Η ιστορία είναι σημαδεμένη από φιλιά. Φιλιά αγάπης και προδοσίας. Από το ψεύτικο φιλί στο στόμα του Πάπα στον Αιγύπτιο Ιμάμη ως εκείνο του Ιούδα. Και τώρα ήρθε να προστεθεί και το φίλημα του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στον Πάπα Φραγκίσκο. Αν μπορείς να αντιληφθείς την ιστορική σημασία αυτής της κίνησης, ίσως και να φτάσεις στο σημείο να συγκινηθείς, ανεξαρτήτως εάν είσαι πιστός ή όχι. Η αίσθηση ότι γίνεσαι μάρτυρας μιας στιγμής που πιθανότατα στο μέλλον να μνημονεύεται ως ορόσημο, έχει ένα ειδικό βάρος στην μνήμη. Μα για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει πρωτίστως να γνωρίζεις και να κατανοείς το παρελθόν που ενώνει και χωρίζει τις δύο Εκκλησίες.

Πόσο πίσω πρέπει να πάει κανείς; Πολύ, στην πρώτη κιόλας χιλιετία. Να ξεκινήσετε με το πώς προέκυψαν τα πέντε πατριαρχεία, με την Εκκλησία της Ρώμης να αναφέρεται ως «προκαθήμενη της αγάπης», μα κυρίως με την ενότητα να βασιλεύει. Μια ενότητα κατά την οποία οι ιδιαιτερότητες των τοπικών Εκκλησιών στα ήθη, τα έθιμα και τα κείμενα που χρησιμοποιούσαν, ήταν απολύτως σεβαστές και δεν εμπόδιζαν την επικοινωνία των Εκκλησιών. Αργότερα, με την κατάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αποξενώνεται η Δύση με την Ανατολή, ενώ έχουν πλέον δημιουργηθεί δύο ξεχωριστές γραμματείες, μία στα ελληνικά και μία στα λατινικά. Με τον θάνατο του Μέγα Κωνσταντίνου, εμφανίζεται η θεωρία του περίφημου πρωτείου του διαδόχου του Αποστόλου Πέτρου, δηλαδή του Πάπα και ανοίγει ο δρόμος για το πυραμιδικό σύστημα οργάνωσης της Δυτικής Εκκλησίας, όπου ο επίσκοπος Ρώμης βρίσκεται στην κορυφή. Συνεχίστε με την εμφάνιση του filioque* και το σχίσμα, ενώ οι εκπρόσωποι του Πάπα αξιώνουν σε κάθε ευκαιρία την υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας. Κατόπιν, περάστε από τις Σταυροφορίες, τη Σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας, την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Παύση. Λίγο πριν την άλωση της Πόλης το filioque ακούστηκε στην Αγία Σοφία από καθολικό καρδινάλιο. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχε αποδεχθεί την Ένωση των Εκκλησιών για να προσελκύσει τη συνδρομή του Πάπα στην άμυνα κατά των Τούρκων. Η Πόλη χωρίστηκε σε Ενωτικούς και Ανθενωτικούς. «Καλύτερα το σαρίκι του σουλτάνου, παρά τη τιάρα του Πάπα» έλεγε ο Μέγας Λογοθέτης Λουκάς Νοταράς. Έτσι και έγινε. Άλλωστε η βοήθεια από τη Δύση δεν ήρθε ποτέ. Και τώρα συνεχίστε την ιστορική αναδρομή. Από την τουρκοκρατία έως την Μεταρρύθμιση, τον Λούθηρο, την Αντι-μεταρρύθμιση και τους θρησκευτικούς πολέμους. Κάπως έτσι, θα καταλήξετε στο τέλος του 19ου αιώνα και την πρώτη Σύνοδο του Βατικανού, όπου το παπικό πρωτείο γίνεται πλέον δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Φυσικά, η αποξένωση των δύο Εκκλησιών μεγαλώνει έως όμως τον 20ό αιώνα και τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, οι οποίοι γίνονται η αφορμή για τη δημιουργία ανανεωτικών ρευμάτων στους Προτεστάντες και τους Ρωμαιοκαθολικούς. Δημιουργείται το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών που εδρεύει στην Γενεύη, ενώ στη δεύτερη Σύνοδο του Βατικανού που ξεκινάει το '62 και διαρκεί τρία χρόνια, η Ανατολή αναγνωρίζεται ως Εκκλησία που έχει χάρη και διαδοχή, μα ταυτόχρονα αναγνωρίζεται και η ύπαρξη του σχίσματος. Το 1964 ο Πάπας Ιωάννης ΣΤ' και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας αίρουν τα αναθέματα -τα 50 χρόνια από εκείνη τη συνάντηση γιορτάστηκαν φέτος στα Ιεροσόλυμα με κοινή συνάντηση των δύο προκαθημένων.

