Εδώ και 14 χρόνια ο Τομ Τόπολ κάνει συλλογή διαβατηρίων, έχει επίσης δημιουργήσει την ιστοσελίδα passport-collector.com, όπου παρουσιάζει ταξιδιωτικά έγγραφα άλλων εποχών. Ο Τόπολ γοητεύτηκε σε μια υπαίθρια αγορά του Κιότο στην Ιαπωνία όταν είδε για πρώτη φορά κατά τύχη μερικά παλιά διαβατήρια.

«Σήμερα τα διαβατήρια μας είναι ομοιόμορφα», λέει στο Atlas Obscura, «αλλά δείτε ένα παλιό διαβατήριο του 19ου αιώνα, την εποχή εκείνη ήταν πραγματικά ένα είδος τέχνης.»  Ο παθιασμένος συλλέκτης έχει περάσει τα τελευταία χρόνια μαθαίνοντας ό,τι μπορεί για την πολιτική και την γεωγραφία των ιστορικών διαβατηρίων και «σκαλίζοντας» τις ιστορίες των κατόχων τους.

Μία από τις ειδικότητές του είναι τα διαβατήρια από χώρες που είχαν υπάρξει κάποτε. «Τα έγγραφα αυτά είναι ιστορικοί θησαυροί που αντικατοπτρίζουν την πολιτική και τη γεωγραφία της εποχής εκείνης», λέει. Επιπλέον, με τις φωτογραφίες τους, τις «κατσαρές» υπογραφές  και τις χρωματιστές σφραγίδες τους, τείνουν να είναι πολύ πιο όμορφα από τα δικά μας μονότονα ταξιδιωτικά έγγραφα.

Τα διαβατήρια που δεν ισχύουν πια, όπως αυτά τα έξι από τη συλλογή του Τοπόλ, που σας παρουσιάζουμε, μπορεί να είναι άχρηστα για τα σύνορα, σίγουρα όμως, είναι σπουδαία εργαλεία για ταξίδια στο παρελθόν. Δείτε την ιστορία τους.

• Βρετανική αποικία και προτεκτοράτο του Άντεν, 1956

Κοιτάζοντας τα εξώφυλλα παλιών διαβατηρίων του συλλέκτη παρατηρεί κανείς ότι αρκετά από αυτά έχουν το ίδιο οικόσημο, ένα λιοντάρι και ένας μονόκερως πλαισιώνουν μια ασπίδα. Αυτό συμβαίνει γιατί –οποία έκπληξη!- προέρχονται από βρετανικές αποικίες. «Η Βρετανική Αυτοκρατορία εξέδιδε διαβατήρια σχεδόν σε ολόκληρη την επικράτειά της», λέει ο Τόπολ διευκρινίζοντας ότι  «οι συλλέκτες πάντα ψάχνουν για τέτοιους θησαυρούς», μερικοί μάλιστα από τους οποίους είναι πολύ σπάνιοι, όπως για παράδειγμα ένα εύρημα από το Βόρειο Βόρνεο.

Το συγκεκριμένο διαβατήριο είναι από την Αποικία και Προτεκτοράτο του Άντεν, τη σημερινή Υεμένη. Όπως η Ζανζιβάρη και η Ινδία, το Άντεν ποτέ δεν προσαρτήθηκε επίσημα από τη Βρετανία, αντ’ αυτού, στα τέλη του 1800, το Στέμμα αποφάσισε ότι ήθελε να ελέγχει το λιμάνι του Άντεν και άρχισε να κινείται στην περιοχή. Στη συνέχεια, φυλές που ζούσαν κοντά στο λιμάνι έδωσαν τον έλεγχο των εξωτερικών τους υποθέσεων στους Βρετανούς με αντάλλαγμα τη στρατιωτική προστασία τους.

Η συμφωνία αυτή αντανακλάται στα εσωτερικά φύλλα του διαβατηρίου. Διαβάζεται από αριστερά προς τα δεξιά και υπόσχεται στον κάτοχό του «την προστασία της κυβέρνησης της Αυτής Μεγαλειότητας». Αντίθετα το τρέχον διαβατήριο της Υεμένης, αν και έχει επίσης αγγλικούς και αραβικούς χαρακτήρες, διαβάζεται από δεξιά προς τα αριστερά και η σφραγίδα της Υεμένης είναι μπροστά.

