Τελευταία σελίδα για τον αξεπέραστο Φίλιπ Ροθ
Εγραψε το «Αμερικανικό ειδύλλιο». Και το «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή». Αλλά και το «Ανθρώπινο στίγμα». Και αυτά τα καταπληκτικά ψυχογραφήματα της μεταπολεμικής Αμερικής τα δημιούργησε ενώ ήταν ήδη ένας 60άρης διανοητής και μετρούσε ήδη 40 χρόνια εντυπωσιακού συγγραφικού έργου – είχαν περάσει τρεις και τέσσερις δεκαετίες από τότε που το αναγνωστικό κοινό τον είχε πρωτογνωρίσει και λατρέψει με το «Αντίο Κολόμπους» (1959) και με το «Σύνδρομο Πορτνόι» (1969). Αυτός ο κολοσσός του πνεύματος, ένας ακούραστος ανατόμος της αμερικανικής ψυχής, ο Φίλιπ Ροθ, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 85 ετών.
Την τελευταία του πνοή, αυτό το λογοτεχνικό «ζώο που ξεψυχά», για να δανειστούμε έναν τίτλο των βιβλίων του, την άφησε σε νοσοκομείο του Μανχάταν. «Πέθανε από συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια» είπε η Τζούντιθ Θέρμαν, καλή του φίλη. «Ο Φίλιπ Ροθ, ο αξεπέραστος συγγραφέας που εξερεύνησε τη λαγνεία, την εβραϊκή ζωή και την Αμερική, πέθανε στα 85 του» έγραψαν οι New York Times σε μια πρώτη απόπειρα να αποτυπώσουν το μέγεθος της απώλειας.
Η αλήθεια είναι ότι το να γράψεις κάτι για τον Ροθ είναι σχεδόν ιεροσυλία
Να πεις ότι τιμήθηκε με σχεδόν κάθε λογοτεχνικό βραβείο που υπήρξε και υπάρχει – αλλά αγνοήθηκε επιδεικτικά από την Ακαδημία των Νομπέλ που τον θεωρούσε «πολύ Αμερικάνο» για τα γούστα της»; (Την ειρωνεία πάντως ότι πέθανε τη χρονιά που δεν θα απονεμηθούν Νομπέλ Λογοτεχνίας θα μπορούσε να την έχει περιγράψει και ίδιος σε κάποιο μυθιστόρημά του.)
Να πεις ότι μέσα από τις σελίδες των βιβλίων του εξήγησε το πώς μετεξελίχθηκαν οι ΗΠΑ από χώρα του αμερικανικού ονείρου σε χώρα του αμερικανικού εφιάλτη – και εξήγησε έτσι το πώς άλλαξε ο κόσμος όλος; («Εσκαψα μια τρύπα και φώτισα με τον φακό μου αυτήν την τρύπα» είχε πει).
Να πεις ότι στα 71 του, όταν άλλοι συγγραφείς έχουν ήδη αποσυρθεί και επαναπαυτεί στις δάφνες τους, εκείνος είχε τη λάμψη και το κίνητρο να γράψει το 2004 το τόσο προφητικό «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής», για τον τρόπο που ένας αντισυστημικός και ξενοφοβικός Ρεπουμπλικανός κερδίζει τις εκλογές και βυθίζει τις ΗΠΑ στο σκοτάδι;
«Ο Τραμπ είναι απατεώνας»
Τον Ιανουάριο 2017, όταν είχε ορκιστεί ο Τραμπ 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ, το New Yorker είχε απευθυνθεί στον «προφήτη» Ροθ, ο οποίος στο βιβλίο του είχε περιγράψει τι θα γινόταν το 1940 αν ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ –και ενώ στην Ευρώπη είχε ήδη ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος– έχανε τις προεδρικές εκλογές εκείνης της χρονιάς από τον πρωτοπόρο της αεροπορίας Τσαρλς Λίντμπεργκ. Aν δηλαδή κέρδιζε πρώτα το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και έπειτα την αμερικανική κοινή γνώμη και την κυβέρνηση μια αντισυστημική προσωπικότητα που διατυμπάνιζε την ανάγκη της απομόνωσης της χώρας, εγκωμίαζε τον Χίτλερ και επαναλαμβάνε σε κάθε ομιλία του ένα σύνθημα που ακουγόταν αρκετά και στην προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ: «Πρώτα η Αμερική» («America first»).
