Την άνοιξη του 2014, η 23χρονη Τζόρνταν Γιάνγκερ από τη Νέα Υόρκη παρατήρησε ότι τα μαλλιά της έπεφταν τούφες – τούφες. Εκείνο τον καιρό η  Τζόρνταν πίστευε ότι τρεφόταν με τον πιο υγιεινό τρόπο του κόσμου: τα γεύματά της ήταν αυστηρά χορτοφαγικά, χωρίς γλουτένη, χωρίς ζάχαρη, χωρίς λιπάρα, χωρίς σπόρους.

Η Τζόρνταν Γιάνγκερ είναι μια από τις χιλιάδες μπλόγκερ «ευεξίας» που υπάρχουν στο Instagram κάτω από το hashtag #eatclean. Υπέγραφε τις αναρτήσεις της με το όνομα The Blonde Vegan, είχε μάλιστα 70.000 φόλοουερς. Και παρόλο ότι δεν είναι διαιτολόγος, είχε πουλήσει, έναντι 25 δολαρίων έκαστο, περισσότερα από 40.000 αντίτυπα του δικού της προγράμματος «αποτοξίνωσης των 5 ημέρων», μια ωμοφαγική δίαιτα βασισμένη αποκλειστικά σε πράσινους χυμούς.

Αλλά η «καθαρή δίαιτα», που η Γιάνγκερ προωθούσε ως τον μοναδικό δρόμο για την υγεία, προκάλεσε στην ίδια μια σοβαρή διατροφική διαταραχή. Η νεαρή διαγνώστηκε ότι πάσχει από ορθορεξία, μια εμμονή με την κατανάλωση τροφών αποκλειστικά καθαρών και τέλειων.

Η περίοδός της σταμάτησε και η επιδερμίδα της πήρε μια πορτοκαλί απόχρωση από τις γλυκοπατάτες και τα καρότα που έτρωγε (οι μόνοι υδατάνθρακες που επέτρεπε στον εαυτό της). Τελικά με τη βοήθεια ψυχολόγου άρχισε σιγά σιγά να διευρύνει το ρεπερτόριο των τροφών της αναγνωρίζοντας ότι το πρόβλημα οφειλόταν στο ιδιαίτερα άκαμπτο και περιοριστικό καθεστώς διατροφής που είχε επιβάλλει στον εαυτό της.

Καθώς η υγεία της άρχισε να ανακάμπτει, η Τζόρνταν ένιωσε την ανάγκη να απολογηθεί με ένα κείμενο, στο οποίο εξηγούσε γιατί δεν ακολουθούσε πλέον αυστηρή χορτοφαγία. Αποτέλεσμα: Μέσα σε λίγες ώρες από τη δημοσίευση της νέας της δίαιτας, άρχισε να χάνει τους οπαδούς της κατά χιλιάδες και να παίρνει θρασύτατα μηνύματα από φανατικούς χορτοφάγους. Της ζητούσαν πίσω τα χρήματα που είχαν πληρώσει για δίαιτες και για μπλουζάκια με το λογότυπο “OH KALE YES”, κάποιοι την κατηγόρησαν ότι είναι ένα «λιπαρό κομμάτι λαρδί», που δεν είχε την πειθαρχία να είναι πραγματικά «καθαρή», ενώ δέχτηκε ακόμη και απειλές κατά της ζωής της.

Η αλήθεια είναι ότι δίαιτες και θεραπείες με ειδικές τροφές υπάρχουν από τότε που οι άνθρωποι τρώνε. Μόνο που παλιότερα ανήκαν στο περιθώριο της διατροφικής κουλτούρας και συνδέονταν με θεωρίες συνωμοσίας, γράφει σε ένα εκτεταμένο αφιέρωμα ο Guardian. Η «καθαρή διατροφή», όμως, είναι κάτι διαφορετικό. Καθιερώθηκε ως πρόκληση στους σύγχρονους τρόπους διατροφής και παρόλο ότι οι θέσεις των οπαδών της είναι απολυταρχικές, την τελευταία πενταετία χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απέκτησε τόσο μεγάλη δημοτικότητα που της επέτρεψε να βγει από το περιθώριο.

Στην απλούστερη μορφή της, «καθαρή διατροφή» σημαίνει ότι δεν τρως τίποτα άλλο πέρα από «πλήρεις» ή «μη επεξεργασμένες» τροφές. Ορισμένες εκδοχές της είναι καθαρά χορτοφαγικές ενώ άλλες περιλαμβάνουν επίσης κρέας (κατά προτίμηση κυνήγι) και ζωμούς από κόκαλα. Στην αρχή, εμφανιζόταν μάλλον ως μετριοπαθής δίαιτα ταυτισμένη με το σπιτικό φαγητό. Δεν μετρούσες θερμίδες, μπορούσες να καταναλώσεις όσο περισσότερες θρεπτικές ουσίες ήθελες από τροφές μαγειρεμένες στο σπίτι.

Πολύ σύντομα, όμως, έγινε αντιληπτό ότι επρόκειτο για ένα σύστημα πεποιθήσεων, που προπαγανδίζει την ιδέα ότι ο τρόπος διατροφής των περισσότερων ανθρώπων δεν παχαίνει απλά, είναι και ακάθαρτος. Και στα καλά καθούμενα προέκυψε ένα ολόκληρο σύμπαν από λάδι καρύδας, αμφίβολες υποσχέσεις και ωμά κολοκυθάκια.