• Ναυτικό διαβατήριο των ΗΠΑ, 1942

Ο Φρεντ Άλμπερτ Μπάουμαν έλαβε το ειδικό ναυτικό διαβατήριό του την ημέρα του Χάλοουιν, το 1942. Προέρχεται από μια χώρα που εξακολουθεί να υπάρχει, ωστόσο φωτίζει μια άλλη εποχή. Όπως εξηγεί ο Τόπολ, ήταν ένα είδος διαβατηρίου που εκδιδόταν μόνο κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης περιόδου, από τον Φεβρουάριο του 1942, λίγους μήνες μετά την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι τον Αύγουστο του 1945, όταν ο στρατός της Ιαπωνίας παραδόθηκε.

Εκτός από τις τυποποιημένες πληροφορίες, το διαβατήριο περιέχει επιπλέον λεπτομέρειες σχετικά με τον Μπάουμαν, όπως ότι είχε μια ουλή στην αριστερή παλάμη του. Διευκρινίζει, επίσης, ότι κομιστής του διαβατηρίου μπορεί να το χρησιμοποιεί μόνο σε «ναυτικές αποστολές». Ο συλλέκτης, που έχει δει μια σειρά από τέτοια διαβατήρια, λέει ότι δεν είναι πολλά εκείνα που έχουν πάρα πολλές σφραγίδες, πράγμα που υποδηλώνει ότι οι ναυτικοί έκαναν τα περισσότερα ταξίδια τους μετά τη λήξη του πολέμου.

• Ελεύθερο Κράτος του Φιούμε, 1923

Το μικροσκοπικό Φιούμε που σήμερα ανήκει στην Κροατία, υπήρξε κάποτε αυτόνομο κράτος.  Αυτονομήθηκε το 1719, ανάλογα όμως με τις ιδιοτροπίες των διαφόρων αυτοκρατόρων και βασιλέων, έχασε και ανέκτησε την ελευθερία του πολλές φορές κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Το 1868 προσαρτήθηκε στο Βασίλειο της Ουγγαρίας οπότε  προέκυψε μια ποικιλόμορφη πολιτεία με Ιταλούς, Ούγγρους και Γερμανούς που επικοινωνούσαν μεταξύ τους σε μια τοπική διάλεκτο που δημιουργήθηκε από την συγχώνευση των μητρικών γλωσσών των μελών της.

Το 1920, στον απόηχο του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, το Φιούμε ανακηρύχθηκε επίσημα ελεύθερο κράτος, και πάλι χάρη στην διεθνή κοινότητα που σκέφτηκε ότι θα ήταν καλό να υπάρχει μια ουδέτερη  ζώνη μεταξύ της Ιταλίας και αυτού που σύντομα θα γινόταν το Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας. Το κρατίδιο ανταποκρίθηκε στη νέα κατάσταση παραμένοντας ένα αμετανόητο χωνευτήρι λαών. «Η εθνότητα οριζόταν ως επί το πλείστον από τη γλώσσα που μιλούσε ένα άτομο αλλά ο καθένας αισθανόταν Φιουμιανός περισσότερο από οτιδήποτε άλλο», εξηγεί ο Τόπολ. Αυτή η μοναδική αφοσίωση υπογραμμιζόταν από το διαβατήριο του Φιούμε, που είχε το όνομα της χώρας στο εξώφυλλο κάτω από ένα μικρό αστέρι. Οι σφραγίδες εισόδου στη χώρα είχαν το ίδιο αστέρι με μωβ μελάνι.

• Σοβιετική Ένωση, 1928

Οι πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης χρησιμοποιούσαν μια σειρά από διαφορετικά διαβατήρια. Για τους εργαζόμενους των πόλεων υπήρχε ένα εσωτερικό διαβατήριο με πράσινο εξώφυλλο που εκδόθηκε για να αποτρέπει τους αγρότες να μπαίνουν στις πόλεις. Το συγκεκριμένο ανήκε σε μια γυναίκα με το όνομα Λύντια Γκραφ και ήταν ένα διαφορετικό έγγραφο που επέτρεπε τα ταξίδια στο εξωτερικό, εκτός από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Αφρική, τις ΗΠΑ και την Παλαιστίνη, που απαιτούσαν επιπλέον έγγραφα.