«Είναι πολύ ευκολότερο να κατανοήσεις την εκλογή ενός φανταστικού προέδρου όπως ο Τσαρλς Λίντμπεργκ παρά ενός πραγματικού προέδρου όπως ο Ντόναλντ Τραμπ» είχε πει. «Ο Λίντμπεργκ, παρά τη συμπάθειά του προς τους Ναζί και παρά τις ρατσιστικές του τάσεις, ήταν ένας μεγάλος ήρωας της αεροπορίας που είχε επιδείξει απίστευτη σωματική αντοχή και αεροναυτική μαεστρία όταν διέσχισε τον Ατλαντικό το 1927. Είχε χαρακτήρα, ουσία και μαζί με τον Χένρι Φορντ ήταν ο πιο διάσημος Αμερικανός. Ο Τραμπ είναι απλώς ένας απατεώνας»…
«Είμαι Δημοκρατικός, στο στρατόπεδο του Ρούζβελτ, από τα 12 μου χρόνια. Πολλά πράγματα με ανησύχησαν, ως πολίτη των ΗΠΑ, στην προεδρία του Ρίτσαρντ Νίξον ή του Τζορτζ Μπους. Αλλά ό,τι και να έχω σκεφτεί για τα όριά του χαρακτήρα τους ή του πνεύματός τους, τίποτα δεν συγκρίνεται με τη φτώχεια του Τραμπ».
«Ανίδεος σχετικά με τη διακυβέρνηση, την ιστορία, την επιστήμη, τη φιλοσοφία, την τέχνη, ανίκανος να εκφράσει ή να αναγνωρίσει τη λεπτότητα ή τις μικρές διαφοροποιήσεις, στερημένος από κάθε ευπρέπεια, βασιζόμενος σε ένα λεξιλόγιο 77 λέξεων» είχε πει για τον Τραμπ.
Αλλά και πάλι, ακόμα και αν τα αναφέρεις αυτά, δεν έχεις πει και πολλά για τον Φίλιπ Ροθ.
Το καλό με τον Ροθ είναι ότι μέσα από τα περισσότερα βιβλία του διαβάζεις και τη δική του ζωή. Το Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ και η εβραϊκή κοινότητα όπου γεννήθηκε το 1933 είναι το σκηνικό πολλών μυθιστορημάτων του. Ο ίδιος χρησιμοποίησε ένα λογοτεχνικό alter ego, τον Νέιθαν Ζούκερμαν, ως ήρωα-αφηγητή σε εννέα βιβλία του, ενώ ένας άλλος χαρακτήρας, ο Ντέιβιντ Κέπες εμφανίζεται σε τρία βιβλία. Και συχνά υπάρχει κάποιος με το όνομα Φίλιπ Ροθ.
Αλλά και πάλι άγνωστος θα σου μείνει ο Ροθ, ένα μυστήριο. Ποιος ήταν πραγματικά ο τελευταίος της τριάδας των μεγάλων των αμερικανικών γραμμάτων (Τζον Απνταϊκ και Σολ Μπέλοου είχαν πεθάνει το 2009 και το 2005 αντίστοιχα); Πόσο ήταν ο Ζούκερμαν; Και πόσο ο Κέπες; Ηταν παρατηρητής της ζωής τελικά, αυτός που έγραψε τόσα και τόσα για τη ζωή; Δεν έκανε παιδιά, «παιδιά» του πρέπει να θεωρήσουμε τα βιβλία του. «Οταν γράφω μυθιστόρημα λένε ότι γράφω για τη ζωή μου, και όταν γράφω για τη ζωή μου λένε ότι γράφω μυθιστόρημα» παραπονιόταν μεταξύ σοβαρού και αστείου.
