Πριν από 10 χρόνια η σειρά των ντοκιμαντέρ με τίτλο «Planet Earth» άλλαξε τη ματιά μας στον κόσμο. Τώρα, η νέα σειρά «Planet Earth II» με αφηγητή και πάλι τον σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο, που προβάλλεται από το BBC1, υπόσχεται ότι θα μας δείχνει τον πλανήτη Γη από μια εντελώς νέα οπτική γωνία καθώς έχουν αξιοποιηθεί τόσο οι νέες τεχνολογίες, όσο και η νεότερη γνώση που βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Είναι προφανές ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά από την εποχή που γυρίστηκε η πολυβραβευμένη σειρά «True-Life Adventures» της εταιρείας Walt Disney. Η σειρά των ντοκιμαντέρ, που ξεκίνησε το 1948 με σκοπό να προβάλει την άγρια φύση και να διδάξει τη σημασία της προστασίας της, παρουσιάστηκε στα έντυπα της εποχής με τη δήλωση ότι «Οι ταινίες γυρίστηκαν σε φυσικό περιβάλλον και είναι εντελώς αυθεντικές, χωρίς σκηνοθεσία και πρόβες». Η ίδια υπόσχεση δινόταν και στην εισαγωγή της πρώτης ταινίας με τίτλο «Το νησί φώκιας». Ήταν ένα ντοκιμαντέρ 27 λεπτών, σχεδόν όλα τα πλάνα της άγριας φύσης, όμως, είχαν σκηνοθετηθεί.

Παρά την επιτυχία της ταινίας «Bambi» το 1942, η Disney χρειάστηκε να παλέψει για να πείσει την εταιρεία διανομής RKO, ότι ο κόσμος θα πλήρωνε για να δει ταινίες με ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον. Πράγμα που συνέβη. Και μετά το Όσκαρ και την τεράστια επιτυχία του «Νησιού της Φώκιας» άρχισε ο αγώνας για να καλυφθεί η ζήτηση του κοινού. Μέχρι το 1960 γυρίστηκαν 14 ντοκιμαντέρ, που προβλήθηκαν σε σχολικές αίθουσες όλου του κόσμου, μάλιστα, τα οκτώ από αυτά βραβεύτηκαν με Όσκαρ. Ωστόσο, όπως το έθεσε αργότερα ο Ρόι, ο ανιψιός του Ουόλτ Ντίσνεϊ και παραγωγός της σειράς: «Αποποιηθήκαμε τις ευθύνες μας για περισσότερο καιρό από όσο θα έπρεπε.»

Η αλήθεια είναι ότι για να γυριστεί ένα καλό ντοκιμαντέρ για την άγρια φύση απαιτούνται πολύ σκληρές προσπάθειες. Πέντε χρόνια χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η παραγωγή μόλις 11 τηλεοπτικών ωρών της θρυλικής σειράς «Πλανήτης Γη» του BBC που προβλήθηκε το 2006, δύο από τις οποίες ήταν από τα «Ημερολόγια», που εξηγούν πόσο δύσκολα ήταν τα γυρίσματα. Και τώρα ήρθε η ώρα του «Πλανήτη Γη ΙΙ ».

Για να γυριστούν τα πλάνα των πιγκουίνων στις άγριες θάλασσες το συνεργείο έπρεπε να κατασκηνώσει στο πιο απομακρυσμένο σημείο του Νότιου Ωκεανού, σε ένα ενεργό ηφαίστειο που το χτυπούν σχεδόν μόνιμα καταιγίδες. Όπως οι φώκιες στο «Νησί της Φώκιας», οι πιγκουίνοι ήταν παντού. Τις περισσότερες φορές, όμως, το να προσεγγίσει κανείς ένα ζώο για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να τραβήξει ένα αναμφίβολα συναρπαστικό βίντεο, αποτελεί σοβαρή πρόκληση ακόμη και για ένα συνεργείο με σύγχρονο εξοπλισμό. Τα μέλη του συνεργείου, λοιπόν, που γύρισαν κάποτε τα «True-Life Adventures», διαπίστωσαν, μάλλον σύντομα, ότι δεν είχαν τις απαιτούμενες αντοχές για κάτι τέτοιο.

