρισε. Και κράτησα εκείνο το βλέμμα… Οπως έχω κρατήσει και των άλλων μου παιδιών το βλέμμα την ημέρα του αποχωρισμού μας για τις σπουδές τους στα 17 τους χρόνια. Είχα συγκίνηση βαθιά, βαθιά, όχι ανησυχία. Και πάντα τους λέω ότι αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο που μας έχουν κάνει. Να χαζεύω το πέταγμα με ευγνωμοσύνη απέραντη ως μέγιστο δώρο.
Πέρασαν τρία χρόνια. Πώς στην ευχή πέρασαν τρία χρόνια; Ζήσαμε και μια οκτάμηνη Ιαπωνία ενδιάμεσα. Ηταν πια η ώρα της αποφοίτησης. Τόσα έχουμε πει στα χρόνια που γράφω, ας πούμε κι ένα ακόμα. Οταν μου είχε αναγγελθεί ο καρκίνος μου, ο Κώστας ήταν 14 ετών. Αυθόρμητα ψέλλισε η ψυχή μου στόχο-ευχή να κατόρθωνα να παραστώ στην αποφοίτησή του. Δεν αδικούσα τα άλλα μας παιδιά. Για εκείνα είχα τη γαλήνη ότι είχαμε γνωριστεί μέσα καταμέσα, είχα αξιωθεί να γνωρίσω και αγαπήσει τους συντρόφους τους και τα εγγόνια μας.
Στην τελετή της αποφοίτησής του, το κάθε τι απέδιδε τον σεβασμό που έπρεπε στους απόφοιτους. Σε μια εκκλησία που τα τοξοειδή της οροφής της στόχευαν Θεό και οθόνες επέτρεπαν σε κάθε γονιό να παρακολουθήσει ανεμπόδιστα. Μια τετράωρη τελετή που όλα λειτουργούσαν με ακρίβεια ιαπωνικού τρένου. Μια πανσπερμία νέων ανθρώπων από όλα τα μέρη της Γης και ωστόσο ούτε ένα λάθος στην εκφορά του ονόματος καθενός από τους 380 απόφοιτους.
«Δεν χρειάζεται να αγωνιάτε για να φωτογραφίσετε τα παιδιά σας. Θα σταλούν φωτογραφίες όλων καθώς και της τελετής σε δυο μέρες» είπε ένας εκ των ομιλητών. Αμ δε! Ντρέπομαι που το λέω. Στα νύχια πήγα πίσω από μια κολόνα όταν ήρθε η ώρα. Δίπλα μου, σε λίγο κατέφθασε και μια ιταλίδα μητέρα. Μεσόγειος!.. Χαμογελάσαμε η μία στην άλλη ανασηκώνοντας τους ώμους μας, κάπως ως δικό μας, στιγμής συνθηματικό… Μα ήταν τόσο ωραία συνομιλία αυτή η σκανδαλιάρικη ανταλλαγή βλεμμάτων! Μου έκλεισε σβέλτα το μάτι. Βούρκωσα και βούρκωσε.
Μίλησε η πρύτανης, μίλησε και ένας, πιθανολογώ, πολυαγαπημένος κρίνοντας από το χειροκρότημα των νέων, καθηγητής. Αναφέρθηκε στους δυο πολέμους που συμβαίνουν στα χρόνια μας, μίλησε με απέχθεια για τη Χαμάς αλλά και για τη Γενοκτονία των Παλαιστινίων. Χρησιμοποιώντας αυτή ακριβώς τη λέξη. Και σείστηκε το σύμπαν από παλαμάκια απόφοιτων και γονιών. Και αναρωτήθηκα μέσα μου, σε πόσα πανεπιστήμια π.χ της Αμερικής θα μπορούσε πλέον κάποιος καθηγητής να μιλήσει έτσι ξεκάθαρα, ελεύθερα. Και η καρδιά μου φτερούγησε να διαφυλάξουμε την Ευρώπη μας, την κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, της Δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου, ως το πιο πολύτιμο μας.
Φύγαμε με μια στιγμής πληρότητα. Από τα χείλη των φίλων μας άκουγα τη λέξη «Περηφάνια» στις ευχές τους προς εμάς. Με φοβίζει αυτή η λέξη. «Περήφανοι» γιατί; Εχω περίεργα κριτήρια για «περηφάνιες». Πιστεύω στη διά βίου μάθηση και με μαγεύει η ροή. Εν ζωή και εν ροή. Οι νέοι άνθρωποι προχωρούν τη διαδρομή τους… Θα συναπαντηθούν με σταθμούς, που θα ορίσουν εκείνα ως «Σταθμός». Καλή τους συνέχεια. Του χρωστάω (τους χρωστάω) την ησυχία της ψυχής μου ότι τους πιστεύω, τους έχω εμπιστοσύνη.
Οσο κρατάω το βλέμμα του, το βήμα-βήμα του στη σκηνή, άλλο τόσο κρατάω και το βλέμμα εκείνης της γυναίκας δίπλα μου στην κολόνα. Η αποφοίτηση που έχει να κάνει και με τον γονιό με συγκινεί. Τα δικά μας σημαδάκια κρυφοευχών όσο ο χρόνος ή όσο η κάποια συνθήκη αρρώστιας ή η αντοχή βάρους στους ώμους… «Μακάρι να είμαι στην αποφοίτησή του» είχα ψιθυρίσει ως προσευχή. Ανανεώνω με νέα ευχή κρυφομακραίνοντας τον χρόνο σαν σκανδαλιάρικο παιδί. Ποιος χόρτασε ποτέ ζωή; Να προλάβουμε, αγαπημένοι μου αναγνώστες… Ο,τι προλάβουμε.
Σε φιλώ με αγάπη εκτίμησης.