Το εξώφυλλο λείπει από το διαβατήριο της Γκραφ, αλλά έχει τρελά γραφειοκρατικές θεωρήσεις που δείχνουν ότι η κάτοχός του ταξίδεψε στη Μογγολία και την Κίνα. Στη δεξιά σελίδα, κάτω αριστερά εμφανίζεται και η οβάλ σφραγίδα με την υπογραφή του Ζένρικ Γκριγκόργιεβιτς Γιάγκοντα, ο οποίος αργότερα έγινε διευθυντής της υπηρεσίας πληροφοριών του Στάλιν και τελικά εκτελέστηκε με την κατηγορία της προδοσίας. Ήταν κι αυτός ένας τρόπος για να αποκτήσει κανείς ένα αυτόγραφο…

• Παλαιστίνη υπό Βρετανική Εντολή, 1944

Έχεις μια συλλογή παλιών διαβατηρίων που είναι γεμάτα με πληροφορίες για κανονικούς ανθρώπους; Μια χαρά. Ο Τόπολ, όμως ενδιαφέρεται για ταξιδιωτικά έγγραφα που κάποτε είχαν χρησιμοποιηθεί από σημαντικούς ανθρώπους. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το διαβατήριο από την  Παλαιστίνη υπό Βρετανική Εντολή, που κάποτε ανήκε στον καπετάνιο Τιούβ Τ. Σμόλενσκ. Δεκαπέντε χρόνια μετά την έκδοσή του, η Ακτοφυλακή των Ηνωμένων Πολιτειών θα έδινε συγχαρητήρια στον Σμόλενσκ για την ανδρεία του κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων αναζήτησης και διάσωσης στον Ατλαντικό λέγοντας ότι οι προσπάθειές του «ήταν σύμφωνες με τις υψηλότερες αξίες της ναυτοσύνης.»

Αλλά -χωρίς καμιά ασέβεια στο πρόσωπο του κάπτεν Σμόλενσκ- το πιο σημαντικό πράγμα που υπάρχει σε αυτό το διαβατήριο είναι μια μοβ σφραγίδα στη σελίδα 17, η οποία αναγράφει το όνομα «Χάιφα», δηλαδή το κύριο λιμάνι του Ισραήλ. «Το 1948 η Παλαιστίνη υπό Βρετανική Εντολή έγινε Ισραήλ», εξηγεί ο Τόπολ και συμπληρώνει ότι «είναι πολύ σπάνιο να βρεθεί ένα διαβατήριο από την εποχή της Παλαιστίνης υπό Βρετανική Εντολή με σφραγίδα του Ισραήλ». Μάλλον όμως για πρακτικούς λόγους, επετράπη στον κάπτεν Σμόλενσκ να κρατήσει το διαβατήριό του για περίπου ένα χρόνο ακόμα μετά την αλλαγή, με συνέπεια αυτή την παράξενη σύγκλιση.

• Γερμανική Αυτοκρατορία, 1916

Η Γερμανική Αυτοκρατορία είχε δημιουργηθεί από διάφορα δουκάτα, πριγκιπάτα και ελεύθερες πόλεις, συμπεριλαμβανομένου του Δουκάτου Σαξωνίας-Κόμπουργκ και Γκότα, που εξέδωσε το εικονιζόμενο πράσινο διαβατήριο για έναν από τους πολίτες του το 1916.  Τέσσερα χρόνια αργότερα (μετά τη Γερμανική Επανάσταση του 1918-1919 και την κατάργηση των γερμανικών μοναρχιών οπότε η Γερμανία έγινε ομόσπονδη δημοκρατία) το Δουκάτο έγινε μέρος του ομόσπονδου κρατιδίου της Θουριγγίας.

Το 1916 η Γερμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν το καλύτερο μέρος για να ζει κάποιος. Προφανώς όμως για να βοηθήσει τους πολίτες που είχαν υποφέρει από τον πόλεμο και τις κακουχίες να αναπληρώσουν κάποια πράγματα, η κυβέρνηση τους επέτρεπε να βγάζουν φωτογραφίες διαβατηρίου με τα σκυλιά τους. Μήπως αυτή η νεαρή γυναίκα ταξίδευε αποκλειστικά μαζί με το κουτάβι της; Πού πήγαν; Τι είδαν; Μπορεί να μην το μάθουμε ποτέ, αλλά χάρη σε αυτό το συνηθισμένο έγγραφο, μπορούμε τουλάχιστον να αναρωτηθούμε.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News