Οι ρίζες των σκιάχτρων χάνονται στα βάθη των αιώνων  και συναντώνται σε αρχαιοελληνικά θεατρικά κείμενα – κύρια στις αριστοφανικές κωμωδίες – συμβολίζοντας την αποτροπή, όπως στην «Ειρήνη», στους «Βατράχους» και στους «Αχαρνής». «Μορμολυκείον» ή «Μορμολύκειον» αποκαλούσαν το σκιάχτρο οι αρχαίοι, που σήμαινε "φόβητρο" και που προέρχεται από τη Μορμώ, δαιμονικό, κακοποιό στοιχείο, που – με την προσωπίδα της – φοβέριζαν τα παιδιά.

Ανάλογος είναι ο συμβολισμός τους όταν συναντώνται σε νεότερα λογοτεχνικά, εικαστικά, μουσικά έργα, σε παιδικά παραμύθια, ενώ ο χαρακτήρας τους αλλάζει σε σύγχρονες καρναβαλικές εκδηλώσεις.

Τα σκιάχτρα είναι συνυφασμένα με την προστασία και γονιμότητα της γης, αλλά και γενικότερα με την παραδοσιακή λαϊκή, αγροτική ζωή. Στόχος τους είναι να αποτρέπουν κάθε επίδοξο εισβολέα που επιβουλεύεται τους ιερούς καρπούς της γης. Να φοβίζουν – «σκιάζουν» – κάθε εναέριο (σπουργίτια, καρακάξες, άλλα πουλιά), αλλά και επίγειο «εχθρό» (αλεπούδες, κουνάβια, ασβούς κ.ά.). Προστατεύουν τη φυτική παραγωγή (αμπέλια, καλαμπόκια, βερικοκιές, συκιές, ροδιές) από τα πουλιά, αλλά τα βρίσκουμε συχνά και σε μικρές κτηνοτροφικές μονάδες (μαντριά) αφού, συχνά, σ’ αυτές υπάρχει κοτέτσι με πουλερικά ή περιστεριώνας όπου υπάρχουν αυγά που μπαίνουν στο στόχαστρο του «εχθρού».

Γλυπτά δημιουργήματα της λαϊκής φαντασίας και ευαισθησίας, τα σκιάχτρα στέκουν σιωπηλοί αγροφύλακες, ελκυστικές χορευτικές σιλουέτες, που γοητεύουν και προκαλούν συναισθήματα αγαλλίασης στον άνθρωπο, αλλά σπέρνουν τον φόβο και τον πανικό στα πουλιά.

Πιστά και πειθαρχημένα με τεντωμένα τα χέρια τους, άλλοτε με βλοσυρό, αυστηρό ύφος, άλλοτε με γαλήνιο ή απλανές, αιωρούνται με το παραμικρό θρόισμα του ανέμου, παριστάνοντας τους μπαμπούλες.

Ντυμένα με παλιόρουχα, αποφόρια, κουρέλια, άλλα ταπεινά κι άχρηστα υλικά και στολισμένα με ό,τι άλλο επινοήσει ο λαϊκός δημιουργός τους, παραπέμπουν στη χτεσινή προβιομηχανική κοινωνία, τότε που ο αγώνας του απλού ανθρώπου για στοιχειώδη διαβίωση ήταν στην ημερήσια διάταξη.

Στηριγμένα σε πασσάλους ή στους φράχτες των χωραφιών, τα σκιάχτρα – παραγεμισμένα με άχυρο, πριονίδι ή μικρά κλαδιά, με στητό παράστημα, φρουροί « παντός καιρού» – υπερασπίζονται σθεναρά τον μόχθο αυτών που τα τίμησαν με την επιλογή τους.

Οι ανθρωπόμορφες αυτές πάνινες σιλουέτες, σε λίγα χρόνια ίσως δεν θα υπάρχουν πια.

Τα δημιουργήματα αυτά, που αποτελούν στοιχείο του υλικού και πνευματικού λαϊκού μας πολιτισμού, θα χαθούν παίρνοντας μαζί τους μια προαιώνια λαϊκή έκφραση….

*Ο Γιώργος Αντωνίου είναι δημοσιογράφος – ερευνητής και ο βασικός συντελεστής της εκδήλωσης για τα σκιάχτρα, στο Φουγάρο του Ναυπλίου, στις 9 Μαρτίου και ώρα 11 το πρωί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News