Μετά από 30 σχεδόν λεπτά, φτάσαμε στο σήμερα λοιπόν. Τι εννοώ; Η σύντομη ιστορική αναδρομή είναι μια πολύ συμπυκνωμένη περίληψη των μισών από αυτά που ακούστηκαν στη συζήτησή μου με τον κύριο Σταύρο Γιαγκάζογλου, σύμβουλο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, διδάσκοντα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και διευθυντή του περιοδικού «Θεολογία». Τα άλλα μισά αφορούσαν τους τωρινούς Πάπα και Οικουμενικό Πατριάρχη. Κατά τον ίδιο, «κάνουν βηματα, τα οποία κανονικά έπρεπε να τα κάνουν με πολύ αργούς ρυθμούς. Δείτε για παράδειγμα την εκλογή ενός Πάπα, ο οποίος προέρχεται από την θεολογία της ανανέωσης. Από την άλλη, με το που γίνεται Πάπας ο Φραγκίσκος, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος σπάει το πρωτόκολλο και πάει και τον συναντάει. Αυτά μπορούν να βοηθήσουν τον θεολογικό διάλογο που έχει ξεκινήσει εδώ και 30 χρόνια. Φυσικά αυτή η συζήτηση κινείται πολύ αργά, γιατί πρέπει να συζητηθούν όλα αυτά που μας ενώνουν αλλά και που μας χωρίζουν και από την πρώτη και από την δεύτερη χιλιετία».

Και η συμβολική κίνηση του Πάπα να κλίνει την κεφαλή του για να πάρει ευλογία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη; «Δεν είναι άνευ περιεχομένου. Η Εκκλησία της Ρώμης φαίνεται να δείχνει ότι επιθυμεί να γίνει σε άλλη βάση αυτή η συνεννόηση, χωρίς τους ανταγωνισμούς του παρελθόντος. Οι καταστάσεις στον σύγχρονο κόσμο επιτάσσουν τη συζήτηση μεταξύ Ανατολής και Δύσης και αυτό φάνηκε από τους λόγους των δύο ανδρών. Κάπως έτσι θα ενδυναμωθεί ο διάλογος και κάποια στιγμή θα φτάσουμε στον σκοπό μας, που είναι η ένωση και η ενότητα».

Μα είναι δυνατόν να ξεπεραστούν δογματικές διαφορές; «Αυτό δεν το ξέρει κανείς. Πολλά προβλήματα που εμείς τα ονομάζουμε δογματικά, το υπόβαθρό τους είναι ιστορικό, πολιτισμικό κ.ο.κ. Μέσα όμως από τον θεολογικό διάλογο μπορούν να λυθούν, όπως έγινε π.χ. με τους Κόπτες και τους Μονοφυσίτες (Προχαλκηδόνιους). Μπορούμε λοιπόν να δούμε τι είναι αυτό το filioque. Υπάρχει ένα filioque το οποίο το αποδεχόμαστε και έχει να κάνει με το επίπεδο της ιστορίας, δηλαδή το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό, αλλά στη ζωή της Εκκλησίας στην ιστορία, όχι στο επίπεδο της ζωής της Αγίας Τριάδας γιατί τότε σε αυτήν την περίπτωση έχουμε υποτίμηση. Αυτά είναι θεολογικά ζητήματα τεράστια. Για μένα όμως, το παπικό πρωτείο είναι το μεγαλύτερο αγκάθι, αλλά μπορούμε να το κατανοήσουμε και αυτό μόνο στο επίπεδο της πρώτης χιλιετίας, δηλαδη ναι, ο Πάπας είναι πρώτος τιμητικά, αλλά δεν ασκεί κάποιο είδος εξουσίας σε όλους τους άλλους», μου απαντάει.

Και αν υποθέσουμε ότι επιτυγχάνεται η απαραίτητη συνεννοήση, τι σημαίνει πρακτικά η ένωση; «Να δούμε τι μπορεί να κρατήσει κάθε τοπική Εκκλησία, από τα ήθη, τα έθιμα, την ενδυμασία, τα κείμενα που χρησιμοποιεί. Αυτά μπορούν να μείνουν, αλλά πρέπει να συμπέσουμε στα ζητήματα της ενότητας της πίστεως και του δόγματος. Εφόσον το καταφέρουμε, θα δείξουμε με κοινή Θεία Ευχαριστία ότι είμαστε πια ένα και θα μπορεί κάποιος να επισκέπτεται και να κοινωνεί και σε άλλη Εκκλησία. Κυρίως όμως θα διαδηλώσουμε την ενότητα ζωής της Εκκλησίας και την κοινή ευαγγελική μαρτυρία σε έναν κόσμο που υποφέρει από τη διαίρεση και την έλλειψη ενότητας».

Ναι ξέρω, σκέφτεστε κι εσείς την διαφορά της ορθόδοξης Μετάληψης με την καθολική όστια. Το σκέφτηκα κι εγώ μαζί με τόσα άλλα, μα δεν μπορείς να καλύψεις 30 χρόνια θεολογικού διαλόγου σε μια ώρα συζήτησης με τον κ. Γιαγκάζογλου. Δεν νομίζω καν να μπορείς να καλύψεις την πρώτη χιλιετία σε μια -επίγεια- ζωή.

*Το filioque είναι η δογματική διαφορά που προστέθηκε στο Σύμβολο της Πίστεως από τους Λατίνους και αφορά την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, το οποίο, σύμφωνα με το filioque, εκπορεύεται από τον Θεό Πατέρα και τον Υιό.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News