Ενα καλοκαιρινό βράδυ του 2003, ο Αντόνιο Κρεσέντσι, καθηγητής στο Ιταλικό Ινστιτούτο της Θεσσαλονίκης, διόρθωνε εκθέσεις. Το Ιταλικό Ινστιτούτο στεγαζόταν σε ένα παλιό κτίριο του 1933, στην οδό Φλέμινγκ. Ο καιρός άλλαξε ξαφνικά, γυρίζοντάς το σε καταιγίδα. «Πήγα να κλείσω τα παράθυρα επειδή είχε σηκωθεί αέρας κι ερχόταν μπόρα. Είδα κάποια φύλλα που πετούσαν στον αέρα κι ένα από αυτά ήρθε και κόλλησε στο στήθος μου», μας αφηγείται ο κ. Κρεσέντσι. Ηταν μία έκθεση του Αλμπέρτο Μοδιάνο, μαθητή του ιταλικού σχολείου «Ουμπέρτο Πρίμο», το αρχείο του οποίου βρισκόταν εκεί. Η έκθεση ήταν γραμμένη στα γαλλικά, είχε ημερομηνία του Δεκεμβρίου του 1941 και τίτλο «Μία από τις ωραιότερες αναμνήσεις της ζωής μου». Στην έκθεση ο Αλμπέρτο Μοδιάνο έγραφε για την υπόσχεση του πατέρα του να του αγοράσει ποδήλατο για τα Χριστούγεννα. Επειδή όμως έκανε πολύ κρύο, δεν του το αγόρασε τελικά. Ετσι ο καιρός πέρασε χωρίς ποδήλατο, έφτασε το καλοκαίρι κι ο Αλμπέρτο δεν άκουγε τους ήχους του τραμ ή των αλόγων, άκουγε μόνο ήχους ποδηλάτων.

Ο Αντόνιο Κρεσέντσι ένιωσε ότι βουτά στο παρελθόν, στις σκέψεις και τις όμορφες αναμνήσεις ενός μαθητή, την τύχη του οποίου δεν γνώριζε. Αλλά δεν ήταν μόνο ο Αλμπέρτο Μοδιάνο. Ηταν η Έσθερ Σαπόρτα, η οποία στην έκθεσή της περιέγραφε ένα ταξίδι που είχε κάνει με την οικογένειά της στη Χιλή. Θυμόταν το ταξίδι των 42 ημερών από τη Θεσσαλονίκη για τον Πειραιά με τρένο, το καράβι για το Πρίντιζι, τη Γένοβα, όλους τους σταθμούς, την τριετή παραμονή τους στη Χιλή, την επιστροφή στη Θεσσαλονίκη και την απορία πότε θα ξαναπάει στη Χιλή. Τα ίχνη της Έσθερ όμως χάθηκαν στο τρένο για το Άουσβιτς. Για τη μητέρα της υπάρχουν τα στοιχεία της άφιξης στο στρατόπεδο και του φρικτού θανάτου που βρήκε εκεί.

Η έρευνα του κ. Κρεσέντσι έφερε στο φως έναν θησαυρό: χαρτιά, απολυτήρια, σχολικούς επαίνους, προγράμματα του σχολείου, αναμνήσεις από σχολικές παραστάσεις. «Στο “Ουμπέρτο Πρίμο” ανέβαζαν Σαίξπηρ και Γκολντόνι, τα παιδιά συμμετείχαν σε όλες τις δραστηριότητες. Έχω αναζητήσει την κατάληξη όλων των Εβραιόπουλων που φοιτούσαν στο σχολείο». Δεν κατάφερε να βρει τα ίχνη όλων. Επειτα από 70 χρόνια το εγχείρημα έμοιαζε τρομερά δύσκολο. Κι όμως κατάφερε πολλά. Στους συγγενείς ορισμένων παρέδωσε τα απολυτήριά τους. Βρήκε τρεις ζωντανούς. Μία γυναίκα στην Καλιφόρνια, μία στη Φλόριντα κι έναν στην Ελλάδα. Σε μια συγκινητική τελετή παρέδωσε στους συγγενείς τα απολυτήρια όσων τα ίχνη μπόρεσε να ανακαλύψει και τα υπόλοιπα παρέδωσε στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Οι ιστορίες συγκλονίζουν. Ο Ντάνιελ Μπεναχμίας, ένας μαθητής τότε του «Ουμπέρτο Πρίμο», κατάφερε να διαφύγει στην Αθήνα με τη βοήθεια του ιταλικού προξενείου, αλλά τον έπιασαν και τον έστειλαν στο Άουσβιτς. Εκεί συμμετείχε σε μία εξέγερση σε ένα εργοστάσιο, στο οποίο κατασκεύαζαν όπλα δίπλα στο στρατόπεδο. «Οι γυναίκες δούλευαν και τραγουδούσαν Βαμβακάρη. Άλλαζαν τους στίχους, προκειμένου να συνεννοούνται μεταξύ τους. Κάποια στιγμή είχαν βρει εκρηκτικά κι έκαναν εξέγερση, αλλά αυτή πνίγηκε στο αίμα. Σώθηκαν μόνον 26 άτομα, ανάμεσά τους ο Ντάνιελ».