Πρωτοπόρος του #eatclean υπήρξε ο Τζέιμς Ντούιγκαν, ιδιοκτήτης του λονδρέζικου γυμναστηρίου The Bodyism και προσωπικός γυμναστής του διάσημου μοντέλου Ελ Μακφέρσον, ο οποίος το μακρινό 2009 δημοσίευσε το βιβλίο Clean and Lean σημειώνοντας ότι «χρειάστηκε να δώσει μάχη» με τον εκδότη του για «να συμπεριλάβει συστατικά όπως η κινόα και το κέιλ, επειδή ποτέ κανείς δεν είχε ακούσει γι’ αυτά». Τώρα πια όμως κινόα βρίσκεις σε κάθε σούπερ-μάρκετ και το κέιλ (στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, τουλάχιστον) είναι τόσο κοινό όσο και το μαρούλι.

Καθώς η «καθαρή διατροφή» διαδιδόταν, άρχισαν και οι αντιδράσεις. Το 2015, η διάσημη αγγλίδα μαγείρισσα Ναϊτζέλα Λόουσον εξέφρασε την «αηδία» της μιλώντας για κρίσιμη μορφή σωματικού φασισμού: «Η τροφή δεν είναι βρώμικη», έγραψε. Εντωμεταξύ άλλοι επεσήμαναν ότι, ως μέθοδος υγιεινής διατροφής, βασίζεται σε κακή επιστήμη. Και τον περασμένο Ιούνιο η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία δήλωσε για το λάδι καρύδας -θεωρείται πανάκεια από τους οπαδούς της καθαρής τροφής- ότι δεν υπάρχουν καλά συμπεράσματα και ότι η κατανάλωσή του θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερη LDL.

Πρόσφατα ένα ολόκληρο επεισόδιο της εκπομπής Horizon του BBC ήταν αφιερωμένο στις διάφορες σχολές της «καθαρής διατροφής».  Ο Δρ Τζιλ Γίο, γενετιστής στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, τις αξιολόγησε επιστημονικά παρουσιάζοντας από ανώδυνες συνταγές μέχρι κακές πρακτικές. Μεταξύ άλλων αναφέρθηκε και στην «αλκαλική διατροφή» του Δρ Ρόμπερτ Γιανγκ, ο οποίος διατύπωσε την ιδέα ότι οι ασθένειες προκαλούνται από την κατανάλωση «όξινων» τροφίμων και στήριξε τις θεραπείες του σε γεύματα με «βούτυρο του Θεού», όπως αποκαλεί το αβοκάντο.

Στο ράντσο του Γιανγκ κατέφυγε το 2012 και μια νεαρή αξιωματικός του βρετανικού στρατού διαγνωσμένη με επιθετικό καρκίνο. Ξόδεψε περισσότερα από 77.000 δολάρια για θεραπείες με αβοκάντο, αλλά πολύ σύντομα πέθανε. Τον περασμένο Ιούνιο ο Γιανγκ φυλακίστηκε στις ΗΠΑ με διάφορες κατηγορίες μεταξύ άλλων και για την άσκηση ιατρικής χωρίς άδεια. Αναμφίβολα η περίπτωσή του  είναι ακραία αλλά «είναι σαφές ότι το ανησυχητικό αφήγημα πολλών γκουρού της ευεξίας στηρίζεται σε ψεύδη», ήταν το συμπέρασμα του βρετανού γενετιστή.

Καθώς τα αρνητικά δημοσιεύματα για την «καθαρή διατροφή» αυξήθηκαν τον περασμένο χρόνο, πολλοί από τους γκουρού του #eatclean αφαιρούν, πλέον, τη λέξη «καθαρό» από τις συνταγές τους. Η τάση, όμως, δεν δείχνει να μειώνεται. Συνεχίζουν να πωλούνται εκατομμύρια σχετικά βιβλία ενώ και οι πωλήσεις των αβοκάντο έχουν αυξηθεί στην Αγγλία ξεπερνώντας αυτές των πορτοκαλιών.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να καταπολεμηθεί η «καθαρή διατροφή»; Ο Χάντλι Φρίμαν την θεωρεί μέρος μιας κουλτούρας μετα-αλήθειας, οι οπαδοί της οποίας μένουν ανεπηρέαστοι από τους επιστήμονες ή είναι ακόμα και εχθρικοί σε επιστημονικά δεδομένα. Αλλά για να καταλάβουμε την εμμονή τους, είναι κατ’ αρχάς απαραίτητο να εξετάσουμε τα τρομερά πράγματα που έχουν συμβεί στην διατροφή εκατομμυρίων ανθρώπων στον σύγχρονο κόσμο. Και το ερώτημα δεν είναι εάν η «καθαρή διατροφή» είναι ανοησία, αλλά γιατί τόσοι πολλοί έξυπνοι άνθρωποι αποφάσισαν να την εμπιστευτούν.

Δείτε τη συνέχεια:

Μια παλιά διατροφική ιστορία→

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News