Μια ιδέα και μερικές απαντήσεις για το μυστήριο Ροθ σου δίνει μια συνέντευξη που είχε δώσει το 2010 στο περιοδικό «ΒHmagazinο» και στη δημοσιογράφο Μαριλένα Αστραπέλλου που τον είχε συναντήσει σε μια οικία στην ύπαιθρο του Κονέκτικατ, όπου είχε απομονωθεί εκείνην την εποχή.
Η ζωή και ο θάνατος: «Δεν θα μπορούσα να πω ότι η ζωή υπήρξε “καλή” μαζί μου. Πέρασα κάποιες πολύ δύσκολες στιγμές. Νομίζω όμως ότι κατάφερα να κάνω αυτό το οποίο ξεκίνησα να κάνω, να μην παρεκκλίνω από αυτό και να γράψω κάποια καλά βιβλία. Υπό αυτήν την έννοια, ναι, ήμουν τυχερός. Είμαι τυχερός για τους φίλους που έχω, τυχερός που είμαι ακόμη ζωντανός. Ο Τζον Απντάικ πέθανε, ήταν 76 χρόνων. Ολοι πεθαίνουμε, πρέπει να περιμένεις στη σειρά. Η πιο περίεργη πτυχή αυτής της περιόδου ζωής, την οποία ποτέ δεν θα υποψιαζόμουν αν δεν έφτανα ως εδώ, είναι ο θάνατος των φίλων. Οταν είσαι πιο νέος έχεις την εμπειρία του θανάτου των παππούδων, των γονιών. Ποτέ όμως δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι φίλοι μου που ήταν δέκα χρόνια μεγαλύτεροι από μένα θα πέθαιναν. Είναι πολύ σοκαριστικό, είναι αδιανόητο. Εξι φίλοι μου πέθαναν τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Είναι απίστευτο. Και δεν έχει τέλος. Είναι ένα περίεργο φαινόμενο. Τον Σεπτέμβριο έχω τη συνάντηση παλιών συμμαθητών έπειτα από 60 χρόνια. Ετοιμάζομαι να πάω και θα δω ποιος έχει πεθάνει και ποιος είναι ζωντανός! Η τελευταία φορά που συναντηθήκαμε ήταν πριν από 15 χρόνια, στα 45 χρόνια, και πολλοί θα έχουν “εξαφανιστεί” από τότε».
Τα παιδιά: «Οταν όλοι γύρω μου έκαναν παιδιά, εγώ ήμουν εγκλωβισμένος σε έναν καταστροφικό γάμο, από τον οποίο μου πήρε καιρό να απαγκιστρωθώ. Μετά, οι γυναίκες με τις οποίες είχα σχέση δεν ήταν σε ηλικία τεκνοποίησης. Αγαπώ πολύ τα παιδιά των φίλων μου…».
Η εβραϊκή κληρονομιά: «Νομίζω ότι ήταν κάτι πολύ ενδιαφέρον που μου συνέβη. Εκανε τη ζωή μου επεισοδιακή από πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική πλευρά. Χαίρομαι που μου συνέβη. Εχει και τα προβλήματά της επίσης, υπήρξε όμως μια ενδιαφέρουσα μοίρα».
Η αυτοκτονία: «Κάποιοι φίλοι μου αυτοκτόνησαν. Είναι πολύ αιφνιδιαστικό, είναι πολύ σοκαριστικό, είναι αναπάντεχο, δεν το φαντάζεσαι ότι μπορεί να συμβεί. Οι τρόποι που μπορεί να επιλέξουν έχουν ενδιαφέρον και είναι το πιο δραματικό πράγμα που μπορείς να κάνεις, το να τερματίσεις τη ζωή σου. Με ενδιαφέρει καιρό τώρα, είχα την πολύ άσχημη εμπειρία με τις παρενέργειες του υπνωτικού “Halcyon” τη δεκαετία του ’80. Βασικά, όταν περνούσα αυτήν τη φάση, ο φίλος μου Πρίμο Λέβι αυτοκτόνησε. Οπότε πρόκειται για ένα μείζον ανθρώπινο θέμα. Στην “Ταπείνωση” ήθελα να δω αν θα κατάφερνε ο ήρωάς μου να το κάνει. Ηθελα να δω υπό ποιες προϋποθέσεις θα έφτανε σε αυτό το σημείο. Οπότε γράφοντας βρήκα τον δρόμο που οδηγούσε σε αυτήν τη γνώση. Νομίζω ότι μοιάζει δικαιολογημένη η πράξη, έτσι δεν είναι; Η απώλεια τον οδηγεί σε αυτό το σημείο. Πρώτα χάνει το ταλέντο του, μετά επενδύει τα πάντα σε αυτήν τη νέα γυναίκα και, όταν τον αφήνει, χάνει τη γη κάτω από τα πόδια του. Στο “Καθένας” η γυναίκα αυτοκτονεί όταν πεθαίνει ο άνδρας της, γιατί φτάνει στο υπέρτατο σημείο της αντοχής της. Η ζωή για αυτή είναι πολύ δύσκολη για να την αντέξει».
Το Νομπέλ Λογοτεχνίας: «Δεν θέλουν να μου το δώσουν (γελάει). Δεν ξέρω γιατί». Πόσο τον ενδιαφέρει; «Οχι αρκετά, έχω πολλά».
Και όντως είχε. Πάρα πολλά.
Ο Ροθ είχε τιμηθεί με τα βραβεία National Book Award, δύο φορές («Αντίο, Κολόμπους», 1960, «Το θέατρο του Σάμπαθ», 1995), Pulitzer («Αμερικανικό ειδύλλιο», 1997), PEN/Faulkner, τρεις φορές («Επιχείρηση Σάυλωκ», 1994, «Το ανθρώπινο στίγμα», 2001, «Καθένας», 2007), National Book Critics Circle Award, δύο φορές («Αντιζωή», 1986, «Πατρική κληρονομιά», 1991), WH Smith Literary Award («Το ανθρώπινο στίγμα», 2001), Prix du Meilleur Livre Etranger («Αμερικανικό ειδύλλιο», 2000), Prix Medicis Etranger («Το ανθρώπινο στίγμα», 2002), James Fenimore Cooper Prize for Best Historical Fiction («Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής», 2005), με το National Medal of Arts (1998) και με το Gold Medal in Fiction της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων (2001).
To 2011 είχε τιμηθεί από τον Μπαράκ Ομπάμα με το National Humanities Medal.
Είχε λάβει δύο από τα πιο έγκυρα βραβεία PEN: το 2006 το βραβείο PEN/Nabokov για το σύνολο του έργου του και το 2007 το βραβείο PEN/Saul Bellow for Achievement in American Fiction. Το 2011 τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο Man Booker International για το σύνολο του έργου του. Ο Ροθ ήταν ο μόνος εν ζωή αμερικανός συγγραφέας που τα «Άπαντά» του εκδίδονται σε πλήρη και οριστική έκδοση από τη Library of America.
Το μεγαλύτερο όμως βραβείο ήταν τα δεκάδες εκατομμύρια των αναγνωστών του, τις ζωές των οποίων επηρέασε και συχνά καθόρισε. Αυτή είναι η μεγάλη, η μεγαλύτερη, κληρονομιά του Φίλιπ Ροθ. Οπως έλεγε, «έκανα το καλύτερο που μπορούσα με αυτά που είχα»…
Ακολουθήστε το Protagon στο Google News
-
Πότε πέρασαν 14 χρόνια από το διάγγελμα ΓΑΠ στο Καστελόριζο; Και όμως πέρασαν. Από πάνω μας
23 Απριλίου 2024, 16:00