Τραγική ήταν η μοίρα που επιφυλάχθηκε για τα μέλη της οικογένειας Φερνάντεζ, ιδιοκτήτριας της Κάζα Μπιάνκα. Ήταν ιταλοί υπήκοοι κι ο Τζοβάνι μαθητής του σχολείου. Κατάφεραν να διαφύγουν στην Ιταλία, αλλά οι Γερμανοί τους συνέλαβαν στο ξενοδοχείο «Μέινα» στη λίμνη Ματζόρε και τους σκότωσαν όλους. Η ιστορία του «Χοτέλ Μέινα» γράφτηκε ως μυθιστόρημα κι έγινε και ταινία.

«Κάθε παιδί έχει μία ιστορία», μας λέει ο κ. Κρεσέντσι. «Για μένα, ξέρετε, είναι πάντοτε παιδιά… Έμειναν παιδιά. Η Ματίλτε Μπεναχμίας σώθηκε επειδή κατάφερε να κρυφτεί στην Αθήνα σε σπίτια χριστιανών κι έκανε οικογένεια αργότερα στη Θεσσαλονίκη.» Θυμάται τον Αλμπέρτο Σίμαντοφ, ο οποίος κατάφερε να διαφύγει ντυμένος ιταλός στρατιώτης, τη Λυδία Μωυσής, κόρη του δικηγόρου του ιταλικού προξενείου. «Δεν τα κατάφεραν. Όλη η οικογένεια στάλθηκε στο Άουσβιτς. Η οικογένεια Ματαλόν, στα κρεματόρια…».

Με βάση τις ιστορίες των παιδιών, ο Αντόνιο Κρεσέντσι συνέλαβε την ιδέα του θεατρικού έργου και συνέγραψε το κείμενο μαζί με τον Χαράλαμπο Μαγουλά. Ο τίτλος είναι «Οι μαθητές του “Ουμπέρτο Πρίμο”» και το έργο έκανε πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη, τον περασμένο Ιανουάριο, κοντά στην Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα και από τις 16 Οκτωβρίου θα παρουσιαστεί στην Αθήνα, για λίγες παραστάσεις.

Το μήνυμα του θεατρικού είναι «Να μην ξεχάσουμε». Ο Αντόνιο Κρεσέντσι ήθελε «να ξαναδεί» αυτά τα παιδιά. Ετσι, προσπάθησε στο θεατρικό να πλάσει το χαρακτήρα καθενός. «Ο Αλμπέρτο Σίμαντοφ περίμενε τρεις μέρες στο σταθμό ντυμένος ιταλός στρατιώτης, για να καταφέρει να πάρει το τρένο και να φτάσει στην Αθήνα, και κατόπιν να ξεφύγει. Ο Αλμπέρτο έγραφε καταπληκτικά στα Γαλλικά, τον φανταζόμουν να έχει γίνει καθηγητής Γαλλικών. Δεν έγινε, αλλά όντως εργάστηκε για το γαλλικό κράτος από το 1954 που πέρασε στη Γαλλία».

Στο θεατρικό παίζει ρόλο ένας καθηγητής, τον οποίο ο κ. Κρεσέντσι «ανάπλασε» μέσα από τις διηγήσεις της κόρης του. «Εμπαινε στην τάξη κι έλεγε “παιδιά κλείστε τα βιβλία, αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη”. Οργάνωνε τις θεατρικές παραστάσεις του σχολείου. Σημαντική βοήθεια μου έδωσε η Ρίτα Τζιόμο, η οποία ήταν μαθήτρια του σχολείου και την κρίσιμη περίοδο εργάστηκε ως γραμματέας στο ιταλικό προξενείο. Οι δυο πρόξενοι τότε βοήθησαν πολλούς Εβραίους να ξεφύγουν. Ήταν πολύτιμη βοήθεια και άμεση μαρτυρία».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News