Σε έρευνα της καναδικής εκπομπής  «The Fifth Estate», εργαζόμενοι στα συνεργεία της Walt Disney αποκάλυψαν ότι πολλές από τις διάσημες σκηνές ήταν ψεύτικες. Για παράδειγμα, σχεδόν ολόκληρη η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της σειράς με τίτλο «Living Desert» γυρίστηκε σύμφωνα με τις οδηγίες του κάμεραμαν και εκπαιδευτή ζώων Μπιλ Κάρικ που δήλωσε: «Έχτισαν όλους τους εσωτερικούς χώρους και έβαλαν σε διάφορα σημεία ποντίκια και κροταλίες και ό,τι άλλο χρειαζόταν». Στο «White Wilderness» του 1958, η διάσημη κωμική σκηνή με την πολική αρκούδα που κατρακυλάει σε μια χιονισμένη πλαγιά είχε σκηνοθετηθεί και όλα ήταν στημένα, η πλαγιά, το χιόνι και βέβαια η αρκούδα. Στο ίδιο ντοκιμαντέρ υπάρχει μια ακόμη πιο κραυγαλέα σκηνή που προκάλεσε σάλο. Οι παραγωγοί του  ντοκιμαντέρ ήθελαν να ανασκευάσουν τον μύθο σύμφωνα με τον οποίο τα λέμινγκ (μικρά τρωκτικά της Αρκτικής, κυρίως στον Σκανδιναβικό κύκλο) αυτοκτονούν ομαδικά. Αντ’ αυτού έδειξαν τρομαγμένα τρωκτικά να πηδούν το ένα μετά το άλλο από έναν βράχο, «μεταναστεύοντας» χωρίς λόγο στη θάλασσα.

Οι σκηνές γυρίστηκαν στην Αλμπέρτα του Καναδά, όπου δεν υπάρχουν λέμινγκς. Για να λυθεί το πρόβλημα, το συνεργείο πλήρωσε σε παιδιά από τη Μανιτόμπα, μια περιοχή στο βορρά του Καναδά, 25 σεντ για κάθε τρωκτικό που θα έφερναν. Τα ζωάκια τοποθετήθηκαν σε μια πλατφόρμα που κατασκευάστηκε έτσι ώστε να φαίνονται σαν ορδή που περνούσε μπροστά από την κάμερα. Μετά τα «άδειασαν» στα νερά του ποταμού Μπόου. Και ενώ στο βάθος ακούγεται ο πένθιμος ήχος ενός κλαρινέτου, ο θεατής πληροφορείται ότι: «Σύντομα η Αρκτική Θάλασσα θα είναι διάστικτη από μικροσκοπικά σώματα που επιπλέουν».

Παρά τον πειστικό πνιγμό τους, τα καφετιά ζωάκια είχαν υποδυθεί έναν ρόλο ακατάλληλο για το είδος τους αφού στην πραγματικότητα δεν μεταναστεύουν, όπως συνηθίζουν τα φουντωτά κιτρινωπά λέμινγκ της Νορβηγίας. Με άλλα λόγια ό,τι νάναι. Τα ντοκιμαντέρ «White Wilderness» και «Living Desert» κέρδισαν από ένα Όσκαρ και η Disney συνέχισε να τα εμπορεύεται μαζί με άλλες ταινίες της σειράς «True-Life Adventures», όπως αναφέρει ο Guardian, όμως, ο ίδιος ο Ρόι Ντίσνεϊ παραδέχτηκε: «Υπήρξε μια εποχή που παρουσιάζαμε πολλά σκηνοθετημένα πλάνα σαν να είχαν συμβεί με φυσικό τρόπο».

Το 1956, ο «Σιωπηλός Κόσμος» του Ζακ-Yβ Κουστό κέρδισε επίσης το βραβείο Όσκαρ και το Palme d’ Or στις Κάννες. Ήταν η πρώτη και πιο διάσημη ταινία που γύρισε ο ωκεανογράφος θέλοντας να προτρέψει τους θεατές να ενδιαφερθούν για τη θαλάσσια ζωή. Ωστόσο, στο ντοκιμαντέρ αυτό το πλήρωμα του «Καλυψώ» -όπως είχε ονομάσει ο Κουστό το παλιό ναρκαλιευτικό που χρησιμοποιούσε στις θαλάσσιες έρευνές του- ανατινάζει ένα κοραλλιογενή ύφαλο με δυναμίτη, εμβολίζει κατά λάθος με το σκάφος το μωρό μιας φάλαινας, το αποτελειώνει ανελέητα με καμάκια και στη συνέχεια σπέρνει το θάνατο στους καρχαρίες που έρχονται να φάνε το πτώμα. Και όλα αυτά ενώ ο αφηγητής εξηγεί στους θεατές ότι «όλοι οι ναύτες του κόσμου μισούν τους καρχαρίες».

Τα ντοκιμαντέρ της σειράς «Mutual of Omaha’s Wild Kingdom» είναι ίσως τα πιο δημοφιλή του είδους στην ιστορία της αμερικανικής τηλεόρασης. Γυρίστηκαν από το 1963 μέχρι το 1984 με χορηγό μια ασφαλιστική εταιρεία και κέρδισαν πέντε βραβεία Emmy. Ωστόσο, υπάρχουν μαρτυρίες για πλάνα στημένα με τη βοήθεια ήμερων ζώων στα οποία είχε «ανατεθεί» να προσποιηθούν ότι «παγιδεύτηκαν» ή «διασώθηκαν». Χοίροι και αρμαντίλος απελευθερώθηκαν ως θήραμα, προκειμένου να κινηματογραφηθεί ο θάνατός τους, ομάδες λύκων και πούμα εκπαιδεύτηκαν ώστε να αρχίσει μια μάχη μεταξύ τους πάνω από το πτώμα  ενός ελαφιού. Όπως και στην περίπτωση της Disney, το μήνυμά τους ήταν η φροντίδα για την άγρια ζωή -μια ιδέα σχετικά νέα- μερικές φορές, όμως, θύμιζαν μάλλον ψυχαγωγία στο Κολοσσαίο.

Σημείο καμπής στην ιστορία της εξέλιξης των ντοκιμαντέρ για την άγρια φύση μπορεί να θεωρηθεί η έρευνα του «Fifth Estate» που προβλήθηκε στον Καναδά το 1982. Η σειρά «Life on Earth» με παρουσιαστή τον Ντέιβιντ Ατένμπορο είχε κυκλοφορήσει τρία χρόνια νωρίτερα, ενώ το «Wild Kingdom» βγήκε στον αέρα τρία χρόνια μετά. Τώρα πια είναι πλέον εφικτό να περιμένει κανείς μήνες για να τραβήξει πλάνα των πέντε λεπτών, αλλά ούτε αυτό αποτελεί εγγύηση αυθεντικότητας. Μπορεί οι εκπομπές του BBC να θεωρούνται οι πιο αξιόπιστες του κόσμου, συμβαίνει όμως να περιλαμβάνουν και πλάνα από τον ζωολογικό κήπο, όπως συνέβη το 2011 με την πολική αρκούδα του «Frozen Planet», πράγμα που θεωρήθηκε σκάνδαλο όταν αποκαλύφθηκε. Είναι επίσης πιθανή η ψηφιακή επεξεργασία, όπως έγινε στην πρόσφατη σειρά του BBC «Hidden Kingdoms».

Τα πράγματα έχουν όμως αλλάξει και σε ένα άλλο επίπεδο. Σήμερα, ακόμα και το πιο διάσημο πλάνο του Ατένμπορο, στο «Life on Earth» του 1979, στο οποίο ο διάσημος παρουσιαστής παίζει με τους γορίλες στη Ρουάντα, θα μπορούσε να θεωρηθεί ανέντιμο και επικίνδυνο. Ανέντιμο, επειδή δεν ήταν τυπικοί γορίλες, αλλά ομάδες ζώων που μελετούσε η ζωολόγος Ντάιαν Φόσεϊ και άρα ένιωθαν άνετα πλάι σε ανθρώπους. Και επικίνδυνο, διότι κανένας σύγχρονος ερευνητής δεν θα αλληλεπιδρούσε τόσο στενά με άγριους γορίλες, από φόβο μήπως τους μεταδώσει κάποια ανθρώπινη ασθένεια στην οποία έχουν μικρή ανοσία.

Από την άλλη πλευρά κανείς δεν έχει ξεχάσει ότι ο «Κροκοδειλάκιας» Στιβ Ίργουιν έχασε τη ζωή του έπειτα από θανατηφόρο τσίμπημα που δέχθηκε το 2006 από σαλάχι κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων υποβρύχιου ντοκιμαντέρ έξω από τις βορειοανατολικές ακτές της Αυστραλίας. Ο 44χρονος Αυστραλός, που έγινε γνωστός στο τηλεοπτικό κοινό για τη σειρά εκπομπών με τον τίτλο «Κυνηγός Κροκοδείλων», είχε μεγαλώσει στο Πάρκο Ερπετών των γονιών του και ένιωθε άνετα κοντά σε ζώα που συνήθως τρομοκρατούν τους περισσότερους ανθρώπους. Η αληθινή αγάπη του για τα άγρια ζώα δεν αμφισβητήθηκε ποτέ παρ’ όλα αυτά ο θάνατός του οδηγεί στην υπόθεση ότι με τη συμπεριφορά του είναι πιθανό να τους προκαλούσε ένα είδος στρες.

Η αλήθεια είναι ότι ο κόσμος δίνει πλέον μεγαλύτερη σημασία στην άγρια φύση. Είναι, επίσης, προφανές ότι ήταν πλέον ανάγκη να αναθεωρηθεί ο τρόπος με τον οποίο γυρίζονται τα ντοκιμαντέρ, όπως και ότι θα έπρεπε να υπάρχουν κάποια στάνταρ. Πράγμα που έγινε. Και τώρα οι παραγωγοί του «Planet Earth II» βεβαιώνουν ότι με τη χρήση των drones (τηλεκατευθυνόμενες κάμερες) και τη δυνατότητα λήψεων από μεγάλη απόσταση «θα αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον φυσικό κόσμο